Khổ nạn xác thân

6h15 phút ngày 18/12/2014, nhà văn Bùi Ngọc Tấn đã lìa đời. Hôm ấy ông nằm, xác thân còm cõi, đợi được bạn bè và những người thân yêu đưa đi khỏi cái thể chế đã từng giam cầm và luôn chỉ muốn tiếp tục giam cầm những người như ông. Nói cho cùng, cuộc đời Bùi Ngọc Tấn là một kiếp khổ nạn tạo nên bởi thể chế độc tài vốn thù địch với công lý, minh bạch và sự chính trực.

Thân xác ông còm cõi vì đã trải qua một những tháng năm bị cắt xén, bị vu cáo, bị tù đày oan trái. Thân xác ấy sống với hầu hết những ngày ăn không đủ no, ốm không đủ thuốc, giật gấu vá vai trong mức sống tối thiểu nhiều năm quằn quại mưu sinh và luôn phải nghe ngóng, nơm nớp lo sợ rằng bất kỳ lúc nào, dưới mệnh lệnh ngẫu hứng của bất kỳ ai đó trong thể chế này, người ta đều có thể giết chết tác phẩm của ông, giật mất miếng ăn cuối cùng của vợ con ông và tống ông vào tù ngục.

Khổ nạn là kiếp của người có tài năng mà cứ cố sống tử tế, không đánh mất lương tri dưới một xã hội cổ vũ người ta lưu manh và giả trá để tồn tại.

Để tưởng nhớ Sandy, con chó thân yêu.

Mỗi lần có việc phải chạy xe trên đoạn đường này, ngang qua  trước căn nhà mang số 1384, một căn nhà màu trắng với hàng rào màu xanh lá cây vây quanh, hông nhà bên phải có một khoảng vườn rộng, thì y như rằng ông Tư phải nhìn vào. Mười lần như chục, không bao giờ ông quên nhìn vào khuôn viên nhà đó để mong thoáng thấy con chó thần tượng cho “đỡ nhớ”. Căn nhà này chỉ cách nhà ông Tư khoảng mười ô vuông phố xá, nhưng vì nó ngăn cách bởi một đại lộ rộng thênh thang nên trông có vẻ cách trở dịu vợi, chứ thực ra cũng chẳng xa  gì mấy. Với lại, vì không thuận đường đi lại trong sinh hoạt hằng ngày của mình nên ông Tư vẫn thấy nó xa xôi. Vì vậy, đi qua chỗ đó mỗi ngày là một “kỳ công”, và ông Tư cũng không có hơi sức đâu mà khổ công như thế, dù ông rất thích con chó của chủ nhà. Mà hình như chủ nhân cũng ít khi để con chó ra ngoài vườn dạo chơi, vì so với số lần ông Tư chịu khó chạy xe trên lộ trình này với số lần ông được trông thấy con chó đó, thì là một tỷ số quá chênh lệch. Nhưng hôm nay ông Tư may mắn, vì lúc ông lái xe gần đến căn nhà thì con chó đang đứng đó. Vừa thoáng thấy bóng dáng màu đen, cao và thon như con ngựa giữa khu vườn chung quanh có hàng rào lưới kim khí bao bọc, ông Tư đạp thắng xe, cho xe cặp sát lề đường bên phải và đổ hẳn lại. Ông ngồi trong xe nhìn qua cửa kính phía bên kia để quan sát con chó khổng lồ lông đen tuyền cũng đang trố mắt nhìn ông. Khoảng cách từ chỗ nó đứng - giữa khu vườn - đến chiếc xe của ông Tư độ năm mươi thước. Ông có thể nhìn nó rất rõ. Thế nhưng con chó không bằng lòng với vị trí đứng của nó, và thoăn thoắt đi về phía hàng rào, nghĩa là đến gần chiếc xe của ông Tư hơn. Đoạn, nó nhẹ nhàng chồm lên, hai chân trước tựa lên hàng rào mà chiều cao cũng đã lên đến hơn một thước. Như vậy, bây giờ ở vị trí thẳng đứng chứ không phải ở thế đường chân trời của loài bốn chân, cái phần thân thể của con vật từ vai trở lên đã vượt khỏi chiều cao của hàng rào. Cái đầu khổng lồ với chiếc mõm vuông vức to không kém đang hướng về ông. Cặp mắt nó, không nhỏ tí hí như mắt heo, nhưng cũng không to quá và lộ như mắt của vài loại chó nhỏ mà diện mạo xấu xí và dữ tợn, toát ra một vẻ thân thiện, hiền lành và quí phái. Ông Tư hài lòng về sự xê dịch của con chó, vì nhờ thế ông được gần nó hơn. Thân thể nó trông chắc nịch với những đường bắp thịt cuồn cuộn ở hai đùi sau, ở hai vai, ở chiếc cổ lớn và ngẩng cao. Lông nó rất ngắn, bóng loáng, ôm sát da và đen nhánh không một chấm trắng, dù chỉ bằng hạt cát.

Tháng 10 năm 1956, tạp chí Sáng Tạo ra đời, đóng góp vào sự phát triển của nền văn học miền Nam trong một giai đoạn đầy biến động của đất nước. Trong suốt hơn 20 năm, từ 1954 đến 1975, có rất nhiều nỗ lực khác nhau, cá nhân hay tập thể, trong hay ngoài văn giới, đóng góp vào sự phát triển này. Thế nhưng, đóng góp của Sáng Tạo, như một tạp chí, một vận động văn học, và như một tập thể, vẫn có một tính cách đặc biệt, và giữ một vai trò quan trọng.

Ngày Chủ nhật 21 tháng 12 năm 2014, một nhóm thanh niên thiện nguyện đến phát quà Giáng sinh tại Làng Chài, huyện Hưng Nguyên tỉnh Nghệ An. Họ đã quyên góp quần áo ấm và tiền mặt đem tặng cho 25 gia đình di cư từ Thái Lan về đã gần 30 năm nay, nhiều người vẫn chưa có nổi một ngôi nhà tạm trú. Nhưng khi đoàn đến Làng Chài thì họ bị công an chặn lại. Công an giao thông và công an hình sự, mặc đồng phục và thường phục, võ trang bằng dùi cui, đã ngăn cản không cho các bạn trẻ trao quà cho đồng bào, phải chạy lên huyện nhờ giải quyết. Chủ tịch xã nại lý do việc tặng quà Giáng Sinh chưa được “đăng ký” với chính quyền; còn cho công an chìm quay phim, chụp hình, để đe dọa các bạn trẻ đi làm việc thiện.

Trong vòng vài tháng trở lại đây, chúng tôi có dịp làm giám khảo cho hai cuộc thi liên quan đến sáng tạo tại Sài Gòn. Đầu tiên là cuộc thi Ý tưởng Khởi nghiệp (Demo Day) do Lãnh sự quán Hoa Kỳ tài trợ hồi tháng 9 và cuộc thi Khởi nghiệp và Đổi mới Sáng tạo (Best Innovators Award) do Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức hồi tháng 11.

Cuối năm 2014 thêm một tin vui: sau 53 năm bị gián đoạn, quan hệ ngọai giao giữa Hoa Kỳ và Cuba được nối lại, do thiện chí của cả hai bên, được Tòa Thánh Vatican làm trung gian thúc đẩy. Gián điệp bị tù lâu năm của hai bên được trả tự do. Hơn 50 nhà dân chủ Cuba bị tù trong danh sách yêu cầu do phía Hoa Kỳ đưa ra cũng được trả tự do. Các sứ quán sẽ được mở lại. Du lịch sẽ được mở ra. Quan hệ buôn bán, ngân hàng sẽ được nối lại. Tổng thống Barack Obama sẽ thăm Cuba và Chủ tịch Raul Castro sẽ thăm Hoa Kỳ. Nước Cuba độc đảng theo học thuyết Mác - Lênin bắt đầu hòa nhập với thế giới là một chuyển biến tích cực.

Đối nghịch với Nhân dân, khác nào con thuyền, ngược dòng trong bão tố. Đợi đến khi: “Lật thuyền, mới biết sức Dân như nước” thì mọi chuyện đã trở nên quá muộn mằn. - Nguyễn Tiến Dân

Bữa rồi, Giáo Sư Ngô Vĩnh Long có than phiền (đôi chút) về ông Nguyễn Phú Trọng:

“Tôi nghĩ rằng người ta cũng không nên khinh rẻ dân chúng. Khi mà dân chúng, người cử tri hỏi những câu hỏi đàng hoàng, thì người ta cũng nên trả lời một cách đàng hoàng mà không nên thái quá.”

(Đã được tác giả thuyết trình trong cuộc hội thảo về Văn học Miền Nam 1954-1975, được tổ chức tại Little Saigon Nam California vào hai ngày 6 và 7 tháng 12, 2014)

Kính thưa quý vị, tôi rất hân hạnh trình bày đề tài “Thanh Tâm Tuyền (TTT), Nhà Thơ Tiên Phong”. TTT tên thật là Dzư Văn Tâm, sinh ngày 13/3/1936 tại Vinh, Nghệ An, viết văn, làm thơ, thỉnh thoảng viết về phê bình, và lý luận văn học khi còn rất trẻ. Tập thơ Tôi Không Còn Cô Độc (TKCCĐ), xuất bản năm 1956 tại Sài Gòn khi TTT mới 20 tuổi. Tám năm sau, năm 1964, Liên, Đêm, Mặt Trời Tìm Thấy (LĐMTTT) ra đời. Theo lệnh động viên, ông nhập ngũ năm 1962, giải ngũ năm 1966. Năm 1968 tình hình chiến sự căng thẳng, ông tái ngũ và phục vụ trong Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa cho đến khi Miền Nam thất thủ năm 1975. Ông ở tù bảy năm dưới chế độ Cộng Sản. Năm 1990, theo diện HO, ông sang định cư tại Hoa Kỳ, cho in tập thơ cuối cùng, Thơ Ở Đâu Xa (TỞĐX), và qua đời ngày 22/3/2006 tại Minnesota, Hoa Kỳ.

Có nơi nào trên trái đất này

Mật độ đắng cay như ở đây?

Chín người – mười cuộc đời rạn vỡ.

Bị ruồng bỏ và bị lưu đầy…

Có nơi nào trên trái đất này

Mật độ yêu thương như ở đây?

Mỗi tấc đất có một người qùi gối

Dâng trái tim và nước mắt

Cho nỗi đau của cả loài người …

Phùng Quán

Tôi chưa bao giờ đến Hà Nội, và cũng chưa bao giờ cảm thấy có chút xíu nào hào hứng khi nghĩ đến chuyện phiêu lưu tới một nơi xa xôi, lôi thôi và tai tiếng (tùm lum) như thế. Đã thế, đường thì xa, vé tầu thì mắc, thủ tục thì lôi thôi rườm rà, và lỡ mà kẹt luôn thì… chết mẹ!

Tôi sinh trưởng ở miền Nam, nghĩ và nghe sao là nói vậy. Và cứ như vậy mà nói, chắc chắn, sẽ làm mích lòng cả đống người. Tôi biết vậy nhưng không thể nào nói khác vì những điều mà tôi được nghe kể về Hà Nội (thường) không có gì là đàng hoàng hay tử tế –  đại loại như:

“Lời ăn tiếng nói lễ độ cũng khó gặp, chứ đừng nói gì đến văn vẻ… Một cô gái có thể nói oang oang giữa chợ:

- Nó rủ tao đi nhưng tao đ… đi.

- Sáng nay mẹ mày qua xin lửa bố tao, bố tao đ… cho…”

“Một cái gì đó đã phá vỡ lòng tin của con người rằng xã hội luôn luôn cố gắng đem lại sự tốt đẹp cho mình, và chính mình phải có bổn phận phải gìn giữ các công trình xã hội để mình và mọi người cùng hưởng. Người ta thẳng tay cắt dây điện để bán lấy chút tiền, có thể đốt hết một kho hàng hoá để phi tang cho một vật ăn cắp không đáng là bao… con người đối xử với xã hội thô bạo như vậy chỉ vì xã hội đã đối xử với họ tệ quá (Phạm Xuân Đài. Hà Nội trong mắt tôi. Thế Kỷ: Hoa Kỳ 1994, 32-33).

Bài viết chỉ là hồi tưởng với những kỷ niệm rất riêng tư về một người bạn tấm cám Nghiêu Đề, với mối giao tình hơn nửa thế kỷ; người viết không ở trong giới hội hoạ nên cũng không dễ dàng để viết một hoạ sĩ tài hoa, sáng tác tuyít nhưng đã để lại dấu ấn lâu dài trong lãnh vực nghệ thuật tạo hình của Việt Nam, qua một giai đoạn đầy sáng tạo trong những năm 1960-1970 với Hội Hoạ Sĩ Trẻ Việt Nam mà Nghiêu Đề là một trong những thành viên sáng lậpvớicá tính nổi bật. Ngô Thế Vinh

Tiểu sử Nghiêu Đề

Nghiêu Đề tên thật Nguyễn Tiếp nhưng Trai là tên gọi ở nhà,sinh năm 1939 tại Quảng Ngãi. Là con trai trưởng trong một gia đình 6 anh chị em. Học Cao đẳng Mỹ thuật Gia Ðịnh nhưng đã tự rời trường ốc trước khi tốt nghiệp; là một trong những sáng lập viên Hội Họa sĩ Trẻ Việt Nam; Huy chương bạc Hội họa mùa Xuân 1961, từng tham dự triển lãm tại nhiều quốc gia. Ngoài hội họa, Nghiêu Ðề còn viết văn, làm thơ mà sau này Nghiêu Đề coi như hai “bước lỡ” không nên dấn thân vào. Tác phẩm đã xuất bản: Ngọn Tóc Trăm Năm (Sài Gòn 1965 ). Nghiêu Ðề cùng gia đình đến Hoa Kỳ năm 1985 và mất vào ngày 09 tháng 11 năm 1998 tại San Diego, California khi chưa tới tuổi 60.

(LTG: Đây là bản chính bài thuyết trình trong buổi hội thảo về VHMN tổ chức tại tòa soạn nhật báo Người Việt vào ngày 6/12/2014. Do giới hạn về thời gian, nhiều chi tiết trong bài viết đã không được trình bày tại buổi hội thảo; và ngược lại, một số chi tiết được triền khai khi phát biểu vốn không có trong bài viết.)

Đề tài tôi trình bày trong buổi hội thảo hôm này là “Tính văn học trong văn học miền Nam”.

Chắc có người cho rằng chữ dùng nghe có vẻ không mấy thích hợp. Và thừa. Đã nói về một nền văn học, sao còn đặt vấn đề “tính văn học”?