Trưa Chủ nhật ngày 18 tháng 8 vừa qua, trong bầu không khí mùa hè với nhiệt độ vốn đã cao lại càng trở nên sôi bỏng xung quanh vấn đề Bãi Tư Chính ở phía nam Biển Đông, một số thân hữu tại Sacramento đã họp nhau để tưởng niệm 32 năm ngày cố Đề đốc Hoàng Cơ Minhvà các kháng chiến quân đã bỏ mình trong cuộc Đông tiến nhằm xây dựng chiến khu tranh đấu giải phóng Việt Nam khỏi chủ nghĩa Cộng sản. Hành trình Đông tiến khởi đầu từ năm 1981 với việc thành lập Mặt trận Quốc Gia Thống nhất Giải phòng Việt Nam và kết thúc sau khi ông Minh và các chiến hữu tử trận vào tháng 8 năm 1987.

Buổi lễ tưởng niệm do cơ sở Việt Tân tại Sacramento tổ chức đã diễn ra trong bầu không khí trang nghiêm và cảm động trước một cử tọa chọn lọc với phần lớn là những vị cao niên và một số nhân vật của Đảng Việt Tân, hậu thân của Mặt trận QGTNGPVN, tại địa phương cũng như tới từ các nơi. Xen lẫn là những chiếc áo dài truyền thống mềm mại mầu xanh da trời mát mắt của các chị em Việt Tân tới lui trong phòng hội nhỏ xem mọi sự có diễn ra êm xuôi, hoặc mang những chai nước ướp lạnh tới mời khách.

Sau nghi thức chào cờ và mặc niệm là nghi thức dâng hoa vì phòng hội của cơ quan Stockton Boulevard Partnership yêu cầu không thắp hương vì lý do an toàn. Mỗi người trong số vài vị đại diện nhận mỗi người một cành hoa hồng thay nén hương tới trước bàn thời nơi đặt bài vị của 13 anh hùng Đông Tiến lạy và cắm vào một bình thủy tinh trên bàn thờ.

Sau một phim ngắn về lịch sử chiến dịch Đông tiến, ông Lý Thái Hùng, tổng bí thư Đảng Việt Tân, đã lên tâm sự về cơ duyên gặp gỡ với Phó Đề đốc Hoàng Cơ Minh vào năm 1981 khi ông ghé qua Nhật, nơi ông Hùng du học từ đầu thập niên 1970, trên đường đi vận động thiết lập căn cứ chiến khu tại biên giới Thái Lào.

Khi trộm cướp đã trở thành phương cách sống cho một nhóm người trong xã hội, chả chóng thì chầy, họ sẽ tự tạo ra một hệ thống pháp lý và luân lý để hợp lý hoá và vinh danh đạo tặc. 

Frederic Bastiat

Tôi bước vào tuổi dậy thì cùng với những sáng tác đầu tay của của Trịnh Công Sơn: 

Gọi nắng 

Cho cơn mê chiều 

Nhiều hoa trắng bay… 

Trong căn nhà vắng – sau giấc ngủ trưa muộn màng – nằm lắng ghe Hạ Trắng bỗng thoáng thấy buồn, và không dưng tôi hiểu ra thế nào là nỗi buồn vô cớ. Giữa đêm (những đêm dài giới nghiêm) ngồi ôm đàn hát mỗi mình, trên sân thượng – nhìn hoả châu rơi, loé sáng ở chân trời – rồi chợt biết thèm muốn một cuộc sống bình an: 

Ta đã thấy gì trong đêm nay 

Cờ bay trăm ngọn cờ bay 

Rừng núi loan tin đến mọi miền 

Gió Hoà bình bay về muôn hướng … 

Mẹ già cười xanh như lá mới trong khu vườn

Ruộng đồng Việt Nam lên những búp non đầu tiên

Một đoàn tàu đi nhả khói ấm hai bên rừng… 

Năm Kỷ Hợi 2019, tháng 8, ngày 9 dương lịch, tại thành phố Garden Grove, tiểu bang California, Hoa Kỳ,

Trước anh linh quốc tổ và tiền nhân,

Chúng con, thầy cô giáo các trường dạy tiếng Việt tại hải ngoại

Đồng thành kính dâng lời nguyện cầu:

Cây có gốc mới ngọn cao, nhánh mạnh

Nước có nguồn mới bể rộng, sông sâu

Dân Việt Nam dù phân tán năm châu

Dòng Hồng Lạc vẫn trung kiên một Tổ.

Kính thưa:

Nước Việt bốn ngàn năm hoa gấm, công tiền nhân nối bước chưa quên, 

Dân Nam gần trăm triệu tinh anh, đài thế giới chen vai vẫn sáng.

Tiếng ta vốn du dương uyển chuyển, âm nhịp nhàng cao thấp sáu thanh,

Văn ta từng chải chuốt thanh tao, vẻ diễm lệ bừng tươi bao áng.

Trong đa số trường hợp, khi bệnh nhân nói với Y Sĩ : “Tôi muốn chết”, thì người ta phải diễn dịch lại là :“tôi không muốn phải chịu đau đớn, khổ sở nữa”. Tìm sung sướng, tránh đau khổ, là nguyện vọng tự nhiên của mọi loài hữu cảm. Người ta có thể đi tìm sự chết vì thất tình, thua bạc, vỡ nợ, thi trượt, và hàng trăm nguyên do có vẻ vớ vẩn khác, khi mà, theo nhận định chủ quan của đương sự, những nguyên do ấy đem lại một sự khổ đau to lớn hơn lạc thú có thể mong chờ được nơi sự sống. Người bệnh nặng, phải chịu nhiều đau đớn, kể cả đau đớn gây nên bởi việc trị liệu (điển hình là việc thay băng hàng ngày cho những mảng lở loét gọi là escarres, hay mỗi giờ phải bị chọc ống vào phế quản để hút những đàm thấp ứ đọng...), có thừa nguyên do để đi tìm sự chết. Tuy nhiên, khi nhận ra được rằng họ “muốn chết” tức là “muốn đỡ đau khổ”, thì bổn phận của Y Sĩ là phải nỗ lực làm giảm đau cho người bệnh (thí dụ chích một liều morphine phụ trội mỗi khi thay băng escarre, dùng morphine bằng ống tiêm điện do người bệnh tự điều chỉnh, dùng Tricycliques, carbamazépine, clonazepam, v.v...) đồng thời làm giảm bớt những khổ sở khác trong đời sống bệnh tật của họ như : buồn nôn, ngứa, khó thở, đại tiểu tiện không thông, hoặc ngược lại tiêu tiểu bừa bãi, nuốt không được, mùi hôi thối do lở loét, chứng mất ngủ, lo lắng, v.v... Khi đó, có nhiều hy vọng đòi hỏi “muốn chết” sẽ tự nó tiêu tan. Người bệnh sẽ ra đi khi mà họ phải ra đi... (1)

*** 

Khi nói về biên giới, ai cũng nghĩ đến lằn ranh chia đôi giữa nước này với nước kia, mà ít ai nghĩ đến cái biên giới giữa cái sống và cái chết, giữa sự tự do và tù tội, giữa thời gian và không gian, và còn rất nhiều những biên giới khác nhau hữu hình và vô hình. 

Có những biên giới mà tôi đã đi qua rất dễ dàng khi du lịch hay đi công tác qua các lục địa khác nhau. 

Lại có những biên giới khi vượt qua đã để lại trong tôi những khắc khoải, thổn thức sâu đậm, không dễ gì quên và nó cứ sống lại mỗi khi tôi nghe, thấy, hoặc đọc được trên tin tức hay truyền hình hằng ngày. 

Thập niên 80 ở Việt Nam, biên giới của Sống hay Chết và của Tự Do hay Tù Tội là những chuyến vượt biên đường biển âm thầm mà dữ dội với những tin vui lẫn tin chết chóc bay về các gia đình còn ở trong nước. 

Ăn thật làm giả(tục ngữ) 

Sau khi đi quanh một vòng thế giới, tôi buồn bã và thất vọng kết luận: “Nhân loại, nói chung, trình độ hiểu biết còn kém lắm.” 

Đến bất cứ phương trời nao, gặp bất cứ người nào, tôi cũng hăm hở bắt tay rồi (hớn hở) tự giới thiệu với rất nhiều hãnh diện: 

- I am Vietnamese 

- Je suis Vietnamien 

- Ngộ là người Việt … 

- …. 

Tất cả đều trố mắt nhìn nhưng không một ai buông lời trầm trồ, hay tỏ vẻ ngưỡng mộ gì ráo trọi. Thiên hạ vốn dốt nát về huyền sử nên không biết dân Việt thuộc dòng dõi tiên rồng, đã đành; ngay cả lịch sử hiện đại cũng thế, cũng chả đứa nào nhớ rằng dân tộc này đã từng đánh thắng (liên tiếp) mấy đế quốc to. 

Thiệt là đáng tiếc, và đáng chán! 

Mạng xã hội đã tạo ra nhiều khái niệm mới trong đó “influencer” và “KOL” (Key Opinion Leader) – hai từ thời thượng đang được dùng phổ biến mà thoạt đầu chỉ sử dụng trong lĩnh vực marketing. 

KOL được định nghĩa là chuyên gia mà ý kiến người ấy được đánh giá là nhận xét chuyên môn, được “bảo chứng” bởi trình độ và kiến thức chuyên biệt, tạo ra sự tin cậy xã hội và cộng đồng. Một cách dễ hiểu, hễ bạn đau răng mà nghe ông nha sĩ “phán” gì thì hẳn nhiên bạn phải tin. Ông nha sĩ trong trường hợp này là một KOL. “Influencer” thiên về sức ảnh hưởng trên các nền tảng mạng xã hội, như Instagram, Facebook, Twitter hoặc YouTube… So với KOL, “influencer” có lượng “khán giả” rộng hơn. Điều mang lại sự kết nối giữa “influencer” với “khán giả” là mối quan tâm chung, những đồng cảm và suy nghĩ tương tự…, về ý kiến trước một sự việc, về lối sống, quan điểm và thậm chí cá tính. Nói cách khác, người ta theo dõi “influencer” vì thấy cái “gu” của “influencer” hợp với mình. “Khán giả” của KOL, trong khi đó, thường được hạn định bởi lĩnh vực chuyên biệt. Nói dễ hiểu, khi muốn nghe ý kiến chuyên gia, người ta tìm đến KOL. Đó là lý do mạng xã hội có những KOL về thời trang, về ẩm thực, về du lịch… 

Người bạn chuyển cho một cái clip gồm những bức tranh hí họa mô tả những cảnh trong đó smartphone nằm lọt thỏm trong lòng bàn tay của mỗi nhân vật trong tranh/hình nhưng lại chiếm ngự mọi người mọi sinh hoạt. Lời chú bằng tiếng Pháp nhưng là chuyện chúng ta thấy hằng ngày ở Mỹ và hầu như mọi nơi trên thế giới. Những hoạt cảnh cười ra nước mắt. Song không khỏi làm người xem suy nghĩ về những biến đổi trong đời mỗi chúng ta do chiếc điện thoại thông minh này, nói riêng, và kỹ thuật cao, nói chung, mang lại.

Hình ảnh bi thảm của chiến tranh “người chết hai lần” đã được Trịnh Công Sơn mang vào ma âm của cung đàn, nhưng còn những cái chết khác, như “đi là chết trong lòng một ít ”, xa rời nơi chôn nhau cắt rốn, di cư hai lần, tản cư ba bốn bận... cũng là những cái chết hai ba lần xẩy ra từ châu Á đến châu Âu, châu Phi, châu Mỹ... cho cả trăm triệu người, làm thành một nét bi ai độc đáo của thế kỷ 20-21 hỗn loạn.

Đi là chết trong lòng một ít, một ít gì đây? Có thể là cái tai chết đi sống lại mấy lần, giọng mẹ đẻ bắt đầu phai đi để đón nhận những âm thanh mới, con người biến đổi hay chính mình biến đổi? học ngoại ngữ có thể là một cuộc hành xác, thớ thịt cổ họng bị tra tấn vì phải uốn theo chiều ngược kim đồng hồ, tế bào não chạy loạn logic vì dòng điện chưa nhận quen giống đực, giống cái, tĩnh từ trước hay sau danh từ... Ngoại ngữ có thể gây chấn thương, tàm thựcdần tiếng mẹ đẻ ! và như vậy nhị trùng ngôn ngữ đi tới nhị trùng bản ngã, là chết đi một ít con người gốc của mình. Có thế hệ Việt-Nam bị tới tam tứ trùng ngôn ngữ : Nho, Pháp, Nhật, Anh, Nga,.v.v... có thể vì thế mà người trí thức Việt dễ ông nói gà bà nói vịt chăng?

Sau cái tai phải kể tới cái mắt. Cũng như vị giác, cái mắt có đồ ăn của nó, đang quen mầu trắng là mầu tang, người bệnh nằm ở bệnh viện thấy toàn áo trắng có thể xuống tinh thần vì liên tưởng đến cái chết. Thế nên giữa một mùa tuyết rơi trên một thành phố nhỏ miền Bắc Nữu Ước, nhìn một cụ già răng đen tóc bạc vấn khăn mỏ quạ đứng giữa shopping tân kỳ, mới thấy trò chơi kỳ lạ của Trẻ Tạo. Chẳng hẹn mà gặp, người Á đông, cả Việt di cư thời 1980 khi chưa có Khu chợ Việt Nam, dù có trầm trồ thán phục cao ốc, xa lộ vĩ đại, vẫn cứ tìm về khung cảnh China-town, tuy lộn xộn cả xe với người, mùi tôm mùi cá, mà vẫn thấy chút ấm lòng. Thì ra con người tuy có khả năng thích nghi rất cao, nhưng cũng có giới hạn, bao lần thích nghi là đủ? Thích nghi 90 độ, 180 độ hay 360 độ? Độ nào thì vừa, độ nào thì gây tâm bệnh, độ nào thì sinh vật bị hoảng? Nếu cửa sổ linh hồn bị ngoại xâm dồn dập bởi các hình sắc lạ lùng, khác với hình sắc quen thuộc bao đời, thì tri giác sẽ náo loạn ra sao, tâm trí sẽ biến động thế nào? Cái tâm trí lưu von gmới thật là nhân sinh thị bi kịch, càn khôn nhất hí trường vậy!

Nhà thần học người Mỹ Tryon Edwards đã ví von: “Mỗi lần xa nhau là một lần chết cũng như mỗi lần hội ngộ là một lần lên thiên đàng.” Tôi chưa có đủ điều kiện để lên chỗ linh thiêng đó nhưng mới đây tôi đã nếm chút ít giờ phút tuyệt diệu đáng ghi nhớ bên mé thiên đàng. Sau 43 năm dài chúng tôi là đồng môn tại trường Đại Học Sư Phạm Saigon, ban Anh Văn 3 đã có một cuộc hội ngộ cùng với thầy cô tại Thung Lũng Hoa Vàng thành phố San José vào tháng 7 năm 2018 vừa qua.

Cái ngày nghiệt ngã 30-4-1975 đã làm lớp chúng tôi phải xa cách nhau mỗi đứa một ngả, đứa thì âm thầm biệt xứ không một lời từ giã trong những giờ phút thành phố đang hấp hối thở hơi cuối cùng, đứa thì ê chề cắn răng chấp nhận số mệnh chịu bao nhiêu tủi nhục ở lại để tiếp tục học vì chúng tôi chỉ còn hai tháng là tốt nghiệp. Nhưng cũng có đứa chộp lấy thời cơ nắm lá cờ máu chạy theo thời cuộc vênh vang thao túng trong trường.

Tôi được may mắn là nhóm thứ nhất và được định cư tại Mỹ và có cơ hội tiếp tục học để trở thành giáo sư sau bao nhiêu ngày tháng miệt mài học các lớp đêm tại Đại Học Minnesota. Tôi là một trong những người tiền phong trong chương trình song ngữ tại trường công lập Minneapolis dù chức vụ chỉ là phụ giáo có mức lương thấp $2.75 một giờ. May nhờ có tài trợ của liên bang khuyến khích nhân viên trường trở thành giáo sư song ngữ nên tôi đi học miễn học phí.

Năm 2016, khi tôi còn làm việc cho một công ty tin học, tôi đã có một bài nói chuyện ngắn trước các đồng nghiệp trong một lớp học nhỏ về kỹ năng thuyết trình của công ty. Bài nói chuyện của tôi khi ấy là về các quyền con người và các quyền công dân theo hiến pháp Việt Nam.[1] 

Mở đầu bài nói chuyện, tôi dề nghị các đồng nghiệp trong lớp học thử kể tên các quyền mà họ có. Tôi nhớ lác đác có 2 hay 3 câu trả lời được đưa ra. Các câu trả không những ngắn (chỉ kể 1 hay 2 quyền gì đấy) mà còn có vẻ cho thấy những người trả lời không tự tin vào câu trả lời của mình. 

Sau đó, tôi đi vào giới thiệu về hiến pháp và kể tên một số quyền con người và quyền công dân, rồi kết thúc bài nói chuyện bằng một thông điệp rằng mọi người hãy biết các quyền của mình và để biết, hãy mở hiến pháp. 

Tôi không biết liệu sau bài nói chuyện của mình, có đồng nghiệp nào mở hiến pháp để biết các quyền con người và các quyền công dân của họ hay không. 

Không có gì là lạ khi các đồng nghiệp trong công ty của tôi nói riêng và như chúng ta có thể quan sát là cả những người làm việc trí óc trong xã hội nói chung, chưa kể những người lao động chân tay, không hay ít biết về các quyền con người và các quyền công dân. 

Năm xưa, 64 người lính Việt Nam đã trở thành "bia sống" cho Trung Cộng nã đạn tại Gạc Ma - Trường Sa.

Sự tàn ác "trời không dung đất không tha" của Trung Cộng, do CSVN "góp tay" rất lớn, trong đó vai trò của Lê Đức Anh - lúc bấy giờ trong tư cách Bộ trưởng Bộ Quốc Phòng - mang tính quyết định. Theo ông Lê Mã Lương, Lê Đức Anh đã "truyền lệnh miệng" cho người lính VN không được phép chiến đấu.

Tai hại ghê gớm chính là chỗ đó!

Càng khủng khiếp hơn nhiều lần, bởi lịch sử vốn là môn khoa học, nên không thể dung chứa "sự mờ ám" trong đó. Đã là khoa học, tất cả phải có đầy đủ căn cứ và bằng chứng. Và cũng chính vì lẽ đó, dù có muốn, cũng không thể buộc Lê Đức Anh phải chịu trách nhiệm về hành vi phản bội dân tộc do y gây ra, dù tội phản bội Tổ Quốc được quy định hẳn hòi trong Bộ Luật Hình Sự và thuộc loại trọng tội!

Chọn hai khách sạn để khảo sát về vệ sinh, một khách sạn 3 sao thuộc hạng khá sang, một khách sạn bình dân đông khách ở TP.HCM, nhiều bí mật hé lộ từ dùng khăn tắm lau bồn cầu tới chuyện nhìn mặt thay drap trải giường... 

Tuy đây không phải đại diện cho tất cả khách sạn, chưa đủ bằng chứng cho thấy chủ khách sạn yêu cầu, nhưng cũng là một minh chứng cho thấy lỗ hổng trong việc quản lý vệ sinh khách sạn. 

Sau khi nộp hồ sơ và vượt qua phần phỏng vấn khá kỹ, tôi chính thức xin được một chân dọn phòng ở khách sạn TT nằm ở trung tâm Q.1, TP.HCM, được công bố xếp hạng 3 sao, có khoảng 70 phòng, giá thuê dao động từ 800.000 đến gần 2 triệu đồng/phòng/đêm. 

Một trang web chuyên dùng để đặt phòng qua mạng đã mô tả khách sạn này: "... mang lại dịch vụ hoàn hảo, làm hài lòng cả những vị khách khó tính nhất với những tiện nghi sang trọng"... 

Ngày đầu đi làm, chị Thương, tổ trưởng tổ dọn phòng (tên các nhân vật trong bài đã được thay đổi), hướng dẫn khá kỹ: dọn nhà vệ sinh khách sạn 3 sao ngoài thay bọc rác, lau chùi bồn cầu, bồn rửa mặt, bồn tắm..., bồn cầu dọn xong phải dán giấy "niêm phong" ghi cả tiếng Anh. Tất cả đồ trên phải khô, không dính bất cứ thứ gì, đặc biệt là tóc, dọn xong phải xịt nước thơm. 

Thời gian gần đây, trên các mạng truyền thông có phổ biến một bài tựa đề: Phạm Duy nhìn từ phía con trai của Văn Cao, phỏng vấn Văn Thao, con trai nhạc sĩ Văn Cao. Bài phỏng vấn này có những lời liên quan đến hai nhạc sĩ Văn Cao, Phạm Duy và cả chính tôi qua bài Văn Cao (1923-1995)[1] nên tôi buộc lòng phải lên tiếng. 

1- Anh Văn Thao viết: 

"Thụy Khuê đã trích dẫn hồi ký của nhạc sĩ Văn Cao về bài Tiến quân ca in trên tạp chí Sông Hương số 26 tháng 7&8 năm 1987 để gán cho Phạm Duy là người có công tham gia trực tiếp trong những ngày Cách mạng tháng Tám - điều mà chính Phạm Duy cũng không dám nghĩ đến! "Cha tôi viết hồi ký "Tại sao tôi viết Tiến quân ca?" vào ngày 7-7-1976 tại Hà Nội. Một nhân vật trong hồi ký mà cha tôi viết tắt nguyên là chữ “Ph.Đ”. Do lỗi đánh máy, Sông Hương in mất dấu thành “Ph.D”. Vì vậy mới có chuyện để nhà văn Thụy Khuê suy diễn thành Phạm Duy…" 

Nhận xét: 

- Anh Văn Thao cho rằng tôi "gán" cho Phạm Duy cái "công tham gia trực tiếp trong những ngày Cách mạng tháng Tám" là điều mà "Phạm Duy cũng không dám nghĩ đến". 

Thực ra, Phạm Duy chẳng màng gì đến cái "công" này cả, mà trong hồi ký ông còn cố tình viết trại đi, để độc giả hiểu là ông không hề có mặt trong ngày "Việt Minh cướp chính quyền", ông chỉ tham gia kháng chiến kể từ ngày "Toàn quốc kháng chiến" mà thôi. 

- Người Hong Kong ngu thật, không biết suy nghĩ khôn ngoan : Trung Quốc nó mạnh lắm, không làm gì nổi nó đâu. Đằng nào Hong Kong vài chục năm nữa cũng trở thành Tàu, chống nó chỉ khổ cho mình và vợ con mình. Tự do, độc lập là chuyện xa vời. Kệ nó, nó làm gì thì làm. 

- Người Algérie ngu thật, mắc mớ gì phải xấu hổ, xuống đường vì bị lãnh đạo bởi một ông già bán thân bất toại, gần đất xa trời, tham quyền cố vị, và một tập đoàn mafia, coi đất nước như của riêng. Chuyện giữa họ với nhau, mình có làm chính trị đâu mà dính vào 

- Người Venezuela ngu thật, ngày đêm chống độc tài. Nếu mình biết an phận làm ăn, không chống phá người ta, độc tài nó có làm gì mình đâu ? 

- Dân Soudan ngu thật. Nghèo đói mà bày đặt đòi dân chủ, nhân quyền. Dân chủ, nhân quyền có mài ra ăn được không ? 

- Người Đông Âu ngu thật, mấy tháng nay bỏ cả làm ăn, rầm rộ đi biểu tình chống tham nhũng. Tham nhũng ở đâu chẳng có, thời nào chẳng có, chống làm cái gì, cũng vô bổ như đánh nhau với cái cối xay gió ? 

Trong bài "Một cuộc triển lãm và hội thảo thành công" đăng trên Diễn Đàn Thế Kỷ vào thứ bảy tuần trước (13 tháng 7, 2013) tôi đã đặt cho mình câu hỏi: Cái gì làm cho cuộc triển lãm và hội thảo trong hai ngày 6 và 7/7/2013 tại báo Người Việt thành công vượt ra ngoài mong đợi của người tổ chức? Và đã nghĩ rằng đề tài đã góp phần quan trọng.

Đề tài của cuộc triển lãm và hội thảo là: báo Phong Hóa Ngày Nay và Tự Lực Văn Đoàn. Nhưng tại sao đề tài này lại thu hút đông đảo đồng bào ta tham dự rất thủy chung từ đầu đến cuối như thế, so với các cuộc hội thảo trước đây? Câu trả lời có thể rất dài dòng, với một khảo sát lại hoàn cảnh xuất hiện và tính chất các tờ báo và văn đoàn này. Tôi nghĩ mình có thể thay đổi phương pháp, thay vì mất quá nhiều thì giờ để lặp lại các tài liệu văn học sử rất đầy đủ và phong phú của thập niên 1930, ta hãy tìm hiểu nơi người tham dự. Hẳn nhiên, như nhiều cuộc tập họp có liên quan đến quá khứ, người tham dự trong cuộc hội thảo này phần lớn là người lớn tuổi. Trẻ nhất có lẽ là lứa tuổi bốn mươi hiện diện một cách thưa thớt, lứa năm mươi đông hơn một chút, và cứ thế, lứa sáu, bảy mươi, và cả tám mươi nữa, là đông đảo nhất.

Nhà văn Võ Phiến, trong một tùy bút viết năm 1967, tỏ ý thắc mắc tại sao trong văn học của ta lẫn tàu đều thiếu vắng tiếng cười. Ông bảo nếu dựa trên sách vở mà nói thì đó là những dân tộc không biết cười. Ông viết như sau:

“Văn học Trung Hoa từ xưa tới nay phong phú vô kể: muốn tìm trong đó thơ văn lâm ly thống thiết, không thiếu gì; muốn tìm những truyện ly kỳ quái đản, cũng không thiếu gì; thậm chí muốn tìm những cái tục tĩu (tức cái phát kiến rất mới mẻ của Âu Tây) thì tưởng Kim Bình Mai cũng cống hiến được nhiều đoạn không hổ thẹn với các danh phẩm của Lawrence, Miller… Thế nhưng bị yêu cầu xuất trình một tác phẩm hoạt kê, trào lộng cho có giá trị, chắc chắn cả ta lẫn tàu đều lúng túng.

…

Những nhân vật nổi tiếng của chúng ta – xuất hiện từ trang sách mà ra – dù nghèo, dù giàu, dù khôn, dù dại, dù thiện, dù ác, đều không có gì đáng cười: Lục Vân Tiên, Thúy Kiều, Thôi Oanh Oanh, Tống Giang, v.v…”

Lạ chứ! Một dân tộc không biết cười? Nhưng có thật thế không?

Mỗi người Việt là một thi sĩ, câu ấy ta vẫn nghe. Có đúng, nhưng mà chưa đủ. Người Việt bây giờ không chỉ thích làm thơ mà còn thích viết nhạc. Nói cách khác, người Việt không chỉ là thi sĩ mà còn là nhạc sĩ.

Nhạc sĩ ở đây được hiểu là nhạc sĩ sáng tác hơn là nhạc sĩ trình diễn, nghĩa là soạn nhạc hơn là chơi nhạc. Nhạc sĩ trình diễn cần sử dụng thuần thục ít nhất một hai nhạc cụ nào đó đủ để mê hoặc lòng người hoặc sinh sống bằng nghề đàn địch, cũng tựa ca sĩ với nghề hát xướng. Nhạc sĩ sáng tác thì không nhất thiết phải chơi đàn giỏi, chỉ cần am hiểu về nhạc lý căn bản, về kỹ thuật sáng tác bài nhạc và thêm cây đàn thùng guitar nữa là đủ mang đến cho đời những ca khúc chạm ít chạm nhiều trái tim người yêu nhạc. 

Ngày trước, trong những hoạt động về âm nhạc, số người sáng tác nhạc không nhiều lắm và người ta có thể dễ dàng kể tên các nhạc sĩ là tác giả các nhạc phẩm phổ biến. Còn ngày nay thì chịu, vì… nhiều quá đếm không xuể, cả trong nước lẫn ngoài nước, cả những nhạc sĩ tên tuổi lẫn không tên. Trăm hoa đua nở làm tươi thắm khu vườn âm nhạc Việt. 

Huế vô cùng quyến rũ về nhiều mặt, bởi vì Huế là kinh đô cuối cùng của thời đại tự chủ. Huế còn giữ được phong độ, qua nếp sống, kiến trúc, văn hoá và ẩm thực. Huế không bị ngộp thở vì nhà cao tầng. Huế vẫn lác đác những nhà cổ trên đường phố ngoại ô, như lời chào của quá khứ đón ta về Huế. Đi sâu vào thành nội, ta gặp muôn vàn quyến rũ khác, như thể tất cả vàng son và uy quyền của một thời còn đọng lại trong không gian, trong cỏ cây, trong sự đài các của cô gái Huế, của các món ăn Huế, trong cách trang trí Huế, từ vườn rau, cây kiểng, cái gì cũng nhuốm chất hoàng gia, sang trọng, lịch lãm.

Về cái chết của vua Minh Mạng, tác giả Đạo Giáo ở nước Nam (La Cochinchine Religieuse) cuốn sách nổi tiếng nhất của Pháp về thời kỳ truyền giáo, linh mục Louvet viết:

"Vài tuần sau đó, kẻ tàn sát cũng lên hầu toà án Thượng Đế: Ngày 20 tháng Giêng năm 1841, Minh Mạng bị ngã ngựa, chết bất thình lình và đạo Thiên chúa mà y quyết tâm tận diệt vẫn sống, sống mạnh mẽ hơn, qua 10 năm chiến đấu, tự hào với hàng ngàn linh mục và hàng trăm người tử tội. Vì tự mình làm kẻ tàn sát đạo, tên bạo chúa đã bị thần dân của y kinh tởm và có biệt hiệu là bạo chúa Néron Việt Nam. Thay vì lùi, đạo Chúa đã tăng trưởng trong cuộc tranh đấu bền bỉ và đã chiến thắng vinh quang. Kẻ nào không tin hãy nhìn thống kê sau đây: Năm 1830, có một Khâm sứ Giáo Hoàng [Pháp] tám giáo sĩ [Pháp] hai mươi linh mục bản xứ và sáu mươi ngàn giáo dân. Năm 1841, một Khâm sứ Giáo Hoàng, bẩy giáo sĩ, ba mươi linh mục bản xứ và bẩy mươi lăm ngàn giáo dân"(Louis-Eugène Louvet, Đạo Giáo ở nước Nam (La Cochinchine Religieuse),1885, tập II, t. 115).

Không chỉ mình vua Minh Mạng có biệt hiệu Néron Việt Nam, cả chúa Nguyễn Phước Tần thời trước cũng "được" các giáo sĩ gọi như thế.

Tuần qua chúng tôi sang Paris chơi. Tình cờ trong một câu chuyện với mấy anh bạn cũ về đám “áo gi-lê vàng” (gilets jaunes), một anh bạn bỗng nhận xét, có vẻ rằng người ta đã phát điên lên hết cả rồi. 

Câu chuyện đến đó là chấm dứt, nhưng tình cờ đọc một báo cáo về số người mắc bệnh tâm thần tại Mỹ, tôi bỗng có cảm giác nhận xét của anh bạn là đúng. 

Có quá nhiều thống kê cho thấy đời sống tại Hoa Kỳ đang càng ngày càng tốt hơn. Thất nghiệp xuống đến mức thấp nhất kể từ năm 1969. Các tội ác có bạo hành đã giảm hẳn so với những năm 1990, các thành phố như New York chẳng hạn, đã trở nên an toàn hơn bao giờ hết. Và tuổi thọ trung bình của người Mỹ đã dài thêm 9 năm vào năm 2017 so với năm 1960. Thành ra đời sống tinh thần của dân Mỹ phải tốt đẹp hơn so với trước mới phải. 

Thế nhưng sự thực không phải vậy. Trong năm 2017, tại Hoa Kỳ có 47,000 người chết vì tự sát. Theo cơ quan Kiểm Soát và Ngăn Ngừa Dịch Bệnh (U.S. Centers for Disease Control and Prevention – CDC) trong báo cáo công bố vào ngày 20 Tháng Sáu thì tỷ lệ tự tử tại Hoa Kỳ đã lên đến mức cao nhất kể từ Thế Chiến Thứ Hai. Và nó càng ngày càng trở nên tệ hơn. Tỷ lệ tự tử tại Mỹ đã gia tăng với tốc độ trung bình là 1% từ 2000 đến 2006 và 2% từ 2006 đến 2016.