Tôi nghĩ mối nguy lớn nhất không phải là con virus. Nhân loại có đầy đủ các tri thức khoa học và công cụ công nghệ cần thiết để chiến thắng nó. Vấn đề lớn thật sự là con quỷ nội tâm của chúng ta: sự thù ghét, tham lam và ngu dốt. Tôi sợ rằng mọi người đối phó với đại dịch không phải bằng sự đoàn kết toàn cầu mà bằng lòng thù hận, thói đổ lỗi cho các quốc gia khác, cho các nhóm tôn giáo và sắc tộc thiểu số. Nhưng tôi hy vọng rằng chúng ta có khả năng nuôi dưỡng lòng bao dung, quảng đại để giúp mọi người lúc khốn khó. Chúng ta sẽ có khả năng phân biệt sự thật và không tin vào những thuyết âm mưu. Nếu làm được, tôi không nghi ngờ gì về khả năng chúng ta sẽ dễ dàng vượt qua được cuộc khủng hoảng này.

Năm trước tôi đã viết bàn luận về Huế tháng Tám, bài thơ duy nhất do Tố Hữu viết ngay sau khi sự biến xảy ra. Bài đã đăng trên VNTB. Tóm tắt trong vài chữ “Tố Hữu tưởng tượng ra một viễn cảnh tương lai từ gợi ý sâu xa của học thuyết Mác-Lê, anh ta phát điên và gào lên theo thể Thơ Mới”. Cảm hứng chủ đạo của bài thơ là “cơn-điên-quyền-lực-bộc-phát”. (Nhớ lại hồi tuổi trẻ nhẹ dạ cả tin, đám học trò chúng tôi từng nghe các thầy giáo, các nhà phê bình say sưa bình phẩm các biện pháp nghệ thuật “kỳ thú, tài hoa” của nhà thơ. Chuyện đó nay không bàn thêm nữa).

Bữa nay bàn tiếp về vài sáng tác khác viết sau sự kiện, số lượng vừa ít ỏi, cảm xúc gượng gạo, qua loa, lầm lẫn cố tình gây nhiễu về đề tài Cách mạng Tháng Tám.

Nào hãy đọc bài thơ “Đất Nước” của Nguyễn Đình Thi viết về “Cách mạng Tháng Tám” (nháp 1948, hoàn thành 1955, xuất bản trong tập Người chiến sĩ (NXB Văn nghệ, 1956).

“Súng nổ rung trời giận dữ

Người lên như nước vỡ bờ

Nước Việt Nam từ máu lửa

Rũ bùn đứng dậy sáng loà”.

Thực tế “Ngày Cách mạng Tháng Tám” không có tiếng súng nổ nào cả, không cả la hét giận dữ. Thiên hạ chỉ ngỡ ngàng ngạc nhiên và “cuốn theo chiều gió” thôi.

Ông nhà thơ Đại tá Chính Hữu viết bài “Ngày về”:

“Nhớ đêm ra đi, đất trời bốc lửa

Cả kinh thành nghi ngút cháy sau lưng

Những chàng trai chưa trắng nợ anh hùng

Hồn mười phương phất phơ cờ đỏ thắm.

Rách tả tơi rồi đôi giày vạn dặm

Bụi trường chinh phai bạc áo hào hoa”

Thực tế là, Hà Nội không tự đốt cháy mình bao giờ. Chính Hữu đã copy cảnh nhân dân thành phố Matskva đốt cháy thành phố của họ rồi rút chạy trước khi quân Napoleon kéo vào chiếm đóng (theo tiểu thuyết “Chiến tranh và Hoà bình” - Lev Tolstoi).

Lê Hữu

Nhẹ bàn chân, hương đêm ơi!
Nhẹ bàn tay, hương yêu ơi!(“Dạ lai hương”, Phạm Duy)

Nói đúng hơn, tôi yêu kỷ niệm về câu hát ấy. Bài hát nghe được vào một đêm xuân nào trong một quán café ở Saigon, trước năm 1975. Tôi không nghe một mình, mà với người bạn gái. Trong vuông sân nhỏ ở ngoài vườn và trong bóng tối mờ mờ tỏa ra từ những ngọn đèn màu vàng đục, chúng tôi ngồi bên nhau thật im lặng, nghe đêm trôi đi chầm chậm, nghe nhạc trôi đi chầm chậm lẫn trong hương ngọc lan mơ hồ thoảng trong đêm.

Tôi ngồi lặng yên một lúc, nghe hết bài nhạc. Nghe kỹ, và nhận ra một điều. Đã lâu thật lâu tôi mới lại có được cảm giác ấy, cảm giác lâng lâng nghe nhạc trôi đi, trôi đi chầm chậm, như những cánh hoa mầu trắng nở chầm chậm trong đêm.

Nếu đấy là một sự ngẫu nhiên thì quả là một ngẫu nhiên khá thú vị.

Đêm thơm, hay là hương thơm dìu dịu của đóa quỳnh nào thoảng trong đêm.

Đã có nhiều bài hát nói về hoa quỳnh. Những bài hát quen thuộc và được nhiều người yêu thích vẫn là những bài của Phạm Duy, Trịnh Công Sơn và Phạm Anh Dũng.

Nghe “Dạ quỳnh hương”, người ta không chỉ nghe được, thấy được vẻ đẹp quyến rũ của hoa thôi mà còn cảm được cái “tình” thầm lặng và vấn vương giữa hoa và người nữa.

Nghe những lời ấy mà “nghe” lòng ngất ngây trong phút giao hòa giữa nhạc và thơ, giữa người và hoa, giữa mộng và thực.

Những chữ “lung linh” ấy như mang đến cho ánh sao đêm và bóng trăng khuya một vẻ mơ màng, huyền ảo. Có vẻ như “quỳnh” và “trăng” luôn sánh đôi với nhau. “Khi xem hoa nở, khi chờ trăng lên” ⁽¹⁾, người ta muốn được thưởng hoa và thưởng trăng cùng lúc.

(“Hoa nở theo trăng”, Tế Hanh)

“Dạ quỳnh hương” là thoáng hương thơm dìu dịu, là màu trắng tinh khiết của những cánh hoa nở lặng lẽ trong đêm.

Vẻ đẹp của hoa là vẻ thanh cao mà đài các, là vẻ e ấp mà nồng nàn, dịu dàng mà tình tứ, thầm lặng mà quyến rũ.

Đóa quỳnh hương khép cánh ấy, Hoàng Ngọc Quỳnh Giao, cô đã tạt ngang qua cuộc đời này, rồi lặng lẽ biến mất khỏi cuộc đời này. Cô đã yêu biết mấy cuộc đời này. Cô yêu thi ca, yêu âm nhạc, yêu hội họa, yêu trăng sao, yêu cỏ hoa “cây lá xanh tình”. Cô đã có những hạnh phúc ngắn ngủi giữa cuộc sống cũng thật ngắn ngủi.

Ôi cuộc sống thật ý nghĩa nhưng cũng thật vô nghĩa. Và chút duyên tri ngộ, và chút tình mong manh tựa những cánh hoa quỳnh mong manh ấy… “cũng theo hư không mà đi”. ⁽³⁾

Trước năm 1975, chúng ta vẫn có những y sĩ viết văn, làm thơ và có cả những giọng hát thật truyền cảm nữa. Sau năm 1975, chúng ta lại có thêm những người viết nhạc trong giới y sĩ, trong số ấy có Phạm Anh Dũng, vẫn được nhiều người yêu nhạc biết đến như là chàng nhạc sĩ có sức sáng tác thật sung mãn và đa dạng như là “cây đàn muôn điệu”.

Những người y sĩ viết nhạc, làm thơ, hay “lấy thơ ghép nhạc”. Tại sao không? Như Phạm Anh Dũng. Như cô bạn đồng nghiệp của anh, Hoàng Ngọc Quỳnh Giao. Phía sau cánh áo blouse trắng như màu trắng thanh khiết của những cánh hoa quỳnh là trái tim nhân ái, là tâm hồn rộng mở, là lòng yêu cái đẹp. Cùng với “cây đàn muôn điệu” ấy, anh đã dạo lên khúc nhạc êm đềm, đã cất cao tiếng hát ca ngợi thương yêu và cuộc sống kỳ diệu. Cùng với lời ca tiếng nhạc ấy, anh đã vỗ về, đã xoa dịu những nỗi đau và chữa lành những vết thương trong tâm hồn người giữa cuộc sống nhiều hạnh phúc và cũng lắm khổ đau.

Yêu nhạc, yêu thơ và yêu hoa, Phạm Anh Dũng có đến ba mối tình rất thủy chung (nếu không kể mối tình với người bạn đời và cái nghề tay phải gắn liền với chiếc ống nghe mỗi ngày của anh).

- Yêu hoa: loài hoa chàng “yêu” nhất chắc phải là hoa quỳnh. Không chỉ “Dạ quỳnh hương”, Phạm Anh Dũng còn cho ra đời một series nhạc quỳnh khá độc đáo gồm trên mười bài quỳnh ca.