Mấy hôm nay trời rất nóng. Đọc các tin về vụ thi tốt nghiệp (kết hợp thi đại học) trên báo chí mà thực sự thương các em. Nào là bị ăn cướp ngay trước khi thi (1), nào là bị ngất vì quá nóng (2), nào là bị đuổi khỏi phòng thi vì mang điện thoại trong người (3). Đau xót hơn, còn nhiều trường hợp bị tai nạn giao thông và qua đời (riêng tại tỉnh Nam Định đã có 4 trường hợp bị tai nạn, trong đó 3 trường hợp dẫn đến tử vong (4)). Đó là chưa kể câu chuyện hàng chục ngàn “tình nguyện viên” bị đẩy ra đường đứng làm “tường rào” để điều tiết giao thông giữa trời nóng 40 độ (trong khi đó là việc của công an giao thông) (5).

Sự kiện Mỹ bình thường hóa quan hệ ngoại giao với Cuba có lẽ là sự kiện lớn tích cực nhất trong chuỗi các sự kiện dày đặc về quan hệ quốc tế trong năm 2014. Ngoài câu chuyện bình thường hóa, Mỹ đang trong lộ trình tìm cách dỡ bỏ từng phần cấm vận đối với nước này, mặc dù con đường dỡ bỏ cấm vận chắc chắn sẽ rất chông gai. Dẫu sao, Cuba có vẻ như đang trong giai đoạn đầu của một lộ trình chuyển đổi – con đường mà Việt Nam đã đi từ 20 năm trước.

Mặc dù thị trường chứng khoán có sự khởi sắc tốt trong hai năm qua, sự hứng khởi này đã hầu như bỏ qua một bên các doanh nghiệp nhà nước đã và đang được cổ phần hóa.

Thị trường chứng khoán trong 2 năm 2013 và 2014 đã tốt lên rất nhiều, đặc biệt là năm 2014. Từ đầu năm đến nay tốc độ tăng trưởng của thị trường đạt 19% (VN-Index) và 28% (HNX-Index), đưa VN vào top đầu các thị trường chứng khoán tăng trưởng tốt nhất thế giới của năm 2014. Thế nhưng, nhìn sang “người hàng xóm” là các doanh nghiệp nhà nước đang được cổ phần hóa và chào bán ra công chúng, câu chuyện lại khác hẳn.

Một doanh nghiệp đóng tàu quốc doanh ở Việt Nam. (Hình minh họa: STR/AFP/Getty Images)

Từ đầu năm đến hết ngày 21 tháng 8 năm nay, nhà nước chỉ thu về được 2.23 nghìn tỷ đồng từ việc IPO (lần đầu chào bán ra công chúng) 33 công ty quốc doanh, đạt chưa đến 50% kế hoạch năm. Tới nay đã là giữa tháng 11 và câu chuyện có vẻ không sáng sủa hơn bao nhiêu. Lý do chính của việc cổ phần hóa và IPO ỳ ạch nằm ở mấy điểm sau đây:

Thứ nhất là nhà nước chỉ IPO một lượng cổ phần rất nhỏ. Nhà đầu tư bên ngoài chỉ tham gia được quá ít và không tham gia được gì vào chuyện quản trị điều hành doanh nghiệp đã được cổ phần hóa. Thí dụ công ty Khí PetroVN khi cổ phần hóa chỉ bán ra ngoài có 3%, VietcomBank cũng chỉ có 23%. Chính vì vậy, dù có mua cổ phần, bản chất các doanh nghiệp này vẫn là doanh nghiệp nhà nước và nhà đầu tư tư nhân không có tiếng nói gì.

Câu chuyện sở hữu một ngân hàng ở Việt Nam để rút ruột (bằng cách cho các doanh nghiệp của mình vay hoặc làm các giao dịch đặc biệt khác) là câu chuyện ai cũng biết từ nhiều năm nay. Đây chính là nguyên nhân lớn nhất dẫn tới tình trạng không thể quản trị rủi ro tín dụng tốt (vì các khoản vay này đều là khoản vay chỉ định) dẫn tới nợ xấu tăng cao.

Với các nạn nhân bị bắt cóc như nhà báo James Foley hay Steven Sotloff, chắc hẳn không có mong muốn gì hơn đối với họ là được giải cứu, dù dưới hình thức một cuộc đột kích hay dưới hình thức một cuộc thương lượng. Ðối với Foley, đã có một cuộc đột kích như vậy nhưng không thành, còn một cuộc thương lượng thì chưa bao giờ được thực hiện. Ðiều này là do chính sách cứng rắn của Mỹ từ trước tới nay - không đàm phán với khủng bố.

Cha mẹ của nhà báo James Foley chuẩn bị cho một cuộc phỏng vấn về chuyện con trai họ bị ISIS cắt đầu. (Hình minh họa: Dominick Reuter/AFP/Getty Images)

Mỹ nằm trong một số rất ít quốc gia có lập trường cứng rắn như vậy. Mỹ và Israel luôn tuyên bố không chấp nhận đàm phán với khủng bố, trong khi Columbia thậm chí còn đưa mọi dạng hành vi liên lạc với những kẻ bắt cóc con tin thành hành vi bất hợp pháp. Phần lớn các nước khác, đặc biệt là Châu Âu, đều đàm phán với khủng bố và các nhóm bắt cóc đòi tiền chuộc. Việc mặc cả, đàm phán này nhiều khi diễn ra như cơm bữa, đặc biệt là tại các địa bàn “nóng” về bắt cóc đòi tiền chuộc như vùng Somalia.

Thực trạng nhiều trường đại học/cao đẳng hoạt động không khác gì các lò mổ và góp phần tạo ra một đội quân cử nhân thất nghiệp hùng hậu như vậy là hết sức đáng sợ. Bí ẩn tiếp theo là vậy các tân tú tài của chúng ta có biết điều đó hay không? Có cơ hội để biết những điều đó hay không? Họ là những nạn nhân vô tội của tình trạng thiếu thông tin hay là những tội đồ lười biếng?

Kinh tế học của phương Tây có khái niệm rent-seeking (khái niệm được Anne Krueger đặt ra năm 1974). 

(Hình minh họa: Hoang Dinh Nam/AFP/Getty Images)

Rent-seeking được dùng để chỉ hành vi của các cá nhân, tổ chức, hay doanh nghiệp, dùng tiền bạc hay các loại lợi ích vật chất khác (trực tiếp hoặc gián tiếp) để “vận động hành lang” (lobby) với các quan chức nhà nước nhằm trục lợi từ các chính sách của nhà nước. Hành vi của người đi lobby trong trường hợp đó được gọi là rent-seeking. Làm chính sách được tạo ra dưới ảnh hưởng của các hành vi rent-seeking này được gọi là rent-seeking policy making.