(Viết nhân ngày 30/4/2020)

Bài này được dành cho ngày 30 tháng 4 năm nay 2020 để đánh dấu 45 năm sau ngày miền Nam VN bị quân đội Cộng Sản miền Bắc cưỡng chiếm bằng võ lực, sau khi bị Kissinger lập mưu cho Hoa kỳ bỏ rơi để mua chuộc Trung Quốc với thị trường tương lai khổng lồ 1,3 tỷ dân.

Nhưng tác giả muốn viết không chỉ để nhớ về dĩ vãng buồn vào mỗi dịp tháng 4, mà còn nhằm duyệt lại những thành tựu không thể phủ nhận của 21 năm Việt Nam Cộng Hòa (1954-1975) đã để lại cho Việt Nam bây giờ và tương lai, và gây lại một niềm tin cho Cộng đồng hải ngoại cũng như đại đa số người Việt yêu tự do ở bên kia vòng địa cầu.

Đó là lý do thúc đẩy chúng tôi muốn nhìn lại “Hội Chứng (“Syndrome”) Việt Nam” từ 45 năm qua để xác định tại sao trên 4 triệu người Việt đã phải rời xa xứ sở năm 1975 và các năm tiếp sau, để hóa giải mặc cảm của “Bên Thua Cuộc”.

Đồng thời, nhưng quan trọng hơn, là để tri ân những thành tích của các bậc cha anh đã dựng nước và để lại “Di Sản VNCH” càng ngày càng rõ rệt, mà đồng bào cả nước bây giờ không thể phủ nhận.

Trước tiên, di sản lớn nhất của VNCH đã để lại cho thế hệ sau 1975 phải nói đến là nền văn hóa âm nhạc phong phú, đa dạng và chan chứa tình tự dân tộc. Dù đã có những chỉ thị và chủ trương tiêu diệt tận gốc rễ của chính quyền Cộng Sản từ ngay sau tháng 4/1975, nhưng nét văn hóa bất diệt này vẫn tồn tại ở miền Nam và sau đó lan dần ra miền Bắc. Ban đầu chỉ có một số nhỏ bài hát được phép trình diễn chính thức, nhưng danh sách này lớn dần và đến nay thì hình như không có lệnh cấm nổi nữa. Phong trào ưa nhạc Bolero, hay còn được gọi là “Nhạc vàng” tràn ngập bây giờ, là thí dụ hùng hồn nhất. Tuy nhiên trong giới hạn của bài này, chúng tôi chỉ muốn đề cập đến các di sản chính khác về giáo dục, kinh tế, tổ chức hành chính pháp quyền và xã hội. 

Như sẽ tóm tắt trong phần kết, người viết còn mạo muội nghĩ di sản đó bao gồm sau cùng cả mặt chính trị, đảo lộn vai trò người thắng kẻ thua cuộc sau cùng.

(Viết nhân ngày 30/4/2019)

Đáng lẽ bài này được dành cho ngày 30/4 năm tới (2020) để đánh dấu 45 năm sau ngày miền Nam VN bị quân đội Cộng sản miền bắc cưỡng chiếm bằng võ lực.

Nhưng tác giả muốn gửi đến Độc giả sớm một năm, không chỉ để nhớ về dĩ vãng vui ít buồn nhiều vào mỗi dịp tháng 4, mà còn nhằm duyệt lại những thành tựu không thể phủ nhận của 21 năm Việt Nam Cộng hòa (1954-1975) đã để lại cho Việt Nam bây giờ và trong tương lai.

Đó là lý do thúc đẩy chúng tôi muốn nhìn lại “Hội chứng (“Syndrome”) Việt Nam” từ 44 năm qua để xác định tại sao trên 4 triệu người Việt đã phải rời xa xứ sở năm 1975 và các năm sau đó để hóa giải mặc cảm của “Bên Thua Cuộc”. 

Đồng thời, nhưng quan trọng hơn, là để tri ân những thành tích của các bậc cha anh đã để lại trong “Di Sản VNCH” càng ngày càng rõ rệt, mà đồng bào cả nước bây giờ không thể phủ nhận.

Trước tiên, di sản lớn nhất của VNCH đã để lại cho thế hệ sau 1975 phải nói đến là nền âm nhạc phong phú, đa dạng và chan chứa tình tự dân tộc và văn hóa dân gian. Dù đã có những chỉ thị và chủ trương tiêu diệt tận gốc rễ của chính quyền Cộng sản từ ngay sau tháng 4/1975, nhưng nét văn hóa bất diệt này vẫn tồn tại ở miền Nam và sau đó lan dần ra miền Bắc. Ban đầu chỉ có một số nhỏ bài hát được phép trình diễn chính thức, nhưng danh sách này lớn dần và đến nay thì hình như không có lệnh cấm giới hạn nữa. Phong trào ưa nhạc Bolero, hay còn được gọi là “Nhạc vàng” tràn ngập bây giờ là thí dụ hùng hồn nhất. Tuy nhiên trong giới hạn của bài này, chúng tôi chỉ muốn đề cập đến các di sản chính khác về giáo dục, kinh tế, chính trị hành chính và xã hội.

Đã từ hơn 10 năm tác giả chưa có dịp trở lại Paris, thành phố hoa mộng của ký ức tuổi thơ và trong suốt nhiều năm đi công tác ở Phi châu được dịp ghé đổi máy bay ở đây. Nhưng ngày đặt chân trở lại cuối tuần trước (thứ bảy 1/12), sau khi ghé thăm BBC ở London, ngoài sự bàng hoàng xúc động thấy Paris thay đổi quá nhiều vì các hỗn loạn trong đường phố và các tầng lớp dân nhập cư mới khiến cái thú chính thả bộ bị giới hạn bởi sự mất an ninh, tôi bị sốc vì hình ảnh nhóm “áo vét vàng (gilets jaunes)” biểu tình đập phá dữ dội ngay trên đại lộ “hoàng hôn” Champs-Elysees thân yêu của nhiều khách du lịch.

Ngay hôm đầu nhiều người Pháp cũng còn xúc động tìm hiểu động lực của cuộc biểu tình này mới chuyển sang bạo động-- bắt đầu từ những cuộc biểu tình từ giữa tháng 11 bởi giới lái xe vận tải chặn đường và làm tê liệt hệ thống giao thông, vì nhóm áo vàng không thuộc cả phe tả lẫn phe hữu, chỉ biết là đang chống lại việc tăng thuế xăng dầu.

Hôm 4/12, Thủ tướng Pháp lên tiếng tạm hoãn tăng thuế xăng dầu, coi như nhượng bộ lớn của chính phủ vì TT Macron từng coi đây là biện pháp cần thiết để tiến đến môi trường bớt ô nhiễm cho Pháp và Âu châu.

Nhưng nhóm biểu tình không ngừng ở đó. Họ tiếp tục với cường độ bạo lực mạnh hơn và đòi hỏi các cải tổ chính sách kinh tế và xã hội sâu rộng hơn. Đến hôm thứ bảy 8/12, thì cảnh bạo động cũ lại tái hiện khủng khiếp hơn với trên 10,000 người biểu tình ở Paris ngay trên đại lộ chính Champs-Elysees. Biểu tình cũng lan rộng ra các tỉnh lớn khác của Pháp, ước tính có tới trên 136,000 người tham dự.

Bên lề cuộc họp G-20 ở Á Căn Đình ngày 1/12/18 vừa qua, TT Trump đã gặp Chủ tịch Tập Cận Bình và đưa ra đồng ý: hai bên sẽ tạm ngưng việc áp thuế quan cao hơn hay nhắm vào các mặt hàng nhập khẩu nhiều hơn hiện có trong vòng 90 ngày, một cách thiết yếu là để TQ có thì giờ nhiều hơn áp dụng các biện pháp áp dụng các qui chế thị trường tự do, cho hàng Mỹ tiếp cận nhiều hơn, tôn trọng quyền sở hữu trí tuệ và nhất là bớt các áp lực khắt khe bắt các hãng Mỹ chia xẻ các bí mật công nghệ cao như điều kiện để lập các công ty liên doanh với TQ. 

Tuy nhiều quan sát viên quốc tế coi như thỏa ước tạm thời này sẽ vẫn gây khó khăn cho việc chấm dứt hẳn cuộc thương chiến hiện tại giữa hai nước, nhất là vì nó xoáy sâu vào trọng tâm các chính sách sản xuất và thương mại bất công hiện tại mà TQ đang áp dụng cho chiến lược phát triển trong lâu dài của họ, mà nhà lãnh đạo họ Tập khó tự cắt bỏ, cuộc hưu chiến vẫn coi như có ích cho việc “mua thời gian” của cả hai bên. 

Phía Mỹ, thỏa ước sẽ giúp làm tạm ổn định thị trường chứng khoán và giảm nhu cầu cho FED cần tăng thêm hay nhanh hơn lãi suất Mỹ, có thể làm chậm lại đà tăng trưởng kinh tế Mỹ--nhất là khu vực bất động sản đã chững lại từ đầu năm. Phía TQ, thỏa ước sẽ giúp ông Tập tạm giảm bớt các bất ổn chính trị nội bộ và kinh tế thương mại, nhất là chặn lại đà sút giảm của tiền CNY đã sụt giá hơn 10%, và việc các hãng lớn đang trốn chạy khỏi TQ.

Do việc các biến cố này sẽ có tác động đến nền thương mại và kinh tế thế giới, đặc biệt cho Việt Nam như trọng tâm của bài này, chúng tôi chủ yếu sẽ nêu ra vài điểm sau: 

1. Việt Nam (VN) cần chọn cách đi theo hướng chính sách ra sao, khi cuộc thương chiến Mỹ- Trung Quốc (TQ) đang tạm “bớt nóng” sau cuộc họp Trump-TC Bình nêu trên? 

2. Các chính sách kinh tế, chính trị và quân sự lớn đang có của VN có gì đúng, sai? 

3. Sáng kiến gì ở cấp lãnh đạo cao nhất của VN sau “nhất thể hóa” ở Hà nội, nếu muốn?

“Đừng nghe những gì Trump nói, mà hãy nhìn những gì Trump làm”, một người bạn cao tuổi ở California đã bình luận như vậy khi ông ta trao đổi về cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ ở Mỹ ngày 06/11/2018. 

Tất cả 435 ghế Dân biểu Hạ viện, 33 Thượng nghị sỹ (1/3 Tổng số 100 Nghị sỹ), 36 Thống đốc Tiểu bang và 3 Thống đốc vùng lãnh thổ (territory Governors) của hai đảng Dân chủ, Cộng hòa và Độc lập sẽ được chọn trong cuộc bầu cử này. 

Ông bạn thời sự vùng có đông người Việt cư ngụ nhất ở Mỹ nói thách đố như thế khi ông muốn mượn câu nói lịch sử của cựu Tổng thống VNCH Nguyễn Văn Thiệu (đừng nghe những gì Cộng sản nói mà hãy nhìn kỹ những gì Cộng sản làm), để đánh giá vai trò của Tổng thống Donald Trump trong cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ của ông.

Cuộc tranh cử đang đi vào tuần lễ cuối cùng của giai đoạn vận động sôi nổi nhất. Mỗi ngày, người dân nhận được hàng chục emails vận động quyên tiền của các phe phái, nhân danh đảng hay của các tổ chức đứng sau, nổi tiếng nhất là các PACs (Political Action Committees). 

Không biết đúng hay sai, phe đảng Cộng hòa (CH) đang kêu ầm ĩ lên là quyên được quá ít tiền, chỉ bằng ½ tiền của đảng Dân chủ (DC), vì các tỷ phú Dân Chủ đã chi tiền rộng rãi vận động giới truyền thông và cho các ứng cử viên của mình, để nhất định “chiếm đa số, ít nhất là Hạ viện”. Nổi bật trong số các nhà Tỷ phú đã chi hàng chục triệu Dollars ủng hộ ứng cử viên Dân chủ là các ông George Soros, Tom Steyer và nguyên Thị trưởng Thành phố New York, Michael Bloomberg. Ông Bloomberg, chủ nhân Công ty thông tin Tài chính Bloomberg, có khối tài sản trị giá gần 60 tỷ dollars, là một chính khách hay thay đổi đảng tịch từ Dân chủ qua Cộng Hòa rồi Độc lập, cuối cùng lại trở vế với đảng Dân Chủ trước tháng 10/2018. Ông đã bỏ ra 80 triệu Dollars ủng hộ đảng Dân chủ trong cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ lần này. 

TS. Phạm Đỗ Chí 

(Làm việc tại IMF trong gần 30 năm về các vấn đề ngoại thương và tiền tệ.)

Khi TQ cho phá giá tiền Nhân Dân Tệ NDT (yuan) để giảm tác dụng của việc Mỹ áp thuế 10% lên 34 tỷ đô hàng nhập cảng từ TQ,nhiều chuyên gia kinh tế đã phát biểu: chúng ta đã bước sang giai đoạn 2 cùa cuộc chiến tranh thương mại Mỹ-Trung, tức giai đoạn chiến tranh tiền tệ. Nay lại có các tin Mỹ áp thêm thuế cao hơn trên lượng hàng TQ lớn hơn nhiều, và TQ sẽ trả đũa. Nên nghĩ sao về giai đoạn mới này?

Thật ra chúng ta vẫn ở giai đoạn 2, nhưng cường độ áp thuế 10% tăng thêm 16 tỷ đô (tổng cộng lên 50 tỷ) hàng nhập TQ, và dự định áp thuế cao hơn nữa 25% lên 200 tỷ hàng nhập TQ trong tháng 9 nhằm đáp lại việc phá giá đồng NDT, cũng như việc ngưng trệ hòa đàm các thỏa ước thương mại mới giữa hai nước. 

Lại có dự đoán TT Trump sẽ còn trong tay khí cụ áp thuế lên toàn bộ hàng nhập vào Mỹ đang ở mức 505 tỷ, nhằm giảm mức thất thu thương mại của Mỹ là 376 tỷ. Lúc đó mới thật sự là giai đoạn 3 của cuộc thương chiến toàn diện giữa 2 nước và nhiều kết quả khó tiên liệu rõ ràng cho cả hai nền kinh tế và cả kinh tế thế giới. Nhưng việc còn tương đối xa, và sẽ có nhiều diễn biến ngoại giao lẫn chính trị để giảm nguy cơ đó trong vài tháng tới. 

Thương mại bình đẳng (Fair trade)

Hiện có quá nhiều tin tức tranh cãi về vấn đề này. Chỉ trích gia tăng trong giới học thuật (nhất là các trí thức phe tả) và chính trị (như phần lớn từ đảng Dân chủ) là TT Trump đã đi ngược lại nguyên tắc kinh điển của kinh tế học chính thống là thương mại tự do (free trade) sẽ đem lại lợi ích cho cả Mỹ và các đối tác thương mại cũng như kinh tế thế giới.

Rõ ràng là ông Trump cũng như các cố vấn là các kinh tế gia chuyên nghiệp không hướng về “free trade” và tất nhiên phải chịu nhiều chỉ trích theo lý thuyết truyền thống. Nhưng như ứng cử viên Trump đã từng có chính sách rõ rệt và tuyên bố ngay từ thời tranh cử dạo 2016, Mỹ sẽ rút khỏi hay xét lại các hiệp ước thương mại đa phương hay cả song phương không công bằng với Mỹ theo nghĩa kinh tế. Nổi tiếng nhất là thương mại với TQ sẽ đứng đầu trong nghị trình chính sách (policy agenda) của ông nếu đắc cử. Nay TT Trump thực hiện lời hứa. Bắt đầu là áp thuế lên thép và nhôm cho tất cả các đối tác buôn bán, không chỉ riêng TQ. 

Mấy tháng trước, ai cũng e ngại chính sách Trump gây đổ vỡ cả với các đồng minh như Âu châu, Canada, Nhật, Nam Hàn…Nhưng thật sự sau vài phản ứng mạnh ban đầu, Mỹ và Liên hiệp Âu châu đã hòa hoãn hơn nhiều qua tuyên bố chung mới đây. Các đồng minh chính trị thương mại khác sẽ không dại dột “đụng độ” với Mỹ. Và sẽ tiến tới “nhường nhịn” Mỹ hơn. Ngay thỏa ước NATO tăng chi tiêu quốc phòng của mỗi thành viên lên 2% GDP, có sự đóng góp công bằng hơn của Âu châu chứ không riêng của Mỹ phần lớn như hiện nay. Theo đó, ngược với mong đợi của TQ, một liên minh mới đang thành hình giữa Mỹ, Canada, Tây Âu, Nhật và Nam Hàn giúp Mỹ rảnh tay để đối phó toàn diện với TQ, cho tới ngày TQ chịu giảm nhập siêu của Mỹ và tôn trọng thật sự quyền sở hữu công nghệ và trí tuệ của các hãng Mỹ đang buôn bán làm ăn với TQ. Ngày đến đích cuối của nghị trình Trump: thương mại bình đẳng (Fair Trade)

Tiến sĩ Phạm Đỗ Chí trả lời phỏng vấn của BBC 

Sở giao dịch chứng khoán New York- hình chụp ngày 2/8. Hình: Getty Images

Trung Quốc đang có cuộc chiến thương mại gia tăng với Hoa Kỳ kể từ tháng Bảy, trong lúc có lo ngại tăng trưởng của các quốc gia khác bị ảnh hưởng. 

Trong diễn biến mới nhất, Trung Quốc nói sẽ áp thuế mới lên 5.200 sản phẩm Hoa Kỳ nếu Washington tiến hành áp thuế 25% lên hàng hóa Trung Quốc trị giá 200 tỉ đôla. 

Từ Washington DC, chuyên gia kinh tế, Tiến sĩ Phạm Đỗ Chí, bày tỏ quan điểm riêng về cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung và tác động tới Việt Nam. 

BBC: Cuộc chiến thương mại mà Tổng thống Donald Trump khởi xướng nhắm vào Trung Quốc, EU và cả không ít các đối tác đồng minh như Canada, Hàn Quốc có vẻ đã thực sự bắt đầu. Hiện theo ông quan sát thì các giới chỉ trích chủ yếu ở Phương Tây nói gì về chính sách này của Tổng thống Trump? 

Phạm Đỗ Chí: Chính phủ Donald Trump đã tuyên bố nhiều lần rằng thuế quan (tariffs) là cần thiết để cắt giảm thâm hụt mậu dịch với EU và các đồng minh khác như Canada, Nhật và Hàn Quốc. 

TS Phạm Đỗ Chí

TS Phạm Đỗ Chí

Phạm Đỗ Chí

Đã mười năm qua, tôi trở lại xứ này giống như quê hương cũ. Đây rồi vài khuôn mặt da vàng xạm đen quen thuộc giơ tay vẫy với câu chào địa phương dễ thương “Sa bài đi”. Phi trường Wattay mới làm xong cách đây vài năm trông tân kỳ hơn xưa rất nhiều cho cảm giác của sự tiến bộ. Ngoài những ngôi nhà nhỏ đổ nát, Vientiane có nhiều ngôi nhà gạch với kiến trúc cầu kỳ từ thời Pháp thuộc được sửa lại sừng sững uy nghi trong thành phố. Sự khác biệt nổi bật là những đường chính đều được làm lại đẹp và sạch, không có cảnh đường đất bụi mù như cách đây mười năm.

KINH TẾ VIỆT NAM ĐANG Ở ĐÂU?

Sau hai thập niên thực hiện cải cách kinh tế ở Việt Nam (VN) “Đổi Mới” từ năm 1989, nhiều kết quả tương đối khả quan đã được thu thập qua những con số thống kê và thảo luận khá đầy đủ trong nhiều tài liệu nghiên cứu trong và ngoài nước. Đặc biệt là thu nhập tính theo đầu người đã tăng nhanh lên mức 1.200 USD hiện nay.

TS. Phạm Đỗ Chí
Cựu chuyên gia IMF

Sau cơn bão nợ của Hy Lạp và gói tài chính tiếp cứu khẩn cấp của khối Euro và IMF lên đến 147 tỷ USD, đã tưởng tình hình có thể tạm yên với các vòi rồng lớn chữa cháy và sự chờ đợi thực hiện chính sách kinh tế đáp ứng mạnh mẽ của nước này cũng như các biện pháp phòng ngừa của vài nước láng giềng Nam Âu, nhất là Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha.