Thứ Ba, 21 tháng 3, 2023
Nguyễn Hải Hoành: Tại sao Việt Nam không bị đồng hóa sau 1000 năm Bắc thuộc?
TIẾNG TA CÒN THÌ NƯỚC TA CÒN!
Đồng hóa dân tộc (national assimilation) gồm:
1- Đồng hóa tự nhiên, tức quá trình dân tộc A trong giao tiếp với dân tộc B, do chịu ảnh hưởng lâu dài của B mà A tự nhiên dần dần mất bản sắc của mình, cuối cùng bị B đồng hóa; đây là một xu hướng tự nhiên trong tiến trình lịch sử loài người.
2- Đồng hóa cưỡng chế: sự cưỡng bức một dân tộc nhỏ yếu hơn chấp nhận ngôn ngữ, chữ viết, phong tục, tập quán của một dân tộc lớn mạnh hơn; đây là một tội ác.
Thứ Sáu, 6 tháng 1, 2023
Nguyễn Hưng Quốc: Nói chuyện ngôn ngữ–Đút vào/Rút ra
Mới đây, đọc báo, không hiểu tại sao, tình cờ tôi lại chú ý đến chữ “đút” trong một câu văn không có gì đặc biệt: “Chị ấy đút vội lá thư vào túi quần...” Từ chữ “đút” ấy, tôi chợt liên tưởng đến chữ “rút”: cả hai từ làm thành một cặp phản nghĩa: đút (vào) / rút (ra).
Ðiều làm tôi ngạc nhiên là cả hai từ đều có phần vần giống nhau: “-ÚT”. Chúng chỉ khác nhau ở phụ âm đầu mà thôi: một chữ bắt đầu bằng phụ âm “đ-” (đút) và một chữ bằng phụ âm “r- ” (rút).
Hơn nữa, cả từ “đút” lẫn từ “rút”, tuy phản nghĩa, nhưng lại có một điểm giống nhau: cả hai đều ám chỉ sự di chuyển từ không gian này sang không gian khác. “Ðút” cái gì vào túi hay “rút” cái gì từ túi ra cũng đều là sự chuyển động từ không gian trong túi đến không gian ngoài túi hoặc ngược lại.
Tôi nghĩ ngay đến những động từ có vần “-ÚT” khác trong tiếng Việt và thấy có khá nhiều từ cũng có nghĩa tương tự. “Hút” là động tác đưa nước hoặc không khí vào miệng. “Mút” cũng là động tác đưa cái gì vào miệng, nhưng khác “hút” ở chỗ vật thể được “mút” thường là cái gì đặc. “Trút” là đổ cái gì xuống. “Vút” là bay từ dưới lên trên. “Cút” là đi từ nơi này đến nơi khác do bị xua đuổi. “Nút” hay “gút” là cái gì chặn lại, phân làm hai không gian khác nhau. “Sút” là tuột, là suy, là giảm so với một điểm chuẩn nào đó.
Thứ Sáu, 11 tháng 11, 2022
Lê Hữu: Tiếng Việt, giàu mà không đẹp
Em sẽ kêu anh “Mình ơi!”
Anh sẽ kêu em “Mình ơi!”
Hai đứa kêu nhau “Mình ơi!”
Những câu hát ấy nghe được trong một bài nhạc quen thuộc của nhạc sĩ Minh Kỳ.
“Mình” là cách xưng hô trìu mến, âu yếm giữa hai người bạn đời, hoặc thân mật giữa bạn bè thân thiết, chẳng hạn, “Mình hiểu cậu hơn là hiểu mình.”
Từ “đi phượt” đến “chạy show”
Đấy là ngày trước, còn bây giờ thì cái “từ” này phổ biến tràn lan. Mới quen biết, mới gặp nhau lần đầu cũng thoải mái xưng hô theo cách ấy.
Nghe được trong một gameshow mai mối, hẹn hò ở trong nước.
“Mình đã trải qua mấy mối tình rồi?” người dẫn chương trình hỏi chàng trai.
“Mình có cả thảy ba mối tình,” chàng trai trả lời, “hai chính thức, một đơn phương.”
Người hỏi gọi đối tượng là “Mình”, người trả lời cũng xưng mình là “Mình”. Khán giả khi được hỏi cho nhận xét, cũng… “Mình” luôn.
Thứ Sáu, 14 tháng 10, 2022
Lê Hữu: Tiếng Việt, yêu & ghét
(Ảnh: LH) |
“Chào mọi người!”
Giả sử bài này bắt đầu bằng câu chào ấy, “Chào mọi người!” Lại giả sử câu tiếp theo là “Mọi người ơi! Hôm nay mình chia sẻ với mọi người về tiếng Việt giàu và đẹp nhé.”
Nghe lối chào hỏi ấy, có người cho là bình thường vì cách nói năng này khá phổ biến hiện nay, nghe mãi cũng quen tai. Có người nhăn mặt nhíu mày, cho đấy là cách nói kém văn hóa, thiếu tôn trọng người khác vì đánh đồng mọi đối tượng. Già trẻ lớn bé gì cũng “mọi người”, cũng đồng hạng, đồng vai đồng vế, không đẳng cấp thứ bậc chi cả.
“Mọi người”, “cả nhà”, “mình”… là cách gọi, xưng hô ngày càng phổ biến ở trong nước và cả ngoài nước, trong giao tiếp hàng ngày hoặc trên sân khấu của các diễn viên, các MC hay các Youtuber.
Thứ Sáu, 5 tháng 11, 2021
Nguyễn Đức Tường: Nhân chuyện hành hương thăm mộ Alexandre de Rhodes và vài chuyện khác
Nguyễn Đức Tùng: Câu Thơ Lục Bát
Thứ Năm, 23 tháng 9, 2021
Nguyễn Hữu Phước: Từ Việt Gốc Pháp - Phần 2 (Tiếp theo kỳ trước)
Bom, bôm, và bơm
Trong các loại tráng miệng sau bữa cơm, chúng ta có thể dùng trái “bôm” (pomme) hay còn gọi là trái táo tây. Gần đây có một loại bôm nổi tiếng của Nhật tên Fuji. California đã sản xuất tràn ngập loại bôm nầy.
Tiện đây xin cho nói luôn kẻo quên, trong tiếng Việt có đến ba từ Việt gốc Pháp có âm đọc gần như nhau: “bôm,” “bơm,” và “bom.”
Bơm (pomper) là động từ chỉ động tác đem không khí, hay một chất lỏng vào một chỗ nào đó như bơm bánh xe, bơm nước từ giếng lên thùng chứa nước, bơm mỡ bò vào bạt đạn xe. Vật dùng để bơm, gọi là cái bơm, ống bơm hoặc máy bơm (pompe).
Từ thứ ba là “bom” (bombe) chỉ một loại vũ khí gây nổ có tác dụng phá hoại và giết chóc. Ném bom, dội bom (bombarder) là động từ chỉ việc dùng phi cơ thả bom xuống từ trên không.
Từ Việt gốc Pháp trong giao thiệp và ăn mặc
Chào hỏi
Các ông tây bà đầm (madame) khi gặp nhau, chào nhau bằng cách bông rua hoặc bủa sua (bonjour: bắt tay chào nhau). Khi từ giã nhau thì nói ô rờ voa (au revoir: sẽ gặp lại) hay a-dơ (adieu: vĩnh biệt). Khi cần thoái thác hay xin lỗi điều chi thì bắt đầu bằng từ bạt đông (pardon: xin lỗi). Lại nhớ có câu thơ rằng :
Bạt đông anh chớ pha sê (1)
Ắt tăn moa rắc công tê tú xà
(1) (fâcher: giận; attendre: đợi ; moi: tôi; raconter: kể; tout ca: tức thời; phụ âm c trong từ ca của tiếng Pháp, còn thiếu cái râu bên dưới).
Thứ Tư, 22 tháng 9, 2021
Nguyễn Hữu Phước: Từ Việt Gốc Pháp
Giọng Hán Việt và các địa danh
Thứ Bảy, 29 tháng 5, 2021
Lê Thiệp: Con Chữ
Chủ Nhật, 2 tháng 5, 2021
Võ Phiến: Đố Kỵ Cái Trừu Tượng (1)
Thứ Bảy, 20 tháng 3, 2021
Lê Hữu: “Biếc”, chữ đẹp nhất trong tiếng Việt
Biếc, thư pháp Trụ Vũ |
Màu biếc và mắt biếc
Chủ Nhật, 27 tháng 12, 2020
Nguyễn Hữu Phước: Chữ Việt Gốc Tàu
Người Tàu Đến Vùng Đồng Nai – Cửu Long Từ Lúc Nào?
Chủ Nhật, 29 tháng 11, 2020
Đàm Trung Pháp: Lý Giải Thứ Tiếng Anh “Cười Ra Nước Mắt”
Chủ Nhật, 15 tháng 11, 2020
Đàm Trung Pháp: Cuốn Sách Giáo Khoa * Thượng Đẳng Về Cú Pháp Tiếng Việt Của Gs Nguyễn Đình Hòa (1924-2000)
Phiên Bản Bổ Sung Rộng Rãi Và Sau Cùng Năm 2020 Của Gs Đàm Trung Pháp **
Được soạn thảo nghiêm túc và tôi luyện kỹ càng trong nhiều thập niên giảng dạy ngôn ngữ Việt tại các đại học Mỹ (khởi thủy tại Columbia vào năm 1953 và kết thúc tại Southern Illinois vào năm 1990), VIETNAMESE của Giáo sư Nguyễn Đình-Hòa là một cuốn sách giáo khoa thượng đẳng. Với 11 chương sắp xếp theo thứ tự rành mạch, hai phụ bản, một thư tịch liệt kê 210 nguồn khảo cứu của các tác giả khắp năm châu viết về tiếng Việt, và một “index” hơn 13 trang, cuốn sách là một đóng góp uyên bác hiếm quý cho thế giới bên ngoài muốn tìm hiểu về cấu trúc tiếng Việt. Bằng một lối viết trong sáng vui tươi và với những thí dụ đầy tình tự dân tộc, tác giả đã miêu tả những nét chính yếu và đặc thù của âm pháp (phonology), từ pháp (morphology) và cú pháp (syntax) tiếng Việt qua các nguyên lý của khoa ngôn ngữ học hiện đại.
Trong lời tựa, tác giả cho biết ông giữ lập trường bảo thủ (conservative) của trường phái “miêu tả” (descriptive school) khi soạn thảo cuốn sách, nhưng người viết thấy cần phải nói thêm rằng khảo hướng của ông cũng rõ nét chiết trung (eclectic). Khảo hướng chiết trung rất lành mạnh và cần thiết để duy trì được một cái nhìn quân bình trong bộ môn ngôn ngữ học. Thật vậy, tác giả đã miêu tả cấu trúc của “tiếng Việt không son phấn” qua các bình diện lịch sử (historical), công năng (functional), so sánh (comparative), tương phản (contrastive), pháp vị (tagmemic), ngữ dụng (pragmatic), biến tạo (transformational), và đại đồng (universal). Kiến thức chuyên môn quảng bác cũng như kinh nghiệm thâm sâu về giảng dạy ngôn ngữ đã giúp tác giả thành công trong nỗ lực áp dụng khảo hướng chiết trung khi soạn thảo cuốn sách giáo khoa này, để giúp cho người đọc có được một cái nhìn quân bình về cấu trúc tổng thể tiếng Việt. Có hai điểm son nữa của cuốn sách có tính cách sư phạm, mà người sử dụng sẽ trân quý, cần được nêu ra:
Chủ Nhật, 19 tháng 7, 2020
Đàm Trung Pháp: Tiếng Việt Hữu Ích Ra Sao Khi Học Sinh Gốc Việt Học Tiếng Anh?
Hai Loại Tiếng Anh
Học Sinh Ngoại Quốc Thủ Đắc Tiếng Anh Thế Nào?
Kiến Thức Bối Cảnh
Chủ Nhật, 3 tháng 5, 2020
Đàm Trung Pháp: Đôi Nét “Rất Việt” Trong Ngữ Pháp Tiếng Nói Chúng Ta (Phiên bản bổ sung 2020)
KHÔNG THẤY CHỦ TỪ CỦA CÂU
Chủ Nhật, 22 tháng 12, 2019
Nguyễn Quốc Tấn Trung: Chữ Quốc ngữ đã cứu tiếng Việt khỏi nạn diệt chủng ngôn ngữ?
![]() |
Giáo sĩ Alexandre de Rhodes và các ấn phẩm chữ Quốc ngữ cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20. Ảnh: Luật Khoa tổng hợp. |
Xu hướng diệt chủng ngôn ngữ thời thực dân
Chủ Nhật, 27 tháng 10, 2019
Phan Khôi: Chữ Quốc Ngữ Ở Nam Kỳ Với Thế Lực Của Phụ Nữ
![]() |
Phan Khôi. “Chữ Quốc ngữ ở Nam Kỳ với thế lực của phụ nữ: Trương Vĩnh Ký, Huỳnh Tịnh Trai, Nguyễn Chánh Sắt, Đặng Thúc Liêng.” Phụ Nữ Tân Văn, số 28, ngày 7 Novembre, 1929, tr. 8-10. |