Đầu năm 2000, tôi về thăm Hà Nội, về lần thứ tư, mấy tay văn nghệ gốc Băm Sáu Phố Phường dẫn đi ăn cháo gần Ô Quan Chưởng, chẳng xa phố Hàng Tre Bờ Sông ngày thơ ấu xa xưa. Cá thật tươi vừa lát vẩy, sắt ra từng miếng mỏng đỏ hồng... Chờ có nghế ngồi cũng mất nửa tiếng, nhìn rổ cá thấy ngon, nhưng nhìn phía lòng lợn lầy nhầy trắng đỏ máu, đầy một nồi lớn, như vừa mổ lợn xong, thì thấy rợn như ruột người mới rút ra... Hà Nội vẫn sót lại đám dân kinh kỳ biết ăn biết chơi, thú hưởng lạc của bao thế hệ truyền lại, từ Tản Đà, Thạch Lam, Nguyễn Tuân... vẫn còn trong huyết mạch, góc nào có quán ngon, hàng nào có món khoái khẩu, chẳng cần quảng cáo, dân Hà Nội rủ nhau tới tấp nập. Đôi khi ích kỷ, tôi cứ mong Hà Nội còn nguyên thời 1950, dân số chưa tới nửa triệu, ăn hàng quà rong thưa thớt chẳng phải chờ đợi, như một cái làng nửa tỉnh nửa quê, còn cô bán chiếu, còn bà hàng bánh dầy bánh giò nóng, còn cơm tám thơm, còn cụ bán xôi chè, chợ Đồng Xuân còn có góc bún chả quạt lên thơm phưng phức...; và còn lao xao giọng nói cao, rất trong và thanh của dân kinh kỳ, đấy là dấu tích văn vật nghìn năm, gạo trắng nước trong, có cả không gian linh diệu, có cả luồng vũ trụ tuyến phả vào âm sắc, vào thớ thịt cổ họng, làm nên sắc thái riêng...

Nhưng giá những người yêu Hà Nội như Thạch Lam, yêu món ngon như Nguyễn Tuân, có còn sống, thì không chừng các cụ cũng phải di tản, di tản theo đàn người phong lưu Băm Sáu Phố Phường, họ mang theo giọng nói, mang theo nghệ thuật nấu ăn, mang theo phong cách ngồi ăn, cầm đũa, gắp thịt, chẻ rau... Bắc Cali có bà đi từ Hà Nội sang Pháp năm 1954, nấu phở không chê được, mà hương vị thuần phở Hà Nội năm xưa, Sacramento thời 1980 có bà làm món chả cá tưởng Lã Vọng thời 1950 cũng không thể hơn, cho đến món ốc nhồi ăn ở Sài Gòn, đường Lý Trần Quán hay ăn ở Cali cũng chẳng sút kém. Đành rằng Hà Nội vẫn còn những đặc sản, giò chả thơm ngon vì thịt tươi, những món xôi nóng dẻo quánh nhờ lúa gạo mới mà ông bạn từ Huế ra nhận xét rằng món xôi chính món đặc biệt nhất của Hà Nội, có mất chăng là mất cái khung cảnh không khí xa xưa, mà nay giá cũng lang thang gót công tử như Thạch Lam, cầu kỳ như Tản Đà, kỹ càng như Nguyễn Tuân đi đâu cũng mang theo một cái bát kiểu, thì bạn bè bằng hữu tri kỷ tri âm giờ đây còn lại mấy ai? Món ăn ngon mà không có bạn bè cùng tri kỳ vị, cùng tri kỳ tâm, cùng đàn đúm, thì cổ họng rất dễ khô lại, tỳ vị không sung mãn hỷ hả, bị ức chế, tưởng khó mà thấy ngon. Vả lại lớp người biết ăn ngon mặc đẹp ấy đã bị thời cuộc ruồng rẫy, bây giờ lối sống vội vã, nhìn trước nhìn sau, đâu còn cái thú la cà, dềnh dàng...

*

Một nhà xã hội học cho rằng nhân cách con người được hình thành ở mươi năm đầu của cuộc đời, không biết có đúng tuyệt đối không nhưng điều chắc chắn là ở tuổi thơ ấu, thiếu niên, trí nhớ như tờ giấy trắng, ghi nhận mọi hình ảnh cất giữ vào tâm não, nên khi lớn, những hình ảnh cảm xúc ban đầu vẫn át các hình ảnh cảm xúc đến sau. Đến tuổi lão, trí nhớ mất gần hết nhưng thuở ấu thơ vẫn là kho tàng cuối cùng sót lại. Và ai chẳng muốn, sau cuộc hành trình chu du vất vả, trở lại kho tàng xưa, tìm tổ ấm dung thân quãng cuối dòng đời.

Ngoài hai vị nữ anh hùng nổi bật trong sử Việt là bà Trưng bà Triệu, còn hai người đàn bà đằng sau sân khấu, nhưng đã quyết định khúc rẽ lịch sử quan trọng là hoàng hậu Dương Vân Nga, người lấy hai vua, Đinh Tiên Hoàng và Lê Đại Hành, và người thứ hai chính là hoàng hậu Trần thị, lấy Lí Huệ Tông, rồi sau trở thành vợ Trần Thủ Độ, dựng lên triều đại mới cho dòng họ mình.

Trần Thủ Độ (1194-1264), người hoạch định cáng đáng vương triều TRẦN lâu dài 175 năm, người tổ chức nước Việt vững chắc để có thể 3 lần phá Mông Cổ, người cương quyết nói lời lịch sử : đầu tôi còn xin bệ hạ đừng lo --nhất là chuyện nhổ cỏ nhổ cho tận rễ, tiêu diệt nhà LÝ, ép vua L‎‎í Huệ Tôn đi tu và treo cổ tự tử-- lại là một người đàn ông rất chung tình !

Đằng sau nhân cách lãnh tụ ấy, ngọn lửa thôi thúc ông là mối tình đầu với cô chị họ xinh đẹp nhất vùng Lưu Xá (Hưng Hà-Thái Bình bây giờ), cô Trần Thị Dung còn gọi là cô Ngừ hay Trần Thị Ngự. Cô Ngừ mà chàng thanh niên Thủ Độ thương yêu oái oăm thay lại lọt vào mắt xanh của thái tử SẢM, nàng được nạp vào làm phi khi thái tử còn đang nương náu ở đất Lưu Xá trong nhà Trần Lí là cha cô Ngừ và cũng là bác ruột nuôi Thủ Độ mồ côi từ nhỏ.

Nguyên khi ấy vua Lí Cao Tông (1176-1210) u mê giết hại trung thần nên bị Quách Bốc mang quân vào hoàng thành vây đánh, vua phải chạy khỏi cung điện, thái tử Sảm chạy suôi về Nam.

Trần Lí hẳn là người có tham vọng, gả ngay Trần thị Dung cho thế tử, chiêu mộ quân lính trong làng xã, lấy bà con họ hàng ra xung vào lực lượng bảo hoàng, trong đó chàng thanh niên quả cảm, mưu lược Thủ Độ nổi bật, đánh tan bọn giặc cướp và dẹp được quân Quách Bốc, đưa vua Cao Tông và thái tử Sảm về Thăng Long. Từ đấy họ Trần trở thành lực lượng phò vua Lí với con thứ hai của Trần Lí là Trần Tự Khánh và con cả Trần Thừa cai quản binh quyền triều chính. Nhưng mọi việc trong ngoài đều qua tay quyết đoán của Trần Thủ Độ, lúc ấy làm Điện Tiền Chỉ huy sứ.

Đức Phật từng nói: như nước biển chỉ có một vị là vị mặn, đạo ta chỉ có một vị là diệt khổ giải thoát. Sinh, Lão, Bệnh, Tử là khổ, khổ thể xác và khổ tinh thần, cái khổ toàn diện thân tâm, khổ khách quan, khổ chủ quan “một mình mình biết, một mình mình hay.” Những nỗi khổ đau có thể trở thành tâm bệnh nên đạo diệt khổ là một phương thuốc trị liệu trên tầm mức rất cao, như Bác sĩ tâm thần Đức Carl Jung (1875- 1961) đã viết : “Tôi đến với thế giới tư tưởng Phật giáo, không phải vì tìm hiểu lịch sử tôn giáo, không phải vì nghiên cứu triết lý, mà chính vì lợi ích cho nghề nghiệp y sĩ... Nhiệm vụ của tôi là chữa bệnh khổ tâm não, vì thế tôi phải làm quen với lối nhìn và phương pháp của bậc vạn thế sư biểu nhân loại... Nếu như vậy, là một bác sĩ, tôi xác nhận những giảng dạy của nhà Phật đã giúp tôi và kích thích tôi hết sức lớn lao, thì cũng chỉ là noi theo con đường đã vạch ra từ hơn hai ngàn năm trong dòng tư tưởng nhân loại.” ( It was neither the history of religion nor the study of philosophy that first drew me to world of Buddhist thought, but my professional interest as a doctor. My task was the treatment of psychic suffering, and it was this that impelled me to become acquainted with the views and methods of that great teacher of humanity... So if, as a doctor, I acknowledge the immense help and stimulation I have received from the Buddhist teachings, I am following a line which can be traced back some two thousand years in the history of human thought.). 

Bác sĩ Carl Jung đã học hỏi và áp dụng Phật pháp ở những điểm nào trong việc chữa trị tâm bệnh ? Ông nhận định : 

Tác giả tại Am Bạch Vân

Em chưa từng biết một vỉa hè không rác

Bước học trò dưới vòm cây bóng mát gió vuốt ve

không bụi mù không ầm ĩ máy nổ còi xe

Có bao giờ em được đi lững thững

Nghe chim chóc loạt soạt vui đùa lẫn tiếng ve ?

Lòng anh trở thành luồng gió thoảng

Bởi vì em nhẹ như một đám mây !

Thương nữ hỡi, ánh đèn Hồng lâu mộng

Em gái đánh đu, anh khăn gói Kinh kỳ

Hồn vương tử còn kéo dài năm ngón

Má công nương vẫn núm vạn quan tiền

Lê Đình Điểu, Hồ Hải Trân, Trần Đại Lộc,

Nguyễn Thu Giao, Nguyễn Xuân Hoàng v..v..

Al Mutanabbi

Thi hào Al Mutanabbi, 915- 965, con một người  gánh nước, sống và viết dưới triều đại Hamdanid ở Syria, từng theo học ở Damascus và cũng từng sống với dân du mục Ả Rập, từng ngồi tù vì đám lâu la tôn xưng ông là nhà tiên tri! Sau ra thoát tù ông được trọng dụng ở vùng Aleppo triều vua Sayfu suốt 9 năm, 948- 957. Bất mãn, ông đi Ai Cập, gặp ông vua da đen xuất thân nô lệ, ông lại bỏ đi Baghdad. Ông bị đạo tặc giết chết trên đường chu du tới Babylonia năm 965.


Hậu thế xưng tụng ông là nhà thơ lớn nhất của Ả Rập, một ngòi bút tân cổ điển neoclassist, kết nối cổ với kim, trộn châu ngọc với gạch đá. Thơ ông không được thế giới biết mấy vì ông dùng ngôn ngữ vi tế trác tuyệt chỉ người Ả Rập mới thưởng thức sâu xa được, khi dịch ra ngoại ngữ những tinh hoa ấy bị mất đi rất nhiều. Vài đoạn sau đây chỉ phản ảnh phần nào cái hay của thơ ông :

                        Lời ta ca làm người mù mở mắt
                        lọt vào tai kẻ điếc người câm
                        mặc ai chỉ trích sai lầm
                        như chim vỗ cánh ta nằm qua đêm
                        ..... Ta là chim sáo cho đời
                        nơi nơi im bặt, vang lời ta ca
                        thời gian ghi dấu bút hoa
                        từng dòng ta nhả ngọc ngà vọng âm
                         
                        My songs gave eyes to the blind, ears to the deaf,
                        Set the critics flapping like nightbirds,
                        Set me at rest all night on my bed.
                        .... And desert every voice but mine, for I
                        Am the singing lark, the rest are echo,
                        Time is my scribe and my register
                        It follows me singing the words I drops.

                        H.Howarth and Ibrahim Shukrallah

                        Bạn ta, sa mạc, đêm đen, kỵ mã
                        gươm giáo chiến trường, giấy trắng bút hoa!

                        The desert knows me well, the night, the mounted men
                        The battle and the sword, the paper and the pen!

                        Thơ ông rất đẹp :

                        Sao lóng lánh rọi bừng đôi mắt
                        vì sương mờ tỏa ánh sao lên

                        The radiant stars with beauty strike our eyes
                        Because midst gloom opaque we see them rise

                        Nàng vén màn che, phút biệt ly phủ mặt xanh xao
                        trên má nàng dịu mát
                        hai dòng châu lệ vàng ngọc tuôn trào

                        Nàng buông xõa ba lọn tóc đen dài
                        đêm ấy đen, thêm ba lọn, bốn đêm hao!
                        khi nàng ngửa mặt nhìn vòm trời trăng sáng
                        ta thấy hai vầng, cùng tỏa loáng nguyệt quang

                        She uncovered: pallor veiled her at farewell:
                        No veil’ twas, yet her cheeks it in shade.
                        So seemed they, while tears trickled over them,
                        Gold with a double row of pearls inlaid.

                        She loosed three sable tresses of her hair
                        And thus of night four nights at once she made;
                        But when she lifted to the moon in heaven
                        Her face, two moons together I surveyed.

Áng thơ tuyệt đẹp trên, cực tả nét giai nhân, tương truyền được ngâm nga trong tửu quán, khu ả đào, cả trăm năm nay. Ông hay dùng tiểu đối, ý tứ hàm súc linh hoạt :
                        Tôi chỉ là mũi tên bay trời cao
                        đến lúc rơi, chẳng biết tựa nơi nào!

                        I merely an arrow in the air
                        Which falls back, finding no refuge there

                        Người già kêu than Trời ơi
                        là than thân già yếu chứ không than chán đời
                        When an old man cries “Ugh!” he is not tired
                        Of life, but only tired of feeblesness.

                        Trí não làm người hiền thấy khổ
                        giữa lúc  được sung sướng
                        Kẻ ngu si
                        vui sướng ngay lúc đau thương

                        The sage’s mind still makes him miserable
                        In his most happy fortune, but poor fools
                        Find happiness even in their misery.
                     
Abul Ala al MAARRI   973-1057

Sinh ở Syria, trên con đường lữ hành đi Damascus. Ông là nhà văn, nhà thơ, triết gia, có khuynh hướng bi quan yếm thế vào thời xã hội suy tàn, chính trị rối ren. Thuở nhỏ ông bị bệnh đậu mùa, mù cả hai mắt, nhưng lại có trí nhớ cực tốt. Ông sống nghèo nàn, hay đi giảng thuyết về thơ văn Ả rập, tư tưởng phóng khoáng mà tiêu cực :

                        Bốn phương bốn cột chống trời
                        Hóa công bày vẽ lò Thời lò Không
                        thế gian người ngợm bỏ thùng...

                        The pillars of this earth are four
                        which lend to human life a base
                        God shaped two vessels, Time and Space,
                        The world and all its folk to store.

                        A ! ai sẽ nặn ta, cục đất, vô tri, sỏi đá?
                        thổi linh hồn nhào kết với thịt da
                        hồn xác cả hai cùng lo âu sinh tử
                        Gió ơi gió, hãy lặng im gió dữ
                        Lửa thiêu ơi, hãy tắt, phép lửa ma!

                        Ah, who to me a frame will give
                        As clod or stone insensitive?-
                        For when spirit is joinedd to flesh, the pair
                        Anguish of mortal sickness share,
                        O Wind, be still, if wind thy name,
                        O flame, die out, thou art flame!
         
Abu Ala mất năm 84 tuổi, giữa lúc đang nổi danh, trở nên giầu có nhất vùng , học trò cả 200 người, có ảnh hưởng xã hội vì tuy không tham gia chính sự nhưng ông tự hào là một “đứa con của thời đại” ( I am the son of my time).
                     
(trích HOA CÁT NÓNG xb 2003 Lưu Văn Vịnh- Phóng dịch từ các bản Anh ngữ của R.A. Nicholson, Kritzeck, H.A Gibb)

Bồ Tát Âm Nhạc
Từ Ma Âm Tới Diệu Âm
Hùng Âm Văn Cao
Nhân Âm Phạm Duy
Ma Âm Trịnh Công Sơn

Nếu mang tầm vóc của một Tề Thiên Ðại Thánh thì mỗi lỗ chân lông là một lỗ sáo phát ra âm điệu và mỗi sợi tóc biết đâu chẳng là một ăng ten thu được tiếng cười của tiên nữ và phả được hình bóng của thiên đường lên màn ảnh chiêm bao?


Âm nhạc là chiều thứ năm bên cạnh không gian ba chiều và chiều thứ tư, thời gian. Phải có thước đo đặc biệt vì chiều thứ năm linh diệu như đôi cánh của loài thần điểu bay vượt vũ trụ hình sắc và thay vì bị giam trong thời khắc, âm nhạc có khả năng huyền diệu sáng tạo ra thời gian, thời gian tâm lý. Nó chuyên chở theo mầm linh tính vốn nằm sâu trong nhân tính, vì thế cổ nhân mới nói thành ư nhạc, là thành đạo đi được vào thái hòa tuyệt đối.

Nhạc không thể tạo hứng khởi nếu trong tế bào thần kinh và trong huyết cầu không có căn âm nhạc để đáp ứng. Tiếng chuyển động tuần hoàn của sóng máu, nhịp bập bồng của bạch, hồng huyết cầu, nếu tịnh tâm có thể nghe thấy như một bản nhạc hồn nhiên trong cõi tâm vô bờ vô bến. Tiếng sóng dội từ biển tâm, lan tới vô tận, dập dìu như trăng kéo thủy triều bập bồng lên xuống… ở nơi kỳ diệu này có kẻ từ bỏ ý thức để lạc vào bào thai Hóa Công hoặc giản dị hơn, có kẻ đóng bè thơ thẩn thả ngày tháng trong hồ mắt giai nhân vốn dĩ là bản sao phác họa Cực Lạc.

Tất cả Nghệ Thuật đều tìm lối vào cõi Chân Thiện Mỹ, cho nên âm thanh tinh ròng hồn nhiên chính là âm thanh của cõi tâm xa dần, mất dần, trút bỏ dần không gian uế tạp, thời gian ô trọc, để lọc ra diệu âm trinh tuyền huyền kỳ.


Mỗi thời đại có tiếng động của nó. Cục đất cũng biết nói năng, cỏ cây còn biết than vãn, nữa là… nhạc sĩ có cái tai nhậy cảm nghe ra tiếng động ấy, triển khai thành muôn vàn âm điệu, mỗi cung bậc thành một cái dùi trống đập vào màng nhĩ, khua dậy cơn bão hồng huyết cầu vang lừng… âm thanh lúc này là kết tinh lịch sử, là hô hấp của triệu triệu lá phổi theo cùng một nhịp.

Thuở ban đầu khi kháng chiến còn là phản ứng hồn nhiên của dân tộc, tiếng hét xung phong, tiếng kèn tiến quân… còn là chính âm bật ra từ lồng ngực Lạc Hồng…khí hùng sôi sục của cả dân tộc bị đè nén bật tung… kết vào Văn Cao thành gươm giáo âm thanh, lồng vào cổ họng như lửa nung sông núi. Hùng ca Văn Cao hát lên thấy lỏa tỏa những làn gươm, rờm rợp cờ bay ngựa hí, đôi khi có tiếng nghiến răng ken két, tiếng kèn vang vang sa trường, nhịp trống nện theo nhịp chân lên đường chen chúc, dập dồn như sóng đại dương, loang loáng như lưỡi thép vung lên… không có hào khí lịch sử phổ độ, không có hồn thiêng siêu thức tập thể, không thể hâm những tiếng động đó thành nhạc điệu ngùn ngụt lửa bốc.

Văn Cao là một trường hợp hiếm có: nhạc hùng và nhạc tình của ông đều đạt tới tuyệt đích. Âm thanh tinh ròng như kim cương đã được tẩy sạch quặng đất, tấu lên rất trong và thoát như một kiếm sĩ thượng thừa, gươm ra khỏi vỏ nhẹ nhàng, chém nhát nào đứt phăng nhát ấy… tựa như thơ Cao Bá Quát, mạnh, một hơi, không thừa không thiếu. Thiên Thai là một cõi thời gian sáng tạo, Suối Mơ, Ðàn Chim Việt …là những kiến tạo tô điểm cho chính thiên nhiên tạo tác bởi Hóa Công. Sáng tác nghệ thuật từ sức sáng tạo tiềm tàng trong mỗi nghệ sĩ đều mang tinh lực mãnh liệt sáng thế vũ trụ. Tinh lực ấy như núi lửa bốc lên khoảng mươi năm Trời cho.

Phạm Duy không cầm gươm lên ngựa xông thẳng vào sa trường như Văn Cao. Ông cầm đàn đi quanh lắng nghe tiếng than của bà mẹ già, nỗi lòng người thương binh, tiếng vỗ cánh của đàn chim trên bến sông Lô… giọt mưa rơi tí tách trong ngõ buồn… tiếng mùa thu chết, lời đưa tiễn một phi công… Ông đi rất nhiều nên nghe được mọi tiếng động của muôn vàn trái tim, trái tim trong trận chiến, ngoài trận chiến, sau trận chiến… ông phổ lời dân vào bài ca bàng bạc âm hưởng của làng xóm đồng ruộng, xôn xao cung bậc của ánh sáng thị thành. Nhạc ông có chiều dài chiều rộng của con người, có chiều sâu của trái tim nhân tình thế thái, âm thanh của ông là là trên mặt đất, chơi đùa với thế nhân… già trẻ lớn bé, lúc nào, cảnh huống nào, cũng có thể tìm thấy trong cung bậc gần gũi thân mật của Phạm Duy. Thế nên nếu Văn Cao tiêu biểu cho hùng âm thì Phạm Duy tiêu biểu cho nhân âm mặc dù cả hai xuất hiện đồng thời đồng lứa.

Phạm Duy cũng có hùng ca, những bài Xuất Quân, Nhạc Tuổi Xanh…của ông tuy vậy chỉ chiếm tỉ lệ rất nhỏ trong dòng nhạc nhân tâm. Phải có một chút dã tính mới có thể làm nhạc hùng tới mức. Phạm Duy là một nghệ sĩ nhiều nhân tính tất nhiên sở trường của ông phải là tình ca. Ông không thể phanh thây uống máu quân thù nên nhạc hùng của ông thiếu cái sát khí đằng đằng của khúc quân hành.

Âm thanh Văn Cao như lưỡi sắc của thanh gươm kỳ diệu, âm thanh Phạm Duy là tiếng ru hiền hòa của rặng phi lao bên bờ biển Ðông… Thập niên 40 là của Văn Cao, thập niên 50 – 60 là của Phạm Duy, cuối 60 đầu 70 lại có ma âm Trịnh Công Sơn hiện ra.

Có chút gì huyền bí trong lịch sử. Có chút gì thiêng liêng trong âm thanh. Chẳng thế mà phải có một vị Phật chuyên ngồi nghe âm ba của thế gian, Quán Thế Âm tất chú ý tới tiếng bom đạn của loài người sân hận hơn là tiếng tụng kinh gõ mõ. Cuộc chiến tương tàn Nam Bắc nhạt nhẽo đến độ không bên nào có nổi một bài ca. Miền Bắc nhai lại những bài ca kháng chiến, nhưng lần này thật lạ, tiếng kèn diết dóng như kèn ma và tiếng mandolin nẩy lên như dao găm lựu đạn. Âm thanh trần thế bể khổ hãi hùng lúc này phải là tiếng than khóc, tiếng nắp quan tài bật tung để người chết phải chết hai lần… Thân xác và thân phận con người nhược tiểu da vàng quá nhỏ bé yếu ớt trước hỏa lực ghê gớm của kỹ thuật chiến tranh mới… có những người điên trong thành phố, người phu quét đường dừng chổi nghe tiếng đại bác xa xa… Trịnh Công Sơn đã bắt được những ma âm đó, nhạc họ Trịnh có tiếng rên la của dân tộc từ thời Trịnh Nguyễn phân tranh vọng về, mỗi cung đàn là một mảnh lựu đạn, mỗi ngôn từ đều làm bằng chất liệu chiến tranh: tình yêu như trái phá, con tim mù lòa… trong vẻ đẹp của nắng thủy tinh vẫn có nét bi Nam ai của một người nằm xuống, sau cuộc vui chơi phù du lại chúc nhau an nghỉ để nhìn thấy bóng, dù chỉ là bóng Thiên đường mà thôi.

Ma âm ấy quả là có ma lực, nó len lỏi vào thớ thịt, vuốt mềm sức tàn phá, gậm nhấm bãi sa trường, kẻ sắp bóp cò súng có thể uể oải ngần ngừ tự hỏi ta bắn người hay ta bắn tim ta!

Trái tim con người vốn có hai luồng máu đỏ và máu đen, lịch sử nhân loại cả thiện lẫn ác, ma âm thuộc về dòng máu đen của bản chất con người. Nhạc Trịnh Công Sơn mang dấu tích thời đại, thời đại máu đổ thịt rơi tất phải phát ma âm. Có thế mới chứng nghiệm phần huyền bí của lịch sử, song song với tấn tuồng trần thế, còn có trận thư hùng trên siêu trường giữa Thánh Thần và Ma Quỷ.

Chiến tranh hết thì ma nhập cũng hết dần. Làn mưa lãng mạn trữ tình Diễm Xưa lại loáng thoáng trở lại với Trịnh Công Sơn, nhưng đã là kết tinh một thời của ma âm, loại nhạc khác có làm cũng không còn ma lực để tạo nên giông tố như xưa.


Có người nói mỗi thời đại xuất ra một nhân vật được Thánh ốp hay Ma nhập mới sáng tạo được sự nghiệp vĩ đại hoặc xây dựng đời đời, hoặc phá hoại đời đời, theo chiều Thánh thì thế này, theo chiều Ma thì thế kia. Nhưng đấy là chuyện lịch sử trần thế. Người nghệ sĩ sáng tạo chân chính nào cũng cao như đám mây bay trên thời đại. Âm thanh tinh ròng là cái tinh của vật chất, vượt được không gian và thời gian thế tục để đi vào cõi tâm bao la vô biên.

Cõi tâm huyền diệu tự nó là âm nhạc tiết tấu của đại vũ trụ. Mỗi vì sao là một nốt nhạc trong bản đại hòa âm siêu linh. Những tia tử ngoại nhảy múa theo nhịp điệu của hành tinh, sóng tinh cầu ngân nga dội bờ sông Ngân… một âm một dương, nhịp thở nhịp tim của bào thai nếu khuếch đại lên sẽ nghe rất giống tiếng xột xoạt của loài sao bay lên bay xuống.

Trong cuộc sống hiện đại inh tai nhức óc này con người đang bị ô nhiễm thính giác bởi các loại thú âm loạn động từ quái trống da đen, từ cổ họng điên la hét, từ máy móc động cơ… nhân loại đang cần tìm một nhạc thánh tấu lên bản Diệu Âm huy hoàng, thức tỉnh được thiện âm lặn sâu trong cõi tâm hùng hồn, dùng chiếc đũa thần tiết tấu lùa quỹ đạo địa cầu vào thần âm vụ trụ hợp hòa… hay ít ra kỷ nguyên mới cũng phải nảy sinh một kỹ sư âm thanh kỳ tài, có thể phổ tiếng gió vào ống phản lực máy bay thành loại nhạc bay ngân nga trên trời, hoặc lọc tiếng máy nổ xe hơi thành loại xa nhạc có âm điệu êm đềm dưới đất.

Nếu tất cả hoàn vũ đều được nhạc hóa thì lý tưởng thành ư nhạc sẽ được viên mãn. Nhưng nhạc ở mức tối cao lại là nhạc tĩnh, ở đây tất cả đều tịnh lặng, chỉ có Diệu Âm bay bổng như ngón tay tiên bồng bế từng trái tim bé bỏng đi vào Thiên Thai.

1994