Hình mình họa: Nataliya Vaitkevich

Trong ba lô trên đường tỵ nạn, chúng ta không quên mang theo những di sản văn hóa Việt Nam. Tết Trung Thu là một góc nhỏ của di sản văn hóa ấy. Bài bút ký sau đây một hoài niệm về dáng hình quê hương Việt Nam trong màu khói lửa chiến chinh. Bốn mươi năm sau những năm sống lưu vong cũng là cơ hội để chúng ta rà soát lại những va siết văn hóa, những khó khăn trong quá trình hội nhập với vùng đất dung thân là những gì không thể tránh khỏi được, nhiều lúc nó cũng tạo ra những nỗi niềm trắc ẩn trong lòng người Việt xa xứ...

Đào Như.

*    *    *

Nhìn sông Hậu, con sông lớn nhất của tổ quốc, mênh mông miệt mài trôi, cuồn cuộn phù sa và ánh sáng, không một ai có thể nghĩ rằng vùng đất quê hương kỳ diệu này cũng là vùng đất chiến tranh trong gần 30 năm qua. Thị trấn Cần Thơ, nằm trên hữu ngạn sông Hậu vẫn sinh hoạt bình thường. Bây giờ là tháng hai, năm 1972. Dân chúng trong thị trấn Miền Tây này đâu có ngờ chỉ trong một vài tháng nữa là cả nước đi vào Mùa Hè Đỏ Lửa với những trận đánh ở ngọn đồi Tân Cảnh, Căn Cứ Lữ Đòan 2/Dù. Sau đó là Trận đánh An Lộc, Trị Thiên, Đại Lộ Tử Thần, những trận địa chiến hai bên bờ sông Thạch Hãn...

Những trận đánh lớn cứ theo chân nhau, vượt Trường Sơn, từ ngoài Trung vào Nam, từ Cao nguyên đổ xuống đồng bằng duyên hải như thác ngàn. Hai phe, bốn bên dốc toàn lực đổ quân vào những trận đánh điên cuồng, đẫm máu làm áp lực hòa đàm Paris ở giai đoạn chót. Những trận đánh tân tình hủy diệt nhau làm rực lửa những trang báo cùng khắp thế giới, thắp sáng lương tri nhân loại. Hầu hết các gia đình người Mỹ, mỗi chiều tối đều ngóng nhìn lên màn ảnh truyền hình, theo dỏi chương trình CBS Evening News Reports tại New York, hớp từng lời tường thuật về Chiến tranh Việt Nam của Walter Cronkite. Những trận đánh đẫm máu xé nát trái tim những bà mẹ nước Mỹ. Phong trào phản chiến trên tòan khắp thế giới lên đến cực điểm. Các sinh viên trong các trường đại học nhất là tại Mỹ, tại Anh và các quốc gia Bắc Âu và Tây Âu, bãi khóa, tổ chức “truồng chạy” phản đối chiến tranh diệt chủng tại Việt Nam. Trong khi đó tại Sàigòn, giọng hát Thái Thanh thảm thiết trong bài “Kỷ Vật Cho Em”, một kiệt tác phản chiến thời danh của Phạm Duy, viết sau chiến dịch Lam Sơn 719.

Cuộc chiến 20 năm kết thúc trong tức tưởi. Có lẽ do tính chất bi tráng cùng những hệ lụy của nó nên miền Nam đã sản sinh rất nhiều nhà thơ gốc lính. Và trong số những người lính thực sự cầm súng trực diện với chiến trường có một số nhà thơ vang danh, cống hiến cho đời những tác phẩm văn chương giá trị, gây cảm xúc trong lòng người, đặc biệt với những ai vốn từng là lính chiến. 

Nhà báo Đinh Quang Anh Thái là một trong số rất ít người đã có dịp phỏng vấn nhà văn Dương Thu Hương khá nhiều. Trong tập Ký (2) của nhà báo Đinh Quang Anh Thái do Người Việt Books xuất bản lần thứ nhất tại Hoa Kỳ, 2018, viết về những nhân vật bất đồng chính kiến nổi tiếng như Trần Độ, Hà Sĩ Phu, Dương Thu Hương, Lê Phú Khải và Phạm Quế Dương, riêng nhà văn Đương Thu Hương, ngoài bài bút ký “Giọt nước mắt người phụ nữ bên thắng cuộc” còn có đến 10 bài phỏng vấn. Qua đó người đọc có thể hiểu được cuộc đời, tính cách của nhà văn Dương Thu Hương, từ đâu mà bà tỉnh ngộ nhận chân ra bộ mặt lừa dối, tàn bạo của đảng cộng sản, quan điểm sống, những ám ảnh về cuộc chiến tranh Việt Nam phi lý, oan nghiệt, tàn khốc cũng như những hoài bão, mơ ước về một tương lai tốt đẹp hơn cho đất nước, dân tộc. 

Nhà văn Trần Huy Quang dưới tán phượng vĩ đường Thanh Niên bên Hồ Tây. Hà Nội.

Tranh Đinh Trường Chinh

Gửi Đỗ Cung

(Nhà Nặn tượng và phù điêu)

Tôi đến thăm anh, chiều ba mươi Tết. Anh ngồi đối diện với tác phẩm phù điêu, anh nói với giọng phẫn nộ:

-  Tôi là lính trận. Kẻ bị hy sinh. Chúng tôi chết cho tổ quốc à? Cả một bọn gian ác sống bằng máu xương của lính. Bọn buôn lính. Muôn vạn người chết cho một nhóm người hưởng. Xương máu của lính của dân. Cả một bè lũ phản quốc. Bọn Việt gian. Bọn đáng ghê tởm. Sau 30/4/75 chúng ta có thể chỉ mặt từng tên. Chỉ có ngưới lính trung kiên ở lại với tổ quốc. Chết! Một danh từ khô đét, khét mùi thuốc súng. Chiến Sĩ Trận Vong hay Liệt Sĩ cũng vậy thôi. Nghe oai đấy, nhưng không có nghĩa gì hơn kẻ đã chết. Có lần tại mặt trận Quảng Trị, tôi hỏi thằng bé Việt cộng, lính chính qui Bắc Việt, mặt còn non choẹt trông rõ là tội nghiệp, chừng 17, 18 tuổi:

Lời giới thiệu: Nhà văn, nhà báo Phạm Đình Trọng từng tham gia quân đội Bắc Việt trong cuộc chiến Việt Nam, cuộc chiến biên giới Tây Nam, và có mặt trong cuộc chiến biên giới Việt-Trung 1979. Nhưng đến tháng 2.2009 thì ông tuyên bố từ bỏ đảng Cộng sản Việt Nam sau gần 40 năm là đảng viên, rồi từ bỏ Hội Nhà văn Việt Nam sau gần 20 năm là Hội viên, để trở thành một nhà văn, nhà báo tự do, một tiếng nói bất đồng chính kiến mạnh mẽ. 

“Điểm cao trước mặt”, bút kí giành giải nhì cuộc thi bút kí báo Văn Nghệ, hội Nhà Văn Việt Nam năm 1987 của ông là viết về những ngày tháng có mặt tại trung đoàn đặc công, nơi đơn vị này đã giành đi giật lại những điểm cao ở Thanh Thủy, Vị Xuyên, Hà Giang nhiều lần bị quân Trung Cộng tràn sang đánh chiếm…

***

1.  Con đường lớn bám theo bờ Tây sông Lô càng ngược lên phía bắc càng chênh vênh, gập ghềnh, quanh co giữa núi non chất ngất. Qua khỏi thị xã Hà Giang, con đường lại bị đạn pháo Trung Quốc đào bới nham nhở nên càng trắc trở, gập ghềnh. Từ đây lên biên giới, hoàn toàn vắng bóng màu áo chàm người dân, chỉ còn xanh màu áo lính. Những tốp lính ba lô, súng đạn lỉnh kỉnh, soong nồi chồng chất, cành lá nguỵ trang rung rinh trên người. Chiếc ba lô nặng kéo về phía sau, người lính phải lao người, chúi đầu về phia trước để cân bằng. Chiếc ô tô com măng ca đưa tôi đi cùng chiều với những người lính đang hành quân lên hướng Bắc. Tốp lính hàng một lầm lũi bên đường lướt qua cửa ô tô như những hình người trên chiếc đèn kéo quân. Chỉ khác hình người ở đèn kéo quân trôi về phía trước còn từng tốp lính nối nhau như bất tận lùi lại khuất sau ô tô.