Tóm tắt: Mỹ phải hiểu điểm yếu cũng như điểm mạnh của Trung Quốc

Sự nhiệt thành chống Trung Quốc của Mỹ một phần là sự điều chỉnh quá mức đối với sự tự mãn trước đây của nước Mỹ về mối đe dọa kinh tế, quân sự và ý thức hệ mà một Trung Quốc khổng lồ chuyên quyền đặt ra. Mối nguy hiểm từ Trung Quốc là có thật, và có nhiều lĩnh vực mà chính quyền của ông Biden nên đứng lên chống lại giới cầm quyền Trung Quốc. Nhưng cũng có nguy cơ quan điểm của Mỹ về sức mạnh của Trung Quốc trở thành một bức tranh biếm họa, gây ra các cuộc đối đầu và tệ nhất là một cuộc xung đột mà có thể tránh được. Ngay cả khi không có chiến tranh, sự vội vàng đó sẽ gây ra tổn thất kinh tế to lớn, chia cắt nước Mỹ khỏi các đồng minh và làm xói mòn những giá trị tạo nên sức mạnh của nước này. Thay vào đó, Mỹ cần có một đánh giá tỉnh táo không chỉ về điểm mạnh mà còn cả điểm yếu của Trung Quốc.

Những điểm yếu đó là gì? Trong số những điều ít được hiểu nhất là những thiếu sót về mặt quân sự, mà chúng tôi mô tả trong một báo cáo đặc biệt về Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA). Sau nhiều thập kỷ hiện đại hóa, nó thật đáng sợ, thậm chí là đáng sợ. Với 2 triệu nhân sự và ngân sách hàng năm là 225 tỷ USD, nước này có quân đội và hải quân lớn nhất thế giới cùng lực lượng tên lửa hùng mạnh. Đến năm 2030, PLA có thể có 1.000 đầu đạn hạt nhân. Các điệp viên của Mỹ cho biết ông Tập đã ra lệnh cho PLA phải có khả năng xâm chiếm Đài Loan vào năm 2027. Và các dự án của PLA cũng có quy mô rộng hơn trước. PLA sẽ đe dọa các nước láng giềng của Trung Quốc ở Biển Đông và đụng độ với Ấn Độ. PLA đã có bàn đạp ở Châu Phi và đang tìm kiếm một bàn đạp khác ở Trung Đông.

Tuy nhiên, hãy nhìn kỹ hơn và các vấn đề sẽ xuất hiện. Được rèn luyện trong nhiều thập kỷ theo giáo điều quân sự của Liên Xô và Nga, PLA đang cố gắng tiếp thu các bài học từ Ukraine và phối hợp các hoạt động “chung” giữa các quân chủng, điều sẽ là chìa khóa cho bất kỳ cuộc tấn công nào thành công vào Đài Loan. Tuyển dụng là rất khó khăn. Bất chấp những nỗ lực của các bộ phim như “Chiến binh sói” nhằm tôn vinh sự nghiệp quân sự buồn tẻ với mức lương tầm thường, PLA vẫn gặp khó khăn trong việc tuyển dụng những người có tay nghề cao, từ phi công chiến đấu đến kỹ sư. PLA hầu như không có kinh nghiệm chiến đấu – ông Tập gọi đây là “căn bệnh hòa bình”. Lần tham chiến nguy hiểm nhất của nó trong khoảng bốn thập kỷ qua là thảm sát chính công dân của mình xung quanh Quảng trường Thiên An Môn vào năm 1989.

Mặc dù Trung Quốc đã đạt được những bước nhảy vọt về công nghệ, từ tên lửa siêu thanh đến máy bay chiến đấu tàng hình, tổ hợp công nghiệp-quân sự của nước này vẫn tụt hậu trong các lĩnh vực như động cơ máy bay và tàu thủy, và vẫn phụ thuộc vào một số linh kiện của nước ngoài. Các lệnh cấm vận của Mỹ đối với chất bán dẫn và linh kiện có thể khiến việc bắt kịp giới hạn công nghệ toàn cầu trở nên khó khăn hơn. Bất chấp những cuộc thanh trừng không ngừng của ông Tập, tham nhũng dường như vẫn tràn lan. Nó có thể giải thích tại sao Tướng Li Shangfu bị cách chức bộ trưởng quốc phòng Trung Quốc trong năm nay chỉ sau vài tháng đảm nhiệm chức vụ này.

Những điểm yếu về quân sự của Trung Quốc tồn tại cùng với những điểm yếu về kinh tế được biết đến nhiều hơn. Khủng hoảng tài sản và thái độ thù địch ngày càng tăng của Đảng Cộng sản Trung Quốc đối với khu vực tư nhân và vốn nước ngoài đang cản trở tăng trưởng. IMF cho biết GDP của Trung Quốc sẽ tăng 5,4% trong năm nay và chỉ 3,5% vào năm 2028. Đầu tư của các công ty đa quốc gia vào Trung Quốc chuyển sang mức âm trong quý 3, lần đầu tiên kể từ khi hồ sơ bắt đầu được ghi nhận vào năm 1998. Nền kinh tế trị giá 18 nghìn tỷ USD của Trung Quốc là rất lớn. Nhưng mặc dù dân số đông hơn nhiều, nhưng GDP của nước này khó có thể vượt Mỹ nhiều hoặc thậm chí vượt quá Mỹ vào giữa thế kỷ này.

Đằng sau những điểm yếu về kinh tế và quân sự của Trung Quốc là vấn đề thứ ba và sâu sắc hơn: sự thống trị của ông Tập đối với một hệ thống độc tài không còn cho phép tranh luận về chính sách nội bộ một cách nghiêm túc. Kết quả là việc ra quyết định ngày càng xấu đi. Các nhà kỹ trị kinh tế đã bị những người trung thành với chế độ gạt ra ngoài lề. Theo một ước tính, quân đội dành một phần tư thời gian của họ cho việc giáo dục chính trị, nghiền ngẫm những tác phẩm đầy cảm hứng như “Tư tưởng Tập Cận Bình về củng cố quân đội”. Hệ tư tưởng của ông Tập là đảng do ông lãnh đạo phải luôn chỉ huy mọi việc.

Sự cai trị được cá nhân hóa là không tốt cho Trung Quốc và gây nguy hiểm cho thế giới. Thiếu những lời khuyên đúng đắn, ông Tập có thể tính toán sai, như Vladimir Putin đã làm với Ukraine. Tuy nhiên, ông Tập có thể nản lòng khi biết rằng nếu xâm chiếm Đài Loan nhưng không chinh phục được hòn đảo này, ông có thể mất quyền lực. Một điều rõ ràng là: bất chấp những hoạt động ngoại giao mang tính xây dựng được chào đón và định kỳ, chẳng hạn như các cuộc tiếp xúc cấp bộ trưởng với Mỹ được nối lại gần đây, cam kết của ông Tập trong việc làm xói mòn các giá trị tự do trên toàn cầu sẽ không hề suy giảm.

Mỹ nên phản ứng thế nào? Phải khôn ngoan. IMF cho rằng việc cố gắng làm tê liệt nền kinh tế Trung Quốc bằng cách cô lập nước này có thể khiến GDP toàn cầu giảm 7%. Việc đóng cửa biên giới Mỹ với các tài năng đến từ Trung Quốc sẽ được coi là hành động tự phá hoại. Bất kỳ chính sách diều hâu quá mức nào cũng có nguy cơ chia rẽ mạng lưới liên minh của Mỹ. Tệ nhất là, sự leo thang quân sự quá nhanh của Mỹ có thể gây ra một cuộc chiến tranh thảm khốc nếu ông Tập tính toán nhầm và đây là khúc dạo đầu cho sự xâm lược của Mỹ, hoặc lo ngại rằng việc thống nhất Đài Loan với đại lục – một cách hòa bình hoặc bằng vũ lực – sẽ chỉ ngày càng khó khăn hơn nếu ông tiếp tục chờ đợi.

Từ tự mãn đến đối đầu, và hiệu chỉnh

Thay vào đó, Mỹ cần điều chỉnh chính sách Trung Quốc về lâu dài. Về kinh tế, điều đó có nghĩa là cởi mở chứ không phải cô lập. The Economist ủng hộ các biện pháp kiểm soát hạn chế đối với xuất khẩu công nghệ có khả năng ứng dụng vào quân sự, nhưng không ủng hộ việc áp dụng rộng rãi thuế quan và chính sách công nghiệp đã bắt đầu dưới thời Tổng thống Donald Trump và tiếp tục dưới thời ông Biden. Để duy trì lợi thế kinh tế và công nghệ của mình, Mỹ nên tiếp tục mở cửa kinh doanh - không giống như Trung Quốc.

Về mặt quân sự, Mỹ nên thực hiện sự răn đe chứ không phải sự thống trị. Chính quyền Biden đã đúng khi bán thêm vũ khí cho Đài Loan, xây dựng lực lượng ở châu Á và đổi mới các liên minh phòng thủ ở đó. Nhưng Mỹ nên tránh một cuộc chạy đua vũ trang hạt nhân hoặc bị coi là ủng hộ nền độc lập chính thức cho Đài Loan. Đối phó với Trung Quốc đòi hỏi một cái nhìn thực tế về khả năng của nước này. Tin tốt là những điểm yếu của Trung Quốc và những sai lầm của ông Tập tạo ra cho phương Tây đủ thời gian để chống lại mối đe dọa mà Trung Quốc gây ra.

Cù Tuấn biên dịch. 

Nguồn: “How scary is China?”, The Economist, Nov 9th 2023.