Bước nâng cấp quan hệ một lần hai bước mang tính lịch sử – từ “đối tác toàn diện” kể từ năm 2013 – lên “đối tác chiến lược toàn diện” dự kiến sẽ được công bố khi ông Joe Biden đến Hà Nội vào Chủ nhật trong chuyến thăm đầu tiên trên cương vị tổng thống Mỹ.

Chuyến đi của Biden và sự nâng cấp dự kiến trong quan hệ song phương đánh dấu bước đột phá kép sau nhiều năm nỗ lực của Mỹ nhằm lôi kéo Việt Nam, quốc gia vốn nghiêng về phía Washington nhưng vẫn tiếp tục hành động cân bằng trong cuộc cạnh tranh Mỹ-Trung.

Sự thay đổi về địa vị sẽ nâng Mỹ lên hai bậc, lên cấp cao nhất trong hệ thống ngoại giao của Việt Nam – cùng với Trung Quốc, Nga, Ấn Độ và Hàn Quốc.

Điều này chắc chắn là một bất ngờ lớn đối với Bắc Kinh, vì Hà Nội ban đầu bày tỏ sự thận trọng về việc nâng cấp vì có thể có những hậu quả đối với mối quan hệ giữa các nước láng giềng đều do Đảng cộng sản cai trị.

Động thái này dường như cũng nhằm củng cố cảm giác bị bao vây của Trung Quốc. Các quan chức và nhà quan sát ở Bắc Kinh đã lên tiếng lo ngại về sự trở lại của “ngoại giao tam giác” của Mỹ, mà nhà ngoại giao hàng đầu của Mỹ lúc đó là Henry Kissinger đã khéo léo sử dụng cách đây nửa thế kỷ để làm nghiêng cán cân quyền lực trong Chiến tranh Lạnh – bằng cách mở lại chính sách ngoại giao trực tiếp với Trung Quốc để chống lại Liên Xô.

Bắc Kinh đã cảnh giác cao độ về sự xâm nhập gần đây của chính quyền Biden

trong việc xây dựng các liên minh song phương và đa phương nhằm vào Trung Quốc, bao gồm cả liên minh quân sự trên thực tế với Nhật Bản và Hàn Quốc được công bố tại hội nghị thượng đỉnh ba bên mang tính bước ngoặt ở Trại David vào tháng trước.

Trong một cảnh báo rõ ràng tới các nước láng giềng của Trung Quốc hôm thứ Bảy, nhà ngoại giao hàng đầu Vương Nghị nói rằng thủ phạm đằng sau những căng thẳng mới ở Biển Đông đang tranh chấp phải bị vạch trần, cáo buộc “kẻ thao túng hậu trường” đã khuấy động rắc rối, rõ ràng là ám chỉ đến Mỹ. Ông cảnh báo “thảm kịch” chiến tranh ở Ukraine không được phép xảy ra ở châu Á.

Đây không phải là lần đầu tiên ông Vương viện dẫn cuộc khủng hoảng Ukraine để gióng lên hồi chuông cảnh báo về sự can thiệp từ bên ngoài vào khu vực.

Trong cuộc điện đàm với Bộ trưởng Ngoại giao Việt Nam Bùi Thanh Sơn vào tháng 4 năm ngoái, ông Vương đã thẳng thắn cảnh báo về nguy cơ căng thẳng và đối đầu trong khu vực do chiến lược Ấn Độ Dương–Thái Bình Dương tập trung vào Trung Quốc của Washington.

Theo một thông báo chính thức trên trang web của Bộ Ngoại giao Trung Quốc, ông Vương nói với ông Bùi Thanh Sơn: “Chúng ta không thể để tâm lý Chiến tranh Lạnh trỗi dậy trong khu vực và bi kịch Ukraine lặp lại xung quanh chúng ta”. Ông Vương cho biết Việt Nam là một quốc gia xã hội chủ nghĩa và kêu gọi Việt Nam hợp tác với Trung Quốc để “chống lại các rủi ro bên ngoài [và] đối phó với các tác động lan tỏa của cuộc khủng hoảng Ukraine trong khu vực”.

Lời cảnh báo của ông Vương vào năm ngoái được đưa ra chỉ vài tuần sau khi chính thức triển khai chiến lược Ấn Độ Dương–Thái Bình Dương của Biden, trong đó coi Việt Nam là một trong những đối tác hàng đầu trong khu vực của Washington, cùng với Đài Loan, Ấn Độ, Indonesia và các nước khác.

Mặc dù Hà Nội chia sẻ thái độ mâu thuẫn của Bắc Kinh đối với việc Nga xâm lược Ukraine, nhưng những cảnh báo lặp đi lặp lại từ Trung Quốc dường như đã không ngăn được Việt Nam tăng cường quan hệ chính trị, quân sự và kinh tế với Mỹ trong bối cảnh tranh chấp biển gay gắt giữa Việt Nam với nước láng giềng Trung Quốc hùng mạnh hơn.

Trên thực tế, mối quan hệ nồng ấm với Mỹ của Hà Nội một lần nữa nhấn mạnh mối quan hệ thân thiện truyền thống của Bắc Kinh với các nước láng giềng Đông Nam Á đã trở nên xấu đi đến mức nào do căng thẳng âm ỉ ở Biển Đông, nơi cả Việt Nam và Trung Quốc đều nằm trong số các bên tranh chấp.

Theo truyền thông nhà nước Việt Nam, ngư dân Việt Nam tuần trước cáo buộc rằng một tàu tuần duyên Trung Quốc đã bắn vòi rồng vào tàu của họ gần quần đảo Hoàng Sa đang tranh chấp. Căng thẳng cũng bùng lên giữa Bắc Kinh và Manila sau khi lực lượng tuần duyên Trung Quốc bắn vòi rồng vào các tàu tuần duyên Philippines vào tháng trước gần bãi cạn Second Thomas (tên Việt: Bãi Cỏ Mây) đang tranh chấp.

Vài ngày sau, khi các nhà lãnh đạo khu vực tập trung tại Jakarta để tham dự hội nghị thượng đỉnh ASEAN thường niên vào tuần này, việc Bắc Kinh công bố một bản đồ chính thức mới củng cố các yêu sách lãnh thổ trên đất liền và trên biển rộng lớn của mình đã gây ra một cuộc tranh cãi khác với Việt Nam, Philippines, Malaysia, Indonesia và Ấn Độ.

Chính quyền Biden rõ ràng đã được hưởng lợi nhiều nhất từ tranh chấp lãnh thổ dai dẳng ở Biển Đông, điều này đã làm gia tăng lo ngại về một Trung Quốc ngày càng quyết đoán và tự cho mình là trung tâm.

Mỹ đã nâng cấp quan hệ với Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á lên quan hệ đối tác chiến lược toàn diện vào cuối năm ngoái, sau khi đưa Việt Nam trở thành thành viên của khuôn khổ “Quad Plus” vào năm 2020.

Bắc Kinh từ lâu đã tố cáo nhóm Quad do Mỹ dẫn đầu cùng với Ấn Độ, Nhật Bản và Australia là một khối an ninh chống Trung Quốc và khối “NATO-Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương” đang hình thành.

“Theo nhiều cách, Trung Quốc đang làm giúp công việc [ngoại giao] của chúng tôi”, cựu trợ lý ngoại trưởng Mỹ David Stilwell nói với hãng tin AP, sử dụng từ viết tắt PRC của tên chính thức của Trung Quốc – Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa.

Cù Tuấn biên dịch.

Nguồn: How South China Sea moves by Beijing are sending Vietnam, others in region deeper into US embrace by Shi Jiangtao, South China Morning Post, 5 Sep, 2023.

https://www.scmp.com/comment/opinion/article/3233488/how-south-china-sea-moves-beijing-are-sending-vietnam-others-region-deeper-us-embrace