Người  xưa thường ca ngợi về Thơ và Từ của Tàu rằng : “Thịnh Đường, Long Tống” Đây là cột mối đánh dấu một thời vàng son của hai triều đại nhà Đường và nhà Tống.

Tiểu sử Thi sĩ Tô Đông Pha 蘇東坡 tức Tô Thức  蘇 軾 (1037-1101) là nhà văn, nhà thơ nổi tiếng của thời Bắc Tống nước Tàu. Tự là Tử Chiêm, người ở My Sơn, Tứ Xuyên. Cùng Cha là Tô Tuân, em là Tô Triệt được mệnh danh là (Tam Tô 三 蘇) được liệt vào trong “Đường Tống Bát Đại Gia  唐  宋  八大家=Tám nhà văn lớn thời nhà Đường, nhà Tống”.

Tô Thức  hiệu Đông Pha cư sĩ nên còn gọi là Tô Đông Pha, Tranh: Zhao Mengfu.

Hôm nay chúng xin giới thiệu về bài Từ 詞  “Thủy điệu ca đầu  水調歌頭” của Tô Thức tức Tô Đông Pha như sau: 

Thủy Điệu Ca Đầu 水調歌頭

Năm nào cũng vậy, tới ngày Trung Thu 中秋 là tôi nhớ đến Tiên phụ của chúng tôi thường nhắc đến những thơ về mùa Thu cả Tàu lẫn Việt. Mà một trong những bài Cụ thích là Bài Từ “Thủy điệu ca đầu” của Tô Đông Pha! Nếu muốn đánh giá một tác giả đời Tống thì nên gôm vào 3 thể loại: Thơ, Từ và Văn xuôi. Từ 詞  đời nhà Tống có thể nói phần lớn mang chất “Trữ tình”. Từ là nói những điều mà Thơ khó diễn tả, Ta cũng khó nói trọn ven! (Lời của các bậc Tiền bối!). Có phải Nội dung của Từ thường tả Cảnh, Trữ tình hay Tự sự đã đạt đến Diệu-cảnh mà còn thấy một ít tác phẩm về “Lý”, đem “Lý Thiền” vào Từ-khúc!

Có thể nói một cách xác thực rằng là Mùa “Thu cao khí sảng 秋 高 氣 爽”, Trăng sáng ngàn dặm. Người xưa phần đông đều thích lên núi cao thưởng ngoạn để tâm hồn được sảng khoái! Hoặc để giải sầu, hoặc đọc lại bài thơ về mùa Thu:

Thủy Điệu Ca Đầu

水 調 歌 頭

Minh nguyệt kỷ thời hữu? 

明 月 幾 時 有?

Bả tửu vấn thanh thiên

把 酒 問 青 天

Bất tri thiên thượng cung khuyết

不 知 天 上 宮 闕

Kim tịch thị hà niên?

今 夕 是 何 年?

Ngã dục thừa phong quy khứ

我 欱 乘 風 歸去

Hựu khủng quỳnh lâu ngọc vũ

又恐瓊樓玉宇

Cao xứ bất thăng hàn

高處不勝寒

Khởi vũ lộng thanh ảnh

起 舞弄影

Hà tự tại nhân gian!

何似在人間!

Chuyển chu các

轉 朱閣

Đê ỷ hộ

低綺户

Chiếu vô miên

照無眠

Bất ứng hữu hận

不應有恨

Hà sự thiên hướng biệt thì viên?

何事偏向别時圓?

Nhân hữu bi hoan ly toàn

人有悲歡 離全

Nguyệt hữu âm tình viên khuyết

月 有 陰 晴 圓 缺

Thử sự cổ nan toàn

此 事 古 難 全

Đản nguyện nhân trường cửu

但 願 人 長 久

Thiên lý cộng thuyền quyên.

千 里 共 嬋 娟.

Tô Thức Tô Đông Pha

蘇 軾 蘇 東 坡

*

Phỏng dịch:

Điệu Thủy Điệu Ca Đầu

Trăng sáng tự bao giờ

Nâng chén hỏi trời xanh

Cung điện ở trên đó

Đêm nay là đêm nao

Ta muốn cùng gió bay

Nhưng lại tiếc lầu quỳnh

Nhưng lại tiếc điện ngọc

Ngại núi cao gió rét

Cùng trăng múa theo người

Đời nào có chi vui

Lầu son và gác tía

Màn gấm cửa buông che

Tâm sự tràn giấc ngủ 

Trăng giận người hay sao

Ly biệt mà vẫn tròn

Tan hợp người có lúc

Tròn khuyết nỗi vui buồn

Sáng tối không trọn vẹn

Chyện xưa nay lẽ thường

Mong đời người mãi mãi

Yêu kiều cùng trăng trong!

Lam Nguyên

Người xưa thường bảo rằng : “Từ tả đắc cực kỳ thanh nhã, hựu cực kỳ hồi hoàn uyển chuyển 詞冩  得極其 清 雅, 又極其廻環宛 轉. Đâu có khác gì  “Dĩ thi nhập từ  以 詩 入 詞 ” (lấy Thơ mà vào Từ khúc!). 

Hai câu “Thiên thượng cung khuyết  天上宮闕, Kim tịch thị hà niên 今夕是何年?” đã nói lên lòng yêu nước của Tô Đông Pha. Câu “Ngã dục thừa phong khứ 我欲乘風去”, đây là bút thế khai hợp, đã nói lên tâm trạng buâng khuâng trước cảnh mênh mông trăng sáng cảnh đẹp. Giữa  hai câu đối chiếu “ Chu các ỷ hộ 朱閣綺户 ,Quỳnh lâu ngọc vũ    瓊樓玉宇” đã diễn tả màu sắc của Trăng, lại tả được nỗi lòng của mình, tả được cái nhân sinh quan của cuộc sống “ Buồn, vui, sum hơp, chia ly...!”. 

Thi hào Tô Đông Pha 蘇東坡 , thơ ông rất phong phú cũng rất phức tạp. Đặc sắc Thơ, Từ của ông mang đậm nét trữ tình ; ông cũng bất mãn về cuộc sống chánh trị thời ấy nên vẫn có những vần tìm cách xua tan nỗi thất vọng và tìm lại cái đẹp, cái quý của quê hương và bằng hữu! Trong bài Từ khúc “Thủy điệu ca đầu 水調歌頭 đã cho ta thấy những nét tâm hồn thanh cao, những tình cảm sâu sắc tế nhị, và cả nhân sinh quan Đông-phương! Xứng đáng đứng trong Đường Tống Bát Đại Gia 唐宋八大家!

Lam Nguyên 藍源

Seattle, đêm chớm Thu, 2023.