Tới truyện Trống Mái, 1936, Khái Hưng đã lồng vào khung cảnh Sầm Sơn cảnh trí biển cả quen thuộc một mối tình lãng mạn, lấy thẩm mỹ làm yếu tố chính : cô con gái tỉnh thành mê vẻ đẹp thân hình vạm vỡ của Vọi chàng trai đánh cá, da rám nắng, bắp thịt cuồn cuộn như một lực sĩ chứ không chân yếu tay mềm như các công tử thị thành. Trong khung cảnh mây nước sóng biển, giữa những ngày hè nghỉ mát, một loại tình yêu thẩm mỹ nảy nở, nhẹ, mơ hồ, mới đầu tưởng như đùa nghịch rồi dần dần sâu lắng, thấy nhơ nhớ...mà anh chàng đánh cá, hồn nhiên như Trương Chi với Mỵ Nương, cũng cảm nhận được thứ tình cảm rất xa, nhẹ, tình cờ như luồng gió biển bay vào tim óc, Vọi cũng bắt đầu thấy vẻ đẹp của cô con gái cao sang, cũng cảm động, tình yêu bắt đầu bằng sự nhớ nhung, Vọi đục vào mỏm đá bao nhiêu chữ V.H.,Vọi và Hiền. Thời 1930 này, với trường Cao Đẳng Mỹ Thuật đang nổi tiếng với Tardieu, bên cạnh lại có họa sĩ Nguyễn Gia Trí, có Nhất Linh, làm sao ông bỏ qua hội họa thẩm mỹ, nghệ thuật vị nghệ thuật được.

Ngay từ 1934, sau Hồn Bướm Mơ Tiên một năm, chuyện ngắn Tình Tuyệt Vọng, trong tập truyện Anh Phải Sống, với bài thơ dịch bất hủ, thì có thể nói Khái Hưng là ngòi bút lãng mạn hiếm có trong văn học VN:

Một đêm tiệc Noel chàng thi sĩ đang thầm yêu trộm nhớ đọc bài thơ dịch từ thơ Felix Arvers :

( trích hai đoạn đầu)

Chàng thi sĩ Văn Châu yêu vợ người bạn thân, anh bạn thân này chắc hẳn biết bạn là thi nhân, hiểu tâm hồn lãng mạn của bạn, không giận mà lại thấy vui vui như có tiếng chim hót bên cạnh vợ chồng mình...tình bạn như thế quả là tình bạn tri kỷ. Những mối tình tuyệt vọng thì nhiều, nhất là vào thời trẻ đầy mơ tưởng, thời sinh viên, nhưng người đàn bà, vốn rất nhạy cảm, chỉ một thoáng nhìn mê mẩn, một cử chỉ luống cuống của chàng trai trẻ cũng đoán ra ngay tình ý, khó có chuyện “ mà người gieo thảm như hầu không hay” mà Arvers mô tả.

*

Hà Nội 1953 : mùa Đông Hà Nội lạnh cóng, cụ rùa vàng nổi lên nằm phơi nắng bên tháp, tôi nằm trên đống chăn bông dầy, êm ấm, nhìn qua cửa sổ thấy bờ sông Hồng, bên trái sừng sững Núi Tản…. say sưa đọc hầu hết những tác phẩm của Tự Lực Văn Đoàn, bên cạnh các truyện kiếm hiệp in ở nhà sách Vĩnh Thịnh gần nhà, như Bồng Lai Hiệp Khách, Dao Bay... cùng với truyện trinh thám Kỳ Phát của Phạm Cao Củng…

Sau vào Nam không có dịp đọc lại, tới khi ra Hải ngoại lại càng quên đi những sách vở đã đọc ở tuổi lên mười, mười hai, là tuổi có trí nhớ tốt nhất.

Cali 2020 : mùa dịch, đầu tiên trong đời phải nằm một chỗ cả 6, 7 tháng, âu cũng là cơ duyên để nhìn lại chính mình, chẳng thiền mà cũng như thiền, nhìn lại những lớp sóng dồn dập, những đám mây bay theo bóng mình từ Hà Nội vào Saigon, sang Mỹ, mà nói theo sư Nhất Hạnh thì khi mình uống một tách trà là uống cả làn mây vì vạn vật luân hồi chuyển biến không ngừng.

Và ...hồn mình hôm nay vẫn còn chập chờn Hồn Bướm mơ tiên, loang loáng lưỡi kiếm Tiêu Sơn tráng sĩ, vẫn Đợi Chờ gần như tuyệt vọng một tình yêu có lẽ không bao giờ đến, vẫn ấp ủ vọng tưởng một trận Xích Bích ái tình không có trên thế gian !

Rút cuộc sau hơn nửa thế kỷ, từ một độc giả tí hon tới tóc bạc da nhăn, tôi tự thấy phải kính cẩn hồi hướng cho Khái Hưng cùng những tác phẩm của ông, như nguồn suối bao bọc nuôi dưỡng tim óc từ tuổi ấu thơ , đã đưa đẩy ngòi bút mình khi viết văn làm thơ trong những bối cảnh thân thương mà ông đã họa ra, đã trao truyền dư ảnh, từ ngôi chùa làng đến gánh hàng hoa, từ vườn cam cành quýt Bố Hạ tới dòng sông Hồng đỏ ngầu...đã dẫn vào một dĩ vãng thiên đường của thời cha mẹ, nhẹ như sáo diều, mơ màng như nắng thu rải quanh lối cỏ Hồ Gươm, cùng với đôi môi đỏ hình quả tim, dọng cao thanh, của các cô gái Hàng Đào Hàng Bông... đến giờ, mặc ma dịch, mặc mùa hè nóng hôi hổi, vẫn tưởng như có làn gió mát từ đồi sắn chùa Long Giáng, thổi nhè nhẹ qua gáy, vuốt ve dìu dịu, xoa xoa, trên mái tóc bạc bềnh bồng sương khói.

Cali 18-8-2020