Nền dân chủ Anh Quốc không có hiến pháp thành văn. Hiến Pháp của nước Anh, khởi sự từ Hiến Chương Magna Carta, là một tập hợp của một số văn bản, tiền lệ, và sự tuân thủ của mọi người cho những thông lệ và truyền thống đó. 

Nhưng trong các nguyên tắc căn bản của chính trị Anh có một điều tối quan trọng: Quyền hành nằm trong tay Quốc Hội. 

Tiếng Anh dùng danh từ “Sovereign Parliament” để chỉ uy quyền của Quốc Hội, hai chữ này nhằm diễn tả quyền cai trị của Quốc Hội. Sở dĩ như vậy là vì khi các triều vua Anh nhường quyền từ từ để giữ vị thế, ngay từ Hiến Chương Magna Carta, thì quyền đó chuyển sang cho Quốc hội. 

Thủ tướng Anh trước hết phải là một thành viên của Quốc Hội và ngay từ danh xưng, một thủ tướng chỉ là “primus inter pares-tức là người đứng trước giữa những người bình đẳng.” Thủ tướng Anh không cầm đầu một định chế tương đương với Quốc Hội như tổng thống Hoa Kỳ. 

Chính vì vậy mà hành động của Thủ Tướng Boris Johnson trong có chưa đầy 50 ngày kể từ khi ông nắm quyền đã tạo một sự chấn động cho chính trị Anh, và chính vì vậy ông đã đưa mình vào thế kẹt. 

Khi thủ tướng lợi dụng quyền ngưng họp, mà tiếng Anh gọi là “prorogue,” thường theo thông lệ chỉ là một việc làm tạm trong một giai đoạn ngắn. Trong trường hợp hiện nay thường Quốc hội sau khi nhóm họp khóa mùa Thu có thể “prorogue” một thời gian ngắn để các đảng họp đại hội và sau đó trở lại làm việc. Nhưng lần này ông Johnson đã dùng cái thông lệ đó để chặn không cho các vị dân biểu nhóm họp để có thể bỏ phiếu chống lại Brexit không có thỏa thuận. 

Điều này đã tạo nên một cú shock. Sir John Major, một cựu thủ tướng, trong bài diễn văn đọc hôm thứ năm vừa qua đã nói “Tôi không thể tin là bất cứ một thủ tướng tiền nhiệm nào -từ Pitt, đến Disraeli, đến Churchill, đến Thatcher -sẽ ngay cả tính đến một hành động như vậy. Họ coi Quốc Hội là quyền lực, không phải là một bù nhìn – chỉ có lợi khi nó chấp thuận ý muốn của thủ tướng.” 

Xin mở ngoặc, Thủ Tướng William Pitt the Youger, vì cha ông cũng là thủ tướng, làm việc dưới trào vua George III, là vị thủ tướng đầu tiên của Vương Quốc Thống Nhất, Thủ Tướng Benjamin Disraeli, hai lần làm thủ tướng dưới thời Nữ Hoàng Victoria. 

Chính cú shock đó đã tạo nên khó khăn cho ông Johnson. Nó đã khiến các vị dân biểu bỏ phiếu áp đảo hôm Thứ Ba tuần qua dành lại quyền kiểm soát quốc hội, kể cả quyền làm luật và thông qua luật. Sang hôm sau, họ bỏ phiếu thông qua một đạo luật vốn buộc ông Johnson phải yêu cầu gia hạn thời hạn ly dị với Liên Hiệp Âu Châu. Khi thủ tướng nổi giận đưa ra luật để giải tán Quốc hội tổ chức bầu cử lại, một lần nữa ông thất bại, mà thất bại cay đắng nhất là vì 21 Dân biểu trong đảng Bảo Thủ của ông đã bỏ phiếu cùng với phe đối lập để đánh bại ông. Và cũng trong 24 giờ định mệnh đó, họ bỏ phiếu lần thứ ba từ chối yêu cầu của thủ tướng tổ chức bầu cử lần nữa. 

Phải nói là say men chiến thắng, Thủ Tướng Boris Johnson và nhất là ông cố vấn của ông, Dominic Cummings đã nghĩ là chiến lược của họ tuyệt hảo. Khi tuyên bố prorogue Quốc Hội chỉ một tuần lễ sau khi nhóm họp khóa mùa Thu và nói Quốc Hội sẽ tái nhóm vào ngày 14 Tháng Mười để như lời tuyên bố của ông Johnson, chờ chính phủ trình bày nghị trình cho năm tới qua bài diễn văn của nữ hoàng. Cũng xin thêm là, như bài diễn văn về tình trạng liên bang ở Hoa Kỳ, một năm nữ hoàng đọc một bài diễn văn trình bày chính sách của “chính phủ của tôi.” Nhưng bài diễn văn đó thường được đọc đầu năm và năm nay nữ hoàng đã đọc một bài diễn văn rồi. Ông Johnson không cầm đầu một chính phủ mới, ông chỉ thay thế bà May cầm đầu vẫn một chính phủ của đảng Bảo Thủ, thành ra trên nguyên tắc ông thực thi những chính sách mà người tiền nhiệm đã đưa ra. 

Bình thường, quả là quốc hội có nghỉ họp cỡ vài tuần để cho các đảng họp đại hội, nhưng đó là vào cuối Tháng Chín, đầu Tháng Mười và trước đó, Quốc Hội có cả tháng để làm việc. Nhưng ông Johnson và ông cố vấn khôn ngoan của ông lợi dụng nới rộng vụ nghỉ bình thường này thành một cản trở cho công việc của Quốc Hội. 

Họ tin tưởng là Quốc Hội sẽ không đủ thời giờ để làm gì cả vì như mọi cơ quan lập pháp khác, thủ tục Quốc Hội Anh khá rườm rà, và một tuần lễ không đủ để họ ra luật cản thủ tướng trong việc thực hiện Brexit, có hay không có thỏa thuận. Họ cũng đã thấy Quốc Hội bất lực đã mấy lần có những cố gắng để dành quyền kiểm soát hoạt động và nghị trình ra khỏi tay chính phủ dưới thời Thủ Tướng Theresa May mà không thành. 

Nhưng họ đã đẩy các vị dân cử Anh vào một cái thế phải hành động để bảo vệ một định chế dân chủ lâu đời nhất nhì của thế giới. Hôm thứ ba tuần rồi, khi Quốc Hội nhóm họp và là khóa họp đầu tiên của Quốc Hội với ông Johnson là thủ tướng, ngay khi thủ tướng vừa mở đầu khóa họp với một lời tuyên bố về Hội Nghị G7, Dân Biểu Phillip Lee, một bác sĩ, đã bước sang phía đối diện từ bỏ đảng Bảo Thủ, khiến thủ tướng đã mất đa số chỉ có một phiếu và khiến chính phủ không có đủ đa số để cai trị. 

Quốc Hội Anh, cũng xin thêm, khác với nhiều quốc hội khác, khi các vị dân cử ngồi đối diện với chủ tịch quốc hội, được sắp xếp để đảng cầm quyền và đảng đối lập nhìn nhau, phân cách bởi một đường đi ở giữa. Với sắp xếp như vậy, đi từ bên này sang bên kia trở thành một cử chỉ đầy kịch tính. 

Sau giờ vấn đáp với thủ tướng, mà tiếng Anh gọi là Question time, một dự luật được đưa ra để dành quyền kiểm soát nghị trình khỏi tay chính phủ đã được thông qua với đa số áp đảo 328 chống 301, với 21 thành viên của đảng Bảo Thủ của ông Johnson bỏ phiếu ủng hộ. Tức giận, ông Johnson đuổi 21 vị dân biểu này ra khỏi đảng Bảo Thủ của ông. 

Trong số những nhân vật đó có hai cựu bộ trưởng tài chánh và Sir Nicholas Soames, cháu ngoại của Thủ Tướng Winston Churchill. Để chứng tỏ sự kỳ cục của quyết định đó, ông Ken Clark, 49 năm làm dân biểu của đảng, và là một cựu bộ trưởng tài chánh, đã từ chối rời khỏi ghế ngồi, thản nhiên ngồi kế bên cựu Thủ Tướng Theresa May bên phía của đảng Bảo Thủ. 

Ngay hôm sau, Dân Biểu Hillary Benn bên Lao Động đưa ra một dự luật mới cấm chính phủ không được ly dị với Liên Hiệp Âu Châu mà không có một thỏa thuận và dự luật cũng được thông qua chớp nhoáng. Khi thủ tướng đòi giải tán quốc hội để bầu cử lại, một việc đòi hỏi phải có đa số hai phần ba, ông lại thua một lần thứ ba. 

Sau đó, em ruột thủ tướng, ông Jo Johnson, thứ trưởng Giáo Dục Đại Học, từ chức và rút lui khỏi chính trị nói là ông không thể tiếp tục vừa giữ tình gia đình vừa bảo vệ tổ quốc được. Đến cuối tuần, Bộ Trưởng Amber Rudd của bộ xã hội từ chức bộ trưởng và từ bỏ đảng Bảo Thủ, tuy vẫn tiếp tục là một dân biểu độc lập. 

Như vậy tức là chỉ trong có sáu tuần lễ ông Johnson đã mất đa số, bị thua ba lần ở Quốc Hội. Sự ra đi của bà Rudd sẽ càng làm cho chính phủ của ông Johnson ngày càng trở thành hoàn toàn thuộc phe Brexit. Bà Rudd ủng hộ ở lại Âu Châu. 

Chắc chắn là không lâu nữa sẽ có một cuộc bầu cử. Anh Quốc, một trong những nền dân chủ lâu đời nhất, sẽ đang tiến dần đến sự bất ổn của Ý. Nhưng cuộc bầu cử nếu ông Johnson thắng sẽ dẫn đến triển vọng Anh sẽ ly dị với Âu Châu trong bất hòa và không có thỏa thuận. Như vậy chia rẽ trong xã hội Anh sẽ tiếp tục. 

Như Sir John Major đã nói “một nửa cử tri” là những người muốn ở lại với Âu Châu. Và do đó chính trị Anh sẽ còn tiếp tục xáo trộn và rối bời trong những ngày sắp tới. Như Tạp chí The Economist đã nhận xét “Trong một quốc gia mà hiến pháp dựa trên một sự sẵn lòng theo đuổi tục lệ và truyền thống, ngay cả chỉ một đe dọa là thủ tướng không tuân thủ một đạo luật do Quốc Hội thông qua, sẽ mở đường cho vòng vi phạm khác, dầu cho là chính phủ Bảo Thủ hay Lao Động. (Lê Phan)