Tràng Thiên, một bút hiệu của nhà văn Võ Phiến
Tôi nhớ mãi một bài báo đọc được trên tạp
chí Bách Khoa trong quá trình tìm hiểu về văn học miền Nam trước 1975.
Bài báo nói chuyện những địa danh ở miền Nam Bộ lại luôn mang tên người, những
thôn ấp kênh rạch được gọi là xóm Ông Đồ, ấp Trùm Thuật, sông Ông Đốc, ngọn Ông
Trang, rạch Biện Nhan, núi Bà Đen... Núi sông được gọi theo tên con người, mà
lại là những người dân chân chất, bình thường, những con người chân lấm tay
bùn, không phải những vĩ nhân, nhân vật lịch sử. Thật lạ lùng. Ở miền Bắc thì
con người phải mượn tên sông núi để ghi danh mình như Tam Nguyên Yên Đổ, ông Tú
Vị Xuyên, cụ Nguyễn Tiên Điền, còn trong Nam con người cho núi sông mượn tên
mình trước bạ. Mới đọc đến đó tôi đã khoái quá. Nhưng tác giả chưa dừng ở đó.
Trong Nam tên núi tên sông là tên người, nhưng người Nam lại rất lắm tín
ngưỡng, thờ lắm thần, lập lắm đạo. Cớ sao vậy? Câu trả lời của tác giả chốt lại
trong một từ: đất mới. Nam Bộ là miền đất mới, người Việt vào đó khai khẩn phải
tự tạo ra tất cả mọi thứ cho cuộc sống của mình, từ tên gọi núi sông đến thần
linh đạo giáo. Kết luận lại, tác giả gọi đó là “đất của con người”. Và đó cũng
là tên của bài báo tôi đọc được. Toàn bài toát lên một sự ngợi ca con người
Việt Nam đi mở đất, nối dài bờ cõi. Toàn bài chan chứa lòng yêu con người Việt
Nam tràn trề sức sống và biết sống trong mọi hoàn cảnh, môi trường. Giọng văn
như kể chuyện, một lối văn nói, khiến người đọc thấy gần gũi, chan hòa. Tôi đọc
xong bài ngó tên tác giả thấy hai chữ Tràng Thiên. Ngày tháng ghi dưới bài viết
là vào năm 1972.
Từ đó tôi chú tâm đọc những bài khác cùng
loại của cùng tác giả. Nói thật là càng đọc được càng thích thú, khoái cảm,
càng thấy mình hiểu thêm nhiều điều trong cuộc sống quanh mình, ở trên đất nước
mình, nhất là về phía Nam, càng kích thích mình chú ý hơn đến những cái thường
ngày để mà tìm hiểu. Ông Tràng Thiên đã lấy những cái mắt thấy tai nghe ra để
diễn giải, cắt nghĩa, suy luận, phỏng đoán về một từ ngữ, một mùi vị, một món
ăn, một tiếng cười, tiếng chửi của người Việt toàn thể, của người Việt miền
Nam, đặng để mà hiểu hơn từ đó yêu hơn. Theo ông, ta thấy được “những ve vẩy
phấp phới của tà áo dài là niềm vui hợp lý chúng ta tự thưởng cho mình bên cạnh
những lao tác nhọc nhằn”. Theo ông, ta hiểu vì sao, theo cách hiểu của ông,
người Việt lại có “cuộc chiến bằng mồm” tức là chửi, mà là chửi tục. Theo ông,
ta mới biết thương con én quá chừng, giống chim gắn với mùa xuân, được nói đến
trong thơ ca, vậy mà người ta lại không hề quan tâm đến nó, bằng chứng là nó
không có được một cái tên gọi tiếng Việt, “én” chỉ là do “yến” của tiếng Hán
đọc chại mà ra. Nghe thế ta giật mình. Biết bao thứ bình thường quanh ta, ta
sống hàng ngày với những thứ đó, ta coi chúng là quen thuộc, gần gũi, vậy mà
bỗng chốc ta ngớ ra khi muốn biết ý nghĩa chúng ra sao, tại sao chúng lại có
cách gọi tên, cách dùng như chúng. Ta vô tình. Ta thờ ơ. Ta sống buông xuôi mặc
lòng. May nhờ có các nhà văn như Nguyễn Tuân, Thạch Lam hồi trước, và Vũ Bằng,
Tràng Thiên gần đây, ta mới được cảm nhận đầy đủ, tinh tế những thứ ta sống
hàng ngày, những nơi ta từng đến từng qua. Họ để ý quan sát. Quan sát rồi họ
chú tâm suy nghĩ. Suy nghĩ rồi họ tìm cách diễn giải. Diễn giải cũng là một
cách để nói lòng yêu. Ông Tràng Thiên yêu lắm đất nước mình là Việt Nam, quê
hương mình là Bình Định, cố đô mình là Huế. Vâng, “yêu quá, có thể nào khác
được / có thể nào khác được nếu mình yêu” (Thanh Thảo). Những bài viết về quê
hương đất nước của Tràng Thiên là được viết ra trong một thời kỳ gian lao, ác
liệt trên mảnh đất chữ S khi chiến tranh gầm thét và xé nát đất đai, thể xác,
phong hóa, tập tục. Giữa cảnh bom đạn chết chóc, viết về cái ăn cái mặc, cái
khóc cái cười, cái cảm cái nghĩ, dường như là cách ông nhà văn này chống chọi
với bạo lực, dường như ý ông muốn cất giữ những nét văn hóa riêng của dân tộc
cho khỏi bị tàn phá, hủy hoại của vũ khí. Ông thương Mẹ Việt Nam, bấu víu vào
Mẹ; “Gọi Mẹ Việt Nam, Mẹ cúi xuống kiểm điểm từng địa phương, từng phần tử
trong đám con đàn cháu lũ Việt Nam chắc chắn Mẹ sẽ không đến nỗi tuyệt vọng
đâu. Đã đành, nhiều lúc con trẻ hành động ngông cuồng rồ dại quấy phá Mẹ không
ít, làm Mẹ điêu đứng thẫn thờ cũng nên, nhưng Mẹ hãy xem có những gương mặt khả
ái, những tấm lòng nhiệt thành, sau hai mươi năm điêu linh vẫn còn những kẻ
kiên nhẫn siêng năng, sau nhiều suy sụp ngả nghiêng xã hội vẫn còn những tâm
hồn đứng đắn lành mạnh nhờ được hun đúc trong một truyền thống tốt đẹp tự lâu
đời”.
Vậy là tôi đã đọc Tràng Thiên ở mảng viết
này của ông từ những bài lẻ trên báo chí đến cả tập sách được đặt tên Đất
nước quê hương. Ngay khi đọc xong bài “Đất của con người” nói trên tôi đã
kể lại cho nhiều người như một phát hiện của tác giả về vùng đất phía Nam và
tôi đã rất muốn in lại bài viết đó cho nhiều người cùng đọc. Nay thì không chỉ
bài viết đó mà còn nhiều bài viết khác của Tràng Thiên đã được in lại thành tập
Quê hương tôi vừa xuất bản. Tập sách đưa lại nhiều hiểu biết về môn đất
nước học, văn hóa học, và cả những kiến thức về du lịch, nhưng trên hết là một
tình yêu, một tấm lòng. Cầm tập sách tôi vui mừng gặp lại một người quen chưa
từng gặp mặt nhưng đã cho tôi đồng hành trên con đường văn hóa văn chương. Một
nhà văn nổi tiếng về tạp bút tạp luận mà Tràng Thiên là bút hiệu được lấy từ
câu thơ nổi tiếng của Vương Bột đời Đường “Lạc hà dữ cô vụ tề phi / Thu thủy
cộng tràng thiên nhất sắc” (“Cánh cò bay với chiều sa / Sông thu lẫn với trời
xa một màu”). Ở phương trời xa ngoài đất nước trong cõi người đã đi gần chín
phần mười thế kỷ Tràng Thiên hẳn mừng khi biết tấc lòng của mình với quê nhà
sau bốn mươi năm lại đã xôn xao, phập phồng.
Nhưng Tràng Thiên là ai vậy mà nãy giờ
tôi cứ lòng vòng loanh quanh mãi không nói ra? Xin thưa: Tràng Thiên là Võ
Phiến, một nhà văn tên tuổi của văn học phía Nam thời đoạn 1954-1975 hiện nay
đang sống ở Mỹ. Ông tên thật Đoàn Thế Nhơn, sinh 1925, quê Bình Định. Mẹ Việt
Nam đang vui mừng đón những đứa con phiêu tán trở về. Dẫu ra đi trong hoàn cảnh
nào, dẫu ở những phương trời nào, đất nước quê hương vẫn là nơi người đi muốn
trở về, sau rốt. Võ Phiến được in lại trong nước, dù đang phải dưới bút danh
Tràng Thiên, là một tin vui cho tác giả, cho độc giả, là một ích lợi cho văn
hóa, văn học nước nhà. Rồi đây những cái có ích như vậy, những cái thực sự là
giá trị văn chương, học thuật của cả một đội ngũ những người cầm bút, rộng ra
là những người sáng tạo văn học nghệ thuật, của một nửa nước phía Nam thời
1954-1975 chắc sẽ được xuất hiện trở lại nhiều hơn. Văn học còn dè dặt, nhưng
âm nhạc thì đã tưng bừng hơn, với sự trở về nước của những giọng ca từng nổi
tiếng, quen thuộc, như Chế Linh mới đây, và Khánh Ly tới đây. “Thì Tổ Quốc
chật hẹp gì cho trăm con cùng nương náu /Chúng ta không chung một đoạn đường
nhưng chung một tương lai” (Chế Lan Viên).
Và đó là một phúc lớn.
2.9.2012
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét