World Cup tổ chức ở Pháp năm nay đem lại cho những người đàn ông Việt Nam trung niên đang tị nạn tại Hoa Kỳ ít nhiều thích thú say mê đích thực, sau những năm tháng sống lửng lơ với một cố gắng thích ứng liên tục với một văn hóa mới, một cố gắng mà họ biết không bao giờ đạt tới đích. Tất cả vui thú say mê của một đời người hoàn tất từ thời người ây còn trẻ, và khi đã sống tròm trèm nửa đời rồi mới gặp hoàn cảnh đòi hỏi phải đổi mọi chuyện thì rất khó, nếu không nói là chẳng thể được. Vì thế người ta phải tiếp tục ăn cơm với cá kho, ăn phở, hủ tiếu, bún riêu, mì Quảng, tiếp tục coi video và nghe CD nhạc Việt Nam, tiếp tục xuất bản và đọc sách báo tiếng Việt, tiếp tục xây dựng chùa chiền và tu viện Phật giáo... Nói cho lớn lao thì là người ta đang cố gắng bảo tồn văn hóa của quê cha đất tổ, nhìn một cách thực tế thì tất cả việc ấy chẳng qua nhằm đáp ứng nhu cầu sống của chính một lớp người mà thôi. Không thích ứng nổi với cái mới một cách toàn vẹn thì ta bày những gì của ta ra để... ta dùng vậy.

Nhưng riêng về môn đá banh thì người tị nạn tại Hoa Kỳ... thua. Họ có thể tha hồ gào với cái máy Karaoke những bản nhạc Việt mà họ ưa thích một thủa nào, nhưng họ không cách gì đến với môn đá banh, mà những người Việt trung niên ấy hầu hết đều say mê từ thời còn nhỏ xíu, và được nuôi dưỡng đầy hào hứng khi lớn lên. Nếu anh tị nạn ở bất cứ một chỗ nào trên thế giới khác với Hoa Kỳ thì anh vẫn có thể gần gũi với niềm say mê ấy, và cảm thấy thế giới này vẫn có một mẫu số chung mà mình là người lạ đến vẫn có thể tiếp tục chia sẻ. Một người Việt Nam ham đá banh từ ngày nhỏ gặp một người Pháp chẳng hạn cũng cùng một sở thích ấy thì sẽ rất dễ gần gũi nhau. Sân cỏ, luật chơi, kỹ thuật lừa bóng, những cách chơi xấu, lòng ham mê, kỷ niệm về các trận đấu... là tài sản chung của hai người dù họ đã sống trong hai xứ sở cách rất xa nhau, với hai nền văn hóa khác biệt. Cùng tôn giáo chưa chắc đã có nhiều điểm chung bằng cùng chơi một môn thể thao, nhất là môn thể thao ấy lại là môn đá banh. Cùng môn chơi loại khác, ví dụ cờ bạc, cũng không thể có gì sâu xa để chia xẻ với nhau như môn đá banh. Khi ra sân tranh nhau trái bóng thì thể xác, tinh thần, tình cảm, tài năng đều được đẩy lên một mức độ thể hiện rất cao, tất cả tổng hợp lại thành một cái vốn tươi sáng lành mạnh gắn chặt với sự sống của một đời người, sẽ ở với người ấy suốt đời. Nước Mỹ sẽ là một hành tinh lạ đối với một người có một “background” như thế. Đất nước giàu có xinh đẹp này, dân tộc hào hiệp cởi mở này không có quá khứ giống như các dân tộc khác trên thế giới — quá khứ ở đây chỉ xin hiểu một cách đơn giản là những công dân nhỏ tuổi của họ không lớn lên với môn đá banh. Chỉ đơn giản như thế nhưng đã tạo ra một khác biệt ghê gớm, là cả dân tộc này đứng ngoài nhịp đập của trái tim nhân loại khi trên thế giới xảy ra các biến cố về bóng tròn. Khi World Cup đang diễn ra ở Pháp, khi một đường banh “diễm ảo” (xin mượn chữ của ký giả thể thao Huyền Vũ) bay vào lưới, bao nhiêu triệu người từ bất cứ xó xỉnh nào trên quả đất, đúng vào phút, giây, sát na ấy, cùng một lúc ồ lên suýt soa, thì dân Mỹ không hay biết gì cả. Họ đứng ngoài, họ không tham dự vào, mặc kệ cái buồn vui thổn thức của phần nhân loại còn lại. Họ có môn chơi của họ, chơi riêng, chơi một mình. Sự kiện nước này bắt đầu có đội bóng tham gia vào World Cup xem ra chưa có ảnh hưởng gì đến “trái tim”của người dân Mỹ chính cống cả.

Nhưng một người Việt Nam trung niên di dân tại đất nàv, tức là người Mỹ không chính cống, thì đón chào World  Cup như bắt gặp lại một loại quê hương của mình. Từ khi còn nhỏ xíu anh con trai nào cũng ít nhiều tham gia các trận đá bóng nếu là người Bắc, đá banh nếu là người Trung hoặc Nam. Nếu những người trung niên ấy sinh vào khoảng giữa đến cuối thập niên 30 thì khi vừa lon ton ôm vở đi học đã ở trong không khí hào hứng của phong trào Ducouroy, trong đó môn đá banh lan tràn rất mạnh, đến từng phủ huyện, làng xã, từng trường học, ảnh hưởng ngay đến những lớp nhỏ nhất trong trường.

Thời ấy trẻ con biết chơi biết chạy là đã ít nhiều biết đá banh, dù dưới những hình thức đơn sơ nhất. Khi đã cắp sách đến trường thì gặp ngay một môi trường thuận lợi để hiểu biết và tham gia môn chơi hào hứng này. Các cậu bé lúc bấy giờ mới biết ra rằng đây là một môn chơi có luật lệ, và chính khi chơi với luật lệ thì thích thú hơn là những trận đá qua đá lại bừa bãi ở ngoài đường nhiều. Trong sân trường, thường phải chia phe trước khi một trận cầu xảy ra: những người thích chơi đứng thành một đám giữa sân, hai người tương đối lớn và đá hay sẽ đứng đầu mỗi bên và bắt đầu chọn cầu thủ cho bên của mình, gọi là "bắt phe." Cách chọn khá công bình, mỗi bên luân phiên lần lượt “bắt” một người, cho đến khi đám đông giữa sân được chia hẳn thành hai phe, mỗi bên kéo về một đầu sân để dồn quần áo nón mũ thành hai ụ để làm gôn, rồi dàn trận bắt đầu đá.

Họ đá bằng gì? Dĩ nhiên bằng trái banh, nhưng banh của họ rất nhiều loại. Nếu là tập thể các lớp lớn, sẽ có một trái banh loại “demi” nghĩa là banh da có vét-xi bơm hơi đàng hoàng, nhưng nhỏ bằng một nửa banh người lớn. Đó là loại sang. Thường chỉ là banh bằng cao su, lúc mới còn căng cứng đá rất tốt, nhưng chơi một thời gian ngắn cao su trở nên mềm nhẽo, đá nghe lịch phịch và khi rơi xuống đất thì không nảy lên được nữa. Nhưng chẳng hề gì, miễn là có một vật tròn tròn để mà tranh nhau đá vào gôn bên kia là vui rồi. Học trò trường nhà quê thì ngay banh cao su cũng là món xa xỉ chỉ ước ao chứ không mấy khi có được, họ thường dùng trái bưởi để làm banh. Bưởi xanh mới hái trên cây xuống rất cứng và nặng, đá mạnh vào có thể bị sưng chân, vì thế các cầu thủ chân đất ở thôn quê nghĩ ra cách đem nướng trái bưởi trên lửa cho mềm bớt trước khi cho nó ra sân. Nhưng ngay cả bưởi có khi cũng không phải là thứ dễ kiếm và lúc nào cũng có, trong khi đá banh là nhu cầu hàng ngày. Họ bèn tự làm lấy banh, với một loại nguyên liệu dồi dào lúc nào cũng có sẵn trong tầm tay: lá chuối khô và dây chuối. Dùng một vật tròn, có thể là một hòn đất cứng để làm lõi bên trong, họ lấy lá chuối khô bao bọc nhiều lớp bên ngoài, khi thành một khối tròn to độ trái bưởi thì họ bắt đầu dùng dây chuối để thắt một lớp bao bọc bên ngoài. Đối với học trò nhà quê, “thắt banh” là một nghệ thuật, nhiều đứa khéo tay đã tạo nên những trái banh lá chuối tròn trịa được thắt chặt bởi một lớp lưới dây chuối dày bọc bên ngoài, đá êm chân mà lại bền. Cần nhất là bền, nếu chỉ mới đá có một lúc mà đã “lòi ruột,” lá đi đàng lá dây đi đàng dây thì chán chết. Nhưng đối với những bàn chân còn non nớt, có được một trái banh te nít cũ là lý tưởng nhất, tha hồ đá không sợ bị hư.

Đám con nít Việt Nam ấy chơi bóng dưới thiên hình vạn trạng, khắp nơi, từ thành thị đến thôn quê, trên sân vận động, sân trường, trên hè phố, trên đường làng, trong sân đình, ngoài bãi sông hoặc trên những thửa ruộng mới gặt còn trơ gốc rạ; có nơi được huấn luyện chỉ dẫn hẳn hoi và cầu thủ được mang giày vải, nhưng phần lớn là “đá rừng” với chân không, và chỉ biết dựa trên một số luật chơi căn bản bất thành văn được truyền từ nơi nọ sang nơi kia. Họ chơi say mê đến quên giờ giấc, trầy da, trặc chân, rách áo là chuyện thường, và niềm say mê ấy sẽ ở lại với họ như những kỷ niệm trong sáng nhất trong quãng đời về sau.

Từ trước thập niên bốn mươi cho đến đầu những năm 50, các danh từ, động từ trong môn chơi này hầu hết dùng tiếng Pháp, dĩ nhiên trong đó có nhiều chữ được Pháp hóa từ tiếng Anh, vì môn này do người Anh bày đặt ra. Cả xã hội dùng như thế, và đám trẻ cũng lặp theo, một cách tự nhiên như các từ được Việt hóa. Họ gọi thủ môn là giữ gôn hoặc gạc gôn (garde goal, một chữ nửa Pháp nửa Anh, có nơi còn dùng chữ nửa Việt nửa Pháp là bắt buýt do but, tiếng Pháp dịch chữ goal), trung phong là a văng xăng (avant centre), hậu vệ là a ri e (arrière), phạt góc là cọt ne (corner, tiếng Anh đọc theo kiểu Pháp), đụng tay là manh (main), đánh đầu là tết (tête), đá vào gọi là suýt hoặc sút (shoot), và khi đá lọt một bàn thì trước khi dùng chữ “dô!” như sau này, cả bọn phe thắng cùng gào lên “gô...ô...n” giống như anh tường thuật viên người Mễ ở đài KMEX/34, Los Angeles. Khi đám trẻ ấy lớn lên ở miền Nam thì các thuật ngữ bóng đá dần dần được Việt hóa, và họ quên dần cái mớ chữ lai căng họ đã dùng suốt thời nhỏ tuổi trong các trận thư hùng đầy say mê. Kỷ cương của nền túc cầu miền Nam đã làm công việc Việt hóa ấy, và báo chí và đài phát thanh đã hoàn tất việc phổ biến và thay thế hẳn thói quen dùng tiếng ngoại quốc trong môn chơi này. Có công nhất trong việc phổ biến này có lẽ là Huyền Vũ, người tường thuật các trận đấu bóng tròn trên đài phát thanh Sài Gòn. Thính giả say mê lối tường thuật sôi nổi, duyên dáng và chính xác của ông, và người ta thuộc dễ dàng những thuật ngữ mà ông dùng.

Ký giả thể thao Huyền Vũ

Ai là người đầu tiên đã chế ra các thuật ngữ bóng tròn bằng tiếng Việt? Chắc là các vị phụ trách về Thanh Niên và Thể Thao trong chính quyền đệ nhất Cộng Hòa. Nhưng không rõ trước đó các từ này đã được Việt hóa phần nào chưa. Dân chúng Nam phần Việt Nam có khả năng Việt hóa chữ nghĩa ngoại quốc rất tài tình, hơn hẳn ở Bắc và ở Trung, những vùng rõ ràng có ưu thế hơn về chiều dày của văn hóa truyền thống. Nhưng càng truyền thống thì lại càng rụt rè trong việc chế ra chữ cho chính mình dùng, cho nên hay có khuynh hướng hoặc phiên âm, hoặc tìm chữ Hán Việt tương đương, trong khi đó người miền Nam chế ngay ra chữ mới gọi thẳng tính chất và công dụng của sự vật muốn chỉ bằng tiếng Việt. Ví dụ, trong khi miền Bắc và Trung còn dùng tiếng frigidaire thì người miền Nam gọi một cách thoải mái cái ấy là cái tủ lạnh (cái tủ phát ra hơi lạnh thì gọi là tủ lạnh, còn ngần ngại gì nữa?); còn limonade thì miền Nam gọi là nước ngọt (một tiếng tổng hợp tất cả các thứ nước giải khát có đường, sau đó nếu cần mới chỉ rõ là nước cam, nước chanh, xá xị v.v...); theo Tàu gọi là mì chính hay vị tinh thì miền Nam gọi là bột ngọt; các bộ phận trong chiếc xe đạp thì trong khi Bắc và Trung còn dùng toàn tiếng Tây thì miền Nam Việt hóa một cách dễ dàng: cái ghi đông là ‘tay cầm’ (còn vô lăng của xe hơi thì là ‘tay lái’), sên là ‘dây xích,’ phanh là ‘thắng’ (cho cả danh từ lẫn động từ), moyeu là cái ‘đùm,’ garde-boue là ‘vè chắn bùn’; loại xe chở xăng mà tiếng Pháp gọi là citerne thì người Bắc chỉ biết gọi nhại là ‘xi-téc’, hay người Trung ‘xi-tẹt’, người Nam đã Việt hóa vô cùng tài tình và chính xác : ‘xe bồn’... Đặc điểm của sự Việt hóa này là thấy sao nói vậy, có tính thực dụng, để có thể dùng ngay một cách dễ dàng hàng ngày, không bị cái gánh nặng chữ nghĩa bác học ám ảnh, mà rốt cuộc lại có sức sống nhất, được cả nước chấp nhận và dùng rộng rãi. Điều này ngẫm ra cũng là sự lạ. Đất Nam Kỳ là thuộc địa của Pháp mà dân ở đó lại không sính dùng tiếng Pháp trong sinh hoạt hàng ngày. Họ Việt hóa chữ nghĩa của họ một cách triệt để. Hình như đó là tính cách của vùng đất mới, “dọc ngang nào biết trên đầu có ai" kể cả cái mớ chữ nghĩa rắc rối của giới học thức. Tự tạo chữ ra mà dùng, dù thoạt đầu chỉ là để cho tiện dụng thôi, nhưng đó cũng chính là biểu hiện lòng yêu nước, một cách hồn nhiên gần như tự phát không chịu nô lệ tiếng nước ngoài.

Cho nên không lạ là các thuật ngữ tiếng Việt của môn đá banh được phổ biến và dùng rộng rãi rất nhanh trong quần chúng miền Nam, những manh, những tết, những nu (ném biên), những gạc gôn. những a ri e... biến mất sạch trong không đầy một thập niên, (những người sinh trong thập niên 50 có thể chẳng hiểu gì về những chữ này!) và được thay thế bằng một hệ thống thuật ngữ hoàn chỉnh, tuy là có nặng phần hán-việt. Rõ ràng quần chúng miền Nam không dự phần trong vụ đặt tên này (nếu làm được thì chắc họ đã làm từ trước lâu rồi), bởi lẽ môn đá banh thoạt tiên chỉ là môn chơi của một nhóm người, sau nữa các ý niệm vai trò và động tác trong sân khó diễn đạt bằng ngôn ngữ thường ngày, vì không có chữ tương đương và cũng không có nhu cầu trong rộng rãi quần chúng. Tuy nhiên mọi người chấp nhận hệ thống thuật ngữ mới một cách tự nhiên, ngay cả chữ “túc cầu” cũng trở nên quen thuộc không kém chữ “đá banh.” Ở đây tưởng cũng nên mở một dấu ngoặc của một ngoại lệ, đó là chữ “banh.” Chỉ ở Bắc dùng chữ “bóng” để chỉ một vật khối tròn có hơi bên trong, Trung và Nam không dùng, cùng lắm chỉ dùng chữ “bong bóng,” cho nên đành phải chấp nhận phiên âm chữ balle từ tiếng Pháp thành “banh.” Mà xin các nhà ngữ học xem lại coi, người Bắc có dùng chữ “bóng” để chỉ một cái gì khác ngoài cái vật ngoại nhập có tên gọi là balle ấy hay không? Hay đây cũng là một chữ được chế ra rút từ chữ “bong bóng,” cốt để chỉ cái vật ấy? Nghĩa là cũng là một cách phiên âm, nhưng có “dính dáng” với ngôn ngữ Việt Nam hơn, để cuối cùng ta có “quả bóng” cho miền Bắc, “trái banh” cho Trung và Nam?

“Đá banh” là một động từ nôm na, không thể dùng nó như danh từ để chỉ môn chơi, như chữ “túc cầu” hay “bóng tròn” trước đây được dùng ở miền Nam, hay chữ “bóng đá” của miền Bắc mà hiện nay trong nước đang dùng một cách chính thức. Kể ra trong các chữ ấy,“bóng đá” là hay hơn cả, vì khi đã có bóng chuyền, bóng rổ, bóng bàn thì bóng đá hợp lý và tượng hình hơn... bóng tròn rất nhiều, và dĩ nhiên là Việt Nam hơn “túc cầu.” Nhưng sự thành hình của ngôn ngữ rất nhiều khi không dựa vào sự hợp lý mà còn vào nhiều yếu tố khác, hễ dùng quen thì nên, còn nếu vì một lý do gì không dùng nữa và được thay thế thì nó chết, nó lẳng lặng rút vào quên lãng, chẳng kiện cáo ai cả.

Đề cập đến sự dửng dưng của người Mỹ đối với bóng đá, một người di dân trung niên đã nói rằng: “Phải là những kẻ khi còn nhỏ có cái say mê dắt trái banh đi thì lớn lên mới thích môn này được.” Phát biểu ấy hẳn nhiên là đúng nhưng không đủ, vì nhiều người cả đời chưa bao giờ đụng đến trái banh vẫn ham xem đá banh như thường. Ngày nay cánh phụ nữ tại Việt Nam cũng mê World Cup lắm, cũng thưởng thức được cái hay cái đẹp của môn chơi, cũng cổ võ nồng nhiệt, nhưng tuyệt đại đa số trong bọn họ chưa bao giờ chơi bóng đá. Môn này đã biến thành một cảm hứng chung của xã hội rồi, và hoàn toàn có khả năng thu hút mọi người thành “fan” của nó mà không cần bắt họ phải là đồ đệ chính cống, theo nghĩa là phải nhập môn, phải tập dượt, phải ra sân.

Hầu hết những người chơi đá banh từ ngày nhỏ khi lớn lên thì không chơi nữa. Chỉ một số ít theo nghiệp này, trong một thời gian mà tuổi tác và sức khỏe họ còn cho phép. Một số đông hơn thỉnh thoảng ra sân, một cách tài tử. Nhưng tất cả đều tiếp tục ham xem các cuộc thi đấu, hầu như không có loại trừ. Trước kia ở trong nước, họ cố gắng có mặt trong các trận quốc tế, các trận tranh cúp quốc gia. Ra nước ngoài họ ôm lấy cái ti vi trong những ngày World Cup, hoặc nếu bận đi làm thì thu vào băng video để tối về coi. Tại một nước hững hờ với bóng đá như nước Mỹ, người xem các cuộc thi đấu dễ có thái độ trung lập hơn là những nơi mà sự ham thích làm sôi sục cả xã hội. Nhưng thật ra ít khi nào xem một trận đấu là lòng ta hoàn toàn trung lập, không mong cho một bên thắng hơn là bên kia. Nếu một bên là đoàn cầu của nước mình thì khỏi nói, sự thiên vị sẽ ở sẵn trong ta như một yếu tố bẩm sinh, dù có tu luyện cái tâm đến mức nào cũng không thể trung lập tuyệt đối được. Thế nhưng khi xem một trận giữa hai nước trên thế giới không có liên hệ gì đến mình, sự thiên vị một bên vẫn thường có, hoặc có ngay từ đầu, hoặc thành hình lúc nào không hay trong lúc đang xem. Ví dụ ta đang xem trận Hòa Lan đấu với Argentine chẳng hạn. Hai “thằng” đó thì chẳng dính líu gì tới Việt Nam, bên nào thắng cũng chẳng tác động gì đến tình cảm của mình. Đó là hai đội hay, có tiếng, đều đã từng đoạt chức vô địch thế giới, một trận sẽ đem lại cho sự thưởng ngoạn của mình nhiều “sướng thỏa” (lại chữ mượn của Huyền Vũ). Thế nhưng xem một lúc thì mới phát giác ra rằng chính mình đang nghiêng về phía Hòa Lan, nghĩa là hồi hộp lo lắng khi thấy quân Nam Mỹ ào ạt tấn công sát khung thành của Vùng Đất Trũng, và nếu thấy điều ngược lại đang diễn ra thì vui mừng... Khi phát giác ra như thế thì thoạt tiên thấy hơi bực mình, vì vẫn cho rằng đừng để cảm tình xen vô thì thưởng thức cái hay được trọn vẹn hơn. Và thử dò lòng mình xem do đâu mà sinh ra thiên vị như thế, và đưa ra một vài lý do như là các giả thuyết, chứ chưa dám khẳng định hẳn. Có phải vì thời xửa thời xưa Hòa Lan đã đến Việt Nam buôn bán, lập thương điếm ở Phố Hiến và Hội An, nên từ vô thức lòng ta đã có cái gì đấv gắn bó với “nó”? (giả thuyết này xem ra nặng phần... phân tâm học quá!). Hay là vì hai thập niên trở lại đây Hòa Lan đã tỏ ra rất tốt với dân tị nạn Việt Nam, nhận rất nhiều thuyền nhân cho tá túc ở nước mình để làm ăn sinh sống? Hay là vì nhà xuất bản Cái Đình của các anh em tại Hòa Lan nặng lòng với văn hóa Việt Nam như Nguyễn Hiền, Cao Xuân Tứ, Nguyễn Lê Hồng Hưng, Nguyễn Hoàn Nguyên v.v...? Hay vì gần đây mình đã có một chuyến du lịch Hòa Lan và có cảm tình với các loại hoa ở đó?... Khó có thể biết lý do nào là chính, cái nào là phụ, nhưng ngẫm ra thì rõ ràng Hòa Lan đang “có điểm” trong lòng một người Việt Nam đang coi đá banh hơn là nước Argentine nhiều. Từ đó suy ra, ở đời này thật khó mà giữ lòng được công bằng tuyệt đối. Từ một chỗ ngóc ngách sâu kín trong tâm lý của chúng ta sẽ nảy ra một yếu tố nào đấy xô cho cán cân dần dần thiên lệch, ngoài sự kiểm soát của lý trí.

Những người đàn ông trung niên Việt Nam ở bất cứ nơi nào trên thế giới xem trận chung kết giữa Pháp và Brazil vừa rồi có thể nói đều đứng về phe Pháp (*). Dù họ là con cháu của những vị quan lớn có nhiều liên hệ với “mẫu quốc” ngày xưa, hay của những người đã ngã gục trước họng súng của quân đội Pháp ở Điện Biên Phủ, dù họ từng là những cầu thủ tí hon thời Ducouroy hay chỉ mới là kẻ say mê Huyền Vũ trong thập niên 60, tất cả các tấm lòng đều nghiêng về phía Pháp. Có lẽ chẳng cần lý giải vì sao. Lịch sử đã tạo như thế. Họ được xem cảnh vui mừng của dân Pháp tại cầu trường Stade de France, tại Champs Elysées ngày hôm đó, có lẽ chính lòng họ cũng mang phần nào nỗi hân hoan ấy. Và họ vô cùng tâm đắc khi nghe người tường thuật của đài truyền hình KABC của Mỹ, vào lúc cuối của trận chung kết ấy đã trích câu quốc ca Pháp để nói về đội Pháp: ... Le jour de gloire est arrivé... Ngày vinh quang đã tới. Không câu nào “đắt” hơn là câu đó, trong giờ khắc ấy. Một tổng hợp văn hóa, lịch sử và sự kiện hiện tại cực kỳ khéo léo, trong giây phút xuất thần của một phóng viên thể thao.

Nhiều người cho rằng coi đá banh là phải coi với lòng mong cầu một phe thắng, chứ nếu hoàn toàn dửng dưng thì còn gì là hào hứng? Có phải vì thế mà người ta bày đặt thêm vụ cá độ để lòng mong cầu càng mạnh mẽ thiết tha hơn nữa, hầu cuộc chơi càng thêm hào hứng? Ngược lại, đối với một người đang dốc lòng tu tâm dưỡng tánh — thường nằm trong lớp trung niên — thì càng tránh những xúc động thái quá càng tốt cho tâm thân của họ, ngay trong lúc coi đá banh cũng không nên để cái cảm xúc hơn thua nó chế ngự tâm của mình, mà chỉ nên để ý đến nghệ thuật của hai phe mà thôi. Cảm xúc sẽ che mờ khiếu thưởng ngoạn, lòng mong cầu sẽ như một mảng vô minh che mắt khiến chúng ta không thưởng thức được trọn vẹn cái hay cái đẹp thuần túy của chiến thuật chiến lược mỗi bên, hay tài nghệ của những đôi chân vàng của các cầu thủ. Xem thế thì cái Chân, Thiện, Mỹ cùng lòng ham muốn, mong cầu, dục vọng nằm cả trong thế giới túc cầu này. Hàng triệu người xem nhưng mỗi người sẽ với căn cơ khác nhau, với trình độ thưởng thức cao thấp khác nhau, với niềm vui và nỗi buồn khác nhau. Nhưng may mắn tất cả đều có một mẫu số chung đẹp: ham thích một môn chơi say mê và lành mạnh, có khả năng đem con người lại gần nhau.

* Nhận định này không hoàn toàn đúng. Sau khi báo Thế Kỷ 21 số 112, tháng Tám 1998 phát hành ít lâu, tác giả Chuyện Đá Banh đã nhận được một email từ Canada có nội dung : “Không, không, tôi yêu mến và hoàn toàn ủng hộ đội Brazil chứ không phải đội Pháp !!”