Nếu còn sống, thì cha tôi – húy danh Đàm Duy Tạo sinh năm1896 tại Bắc Ninh – năm nay vừa tròn 100 tuổi. Từ ngày cụ khuất núi năm 1988 hưởng thọ 92 tuổi, tôi đã mất đi một nơi nương tựa tình cảm không bờ bến.

Khi cụ đã gần cửu tuần, sức khỏe sa sút, tôi xin cha tôi một đôi câu đối chữ Hán để treo trong phòng làm việc. Cụ vui vẻ tự mài mực Tầu, cắt hai miếng giấy đỏ dài, miệng lẩm nhẩm những lời sắp viết. Tay trái cầm kính “lúp” và tay phải cụ xoay xoay ngọn bút lông ưng ý nhất. Cụ viết chậm lắm và nét chữ đã run.

    

Qua phong thái một nhà nho nghiêm túc trọn đời, cụ giải thích tận tường ý nghĩa từng chữ, rồi ý nghĩa trọn vẹn cả hai vế câu đối, lấy từ một bài thơ của Trình Hiệu đời nhà Tống cho tôi nghe. Ý nghĩa đôi câu đối là một lời khuyên nhủ, đặc biệt hơn tất cả biết bao nhiêu lời khuyên khác mà cụ đã dành cho tôi từ tấm bé cho đến lúc ấy tôi đang đi vào lứa tuổi “tri thiên mệnh”:

萬  物  静  觀  皆  自  得

Vạn  vật  tĩnh  quan  giai  tự  đắc

四  時  皆  興  與  人  同

Tứ  thời  giai  hứng  dữ  nhân  đồng

Câu trên có nghĩa “Hãy bình thản quan sát để mà thấy mọi vật đều tự đâu vào đó” và câu dưới có nghĩa “Khắp bốn mùa hãy tìm hứng thú mà giao hảo với nhân gian” *

Đối với tôi, đôi câu đối chữ Hán đó là một lời khuyên thành khẩn của một người cha già dành cho một người con trai mà cụ rất thương yêu. Đó cũng là triết lý cuộc đời của chính cụ, một con người can đảm, bình thản, đã chấp nhận cuộc đời mà mệnh trời đã định. Một người đã sinh bất phùng thời để không có cơ may trở thành ông nghè, ông cống. Một người đã hai lần góa vợ để hai lần gà trống nuôi con. Và khổ đau hơn nữa, một người đã phải bỏ mồ mả tổ tiên ngoài bắc để vào nam năm 60 tuổi, và bỏ cả quê hương sang đất khách tránh nạn cộng sản năm đã 80.

*

* Một vị quen biết thân phụ tôi ở Sài Gòn và về sau trở thành một văn hữu vong niên rất quý của tôi tại Texas là Bác sĩ Lê Văn Lân (1931-2013). Ông đã dịch hai câu ấy thực hay và sát nghĩa như sau:

Lặng nhìn vạn vật an bài cả

Bốn mùa hứng khoái với nhân gian