Thế rồi 43 năm cũng trôi qua như một giấc mơ từ ngày chia ly đó. Ở tuổi này, như nhiều người Việt khác ở hải ngoại, tôi không tin nổi đã qua hơn 2/3 đời mình ở xứ ngoài.

Đã định chui vào nếp sống bận rộn thường lệ hàng ngày để quên đi tháng tư này, nhưng cái Ti vi oái ăm và đài CNN ra rả suốt vài ngày qua về chuyến thăm khu phi quân sự của hai nhà lãnh đạo Bắc và Nam Hàn để có cuộc gặp gỡ lịch sử lần nữa, mưu cầu đạt đến hiệp ước hòa bình, chính thức chấm dứt tình trạng chiến tranh từ 1953, và mưu cầu bán đảo Triều Tiên phi hạt nhân hóa, nhất là mong cam kết của Bắc Hàn ngưng thử các hỏa tiễn hạt nhân và liên lục địa. Nhưng cái bắt tay đầu tiên ở dải bê tông đơn giản ngăn cách hai xứ của hai ông Moon và Kim, đã gây cho tôi những xúc động mãnh liệt và xúc cảm trào dâng của một người xa xứ gốc Việt mong một giây phút tương tự cho Việt Nam!

Xem tiếp những cảnh khác sau đó trong suốt ngày 27/4, từ cuộc thương nghị chính thức trong phòng họp của hai bên đến những phút hai ông đi dạo tâm sự, ôm chầm nhau sau khi ký thông cáo chung, hay cảnh hai bà vợ nắm tay nhau tung tăng, đến buổi tiệc tối do bên Nam đãi với các món ngon vật lạ từ nhiều miền, nhất là ông Kim cầu kỳ bắt đoàn mình nấu riêng món mỳ lạnh miền Bắc đem đến buổi tiệc. Chi tiết nhỏ thôi nhưng cho thấy họ cầu kỳ sửa soạn cho lần họp mặt và muốn tỏ thiện chí cho bên kia thấy dễ chịu hơn.

Thông cáo chung chỉ cho thấy thiện chí muốn thương thảo tiếp, còn các kết quả hòa đàm lớn hơn hay tế nhị hơn vẫn còn được giữ kín bên trong, và nhất là còn tùy thuộc cuộc gặp gỡ vào tháng 5-6 giữa TT Trump và ông Kim nếu còn được giữ, cũng như các cuộc tiếp xúc chắc chắn có giữa Bắc Hàn và Trung Quốc trong vài tuần tới. Tóm lại là vấn đề bắt tay giữa hai nước Hàn cũng chỉ mới bắt đầu và còn tùy thuộc nhiều biến chuyển có thể ảnh hưởng đến chính trị và hòa bình toàn cầu trong những năm tháng tới.

Trở về giấc mơ thầm kín của một ngày bắt tay giữa hai bên thắng cuộc và thua cuộc ở nước mình (theo cách gọi mới thời thượng, khá phổ biến của tác giả Huy Đức--trong quyển sách “Bên Thắng Cuộc”), quả thấy thật xa vời dù chỉ trong tưởng tượng.

“Bên Thắng Cuộc” gồm hơn 3 triệu đảng viên kể cả guồng máy quân sự và an ninh lớn mạnh và toàn trị, lại thêm đông đảo nhóm hậu thuẫn nắm đặc quyền và đặc lợi kinh tế, từ sức mạnh chung ý thức hệ ngày trước chuyển sang quyền lợi chính trị và nhất là quyền lợi kinh tế chung bây giờ phải bảo vệ, không dễ gì muốn đối thoại (và có lẽ không có lý do gì để đối thoại) với nhóm “bên kia”—Phe Thua Cuộc.

Trong đất nước có gần 90 triệu người do Bên Thắng Cuộc kiểm soát chặt chẽ, cũng khó biết có bao nhiêu người chia xẻ thật sự chủ nghĩa và chế độ cai trị của giới cầm quyền. Qua các sách báo và tiếp xúc hàng ngày, nhất là những lúc tâm sự thật lòng, nhiều quan sát viên có thể nhận ra nhiều tầng lớp dân chúng trong miền Nam vẫn mơ về những ngày cũ với “Bên Thua Cuộc” hay ít nhất là lý tưởng của họ. Ngay ra ngoài Bắc, nơi cốt lõi của Bên Thắng Cuộc, không ít thanh niên bây giờ hay ngay cả bô lão còn khen tụng thăm hỏi về những cái hay cũ của VNCH, nhất là thời vàng son của miền Nam 1956-62 dưới nền Đệ nhất Cộng hòa!

Ẩn số lớn nhất là thành phần 15-40 tuổi bây giờ chiếm 40% trong dân số, không ai hiểu nhóm người trẻ đó đang thật sự nghĩ gì và vào tuổi lãnh đạo đất nước Việt Nam trong 10-20 năm tới, họ sẽ hành động chọn lựa ra sao? Ngoài ra, thành phần trung lưu đang lớn mạnh theo cấp số nhân với những quyền lợi và tài năng kinh tế đáng kể, thêm vào kiến thức toàn cầu rộng rãi qua mạng Internet mê say đời sống tân tiến và dân chủ của các xã hội Tây phương, liệu có chấp nhận mãi sự kềm kẹp tư tưởng và hành động của họ? Đây là hai thành phần không giáo điều sẽ quyết định tương lai của đất nước và xã hội Việt Nam trong 3--4 thập niên tới? Nếu có cơ hội, nhóm này kết hợp với nhóm tinh hoa cùng tuổi ở hải ngoại sẽ tạo dựng cột trụ phát triển cho một Việt Nam phú cường trong tương lai!

“Bên Thua Cuộc” cũng gồm gần 3 triệu người gốc Việt ở hải ngoại, đang có mặt trên 120 quốc gia, là một khối đông nhiều tài năng và tinh hoa, nhưng tương đối “thầm lặng” vì hoàn cảnh phải ở tản mác và đa số bận rộn với cuộc mưu sinh hàng ngày, không có thì giờ để theo dõi ngay cả tin tức những biến cố trong nước, đừng nói gì đến việc kết nối tổ chức thành một lực lượng có tiếng nói để mong đối thoại với trong nước. Ngoài ra phải nhận thực, sự chia rẽ xâu xa của cộng đồng hải ngoại! Nhiều thành phố lớn đông người Việt có 2-3 hội đại diện, ngay cả các tôn giáo dễ đoàn kết cũng chia làm nhiều nhóm lãnh đạo, ngay cả vài hội cựu học sinh của vài trường lớn cũ ở miền Nam cũng chứng kiến sự hiện diện của vài nhóm “ly khai” muốn tranh quyền là tiếng nói đại diện. Tình trạng này cho thấy một nhóm nhỏ đại diện cho khu Bolsa bên California, Eden Center ở Virginia, hay Bellaire ở Houston Texas, khó có tư cách hay khả năng đối thoại nếu có một ngày “bên trong nước mời về”!

Những lãnh đạo ở ngoài có tinh thần “quốc gia” dạo các năm 1975-80 ở tuổi 30-55 còn tràn đầy tài năng và lý tưởng mong ngay trở về, giờ đây sau 43 năm đã phần đông nằm xuống hay trong các nhà dưỡng lão. Nhiều thanh niên 18-30 thuở đó tràn đầy nhiệt huyết và hiểu biết về quê hương nay đã về hưu và muốn sống cuộc đời trầm lặng bên cạnh con cháu và vui hưởng an nhàn. Thế hệ trẻ 1-15 tuổi dạo đó thì bây giờ trưởng thành và nhiều người thành công trong các xã hội mới nhưng lại không hiểu tiếng Việt và với họ, Việt Nam cũ chỉ như tờ giấy trắng vì phần lớn đã không biết gì về quê hương cũ của cha ông?! Những chuyến ngắn về thăm quê hương của gia đình hay với bạn bè cho họ cảm giác của một xã hội Việt Nam tân tiến hơn với nhiều cảnh du lịch đẹp hay các món ăn ngon!

Bên Thua Cuộc cũng có thể mong mỏi nơi cảm tình xưa cũ của nhiều tầng lớp dân chúng miền Nam và tầng lớp trẻ miền Bắc bây giờ, như nói ở trên, nhưng làm sao để các giới đó có tổ chức và tiếng nói mạnh mẽ hơn trong bối cảnh chính trị như hiện nay, ngoài mong mỏi theo thời gian, giới có tuổi bảo thủ sẽ chui vào sau sân khấu chính trị, nhường chỗ cho các thế hệ trẻ hiện tại. Và lại còn sự xung đột khốc liệt với thế hệ các “Thái tử Đảng” bây giờ sẽ tiếp nối ôm chặt quyền bính và đặc quyền đặc lợi kinh tế, nhất là các tài sản nhà đất đã lấy được thừa hưởng từ cha ông trong 40-50 năm qua?

Câu trả lời, nếu có, đúng là Việt Nam tôi ơi, tất cả tùy vào vận nước vận nhà do hồng phúc tiên tổ để lại, sau mấy chục năm chinh chiến hận thù làm rách nát đất nước, và đang để lại một gia tài tụt hậu bây giờ và trong vài chục năm nữa?! Niềm hy vọng còn lại chỉ mong ở sự kết hợp của hai thế hệ trẻ rường cột trong và ngoài nước, như đã nói ở trên. Có ai nghĩ đến điều đó trong ngày 30/4 năm nay, ở cả hai bên thắng và thua cuộc?!