Khi còn sống, Đặng Tiểu Bình rút kinh nghiệm thời Mao Trạch Đông đầy hỗn loạn, đã lập ra các thủ tục có trật tự trong việc truyền ngôi. Giang Trạch Dân và Hồ Cẩm Đào đã theo đúng quy tắc thừa kế đó, mỗi người nắm quyền hai nhiệm kỳ, năm 2012 truyền đến Tập Cận Bình.

Đại hội 19 của đảng Cộng Sản Trung Quốc có thể thay đổi chính sách này. Tập Cận Bình đang chuẩn bị sẽ nắm quyền mạnh hơn Giang và Hồ. Đại hội có thể suy tôn họ Tập như một nhà tư tưởng, thừa kế Mao Trạch Đông và Đặng Tiểu Bình. Tập có thể sửa cương lĩnh để tiếp tục lãnh đạo đảng, sau khi hết hai nhiệm kỳ, năm 2022.

Tập Cận Bình củng cố quyền hành là một mối lo cho những nước láng giềng, đặc biệt là nước ta. Vì Tập phải muốn chứng tỏ cho dân chúng thấy mình có công trạng ngang với họ Mao. Chính sách của Mao là suy tôn cá nhân, độc tài tàn khốc; còn bên ngoài thì bành trướng cương thổ, lũng đoạn lân bang. Muốn xứng đáng kế thừa Mao trong việc mở rộng biên cương, Tập sẽ xưng hùng xưng bá trên khắp thế giới, nhưng có thể chọn một bước đầu dễ dàng nhất, là bành trướng mạnh hơn trong vùng Biển Đông nước ta.

Ai cũng biết bài thơ gọi là ‘Ghẹo Thị Lộ’ tương truyền là của Nguyễn Trãi :

Ả ở đâu bán chiếu gon,

Hỏi xem chiếu ấy hết hay còn?

Xuân thu nay được bao nhiêu tuổi

Đã có chồng chưa được mấy con?

Và bài thơ trả lời tương truyền là của thiếu nữ Thị Lộ:

Em ở Hồ Tây bán chiếu gon,

Việc chi ông hỏi hết hay còn,

Xuân thu nay được trăng tròn lẻ,

Chồng còn chưa có, có chi con!

Chùm thơ Đoàn Nguyễn Tuấn viết về cảnh vật thành Thăng Long, là một kiệt tác trong kho tàng văn học chữ Hán nước ta.  Tập thơ gồm 28 bài, như 28 vì sao khuê, nhị thập bát tú,  tiếc thay trong Hải Ông Thi tập, nxbKHXH. 1982 chỉ in lại có 23 bài, tôi xin dịch thơ đường luật  hết 23 bài ấy để giới thiệu những hạt ngọc trong thi ca Việt Nam chưa được lưu ý đến.

Đoàn Nguyễn Tuấn hiệu là Hải Ông, quê làng Hải An, huyện Quỳnh Côi, tỉnh Thái Bình, là con trai Thám hoa Đoàn Nguyễn Thục (1718-1775) con rể Quốc lão Nhữ Đình Toản (1703-1774) triều Lê, và là anh vợ thi hào Nguyễn Du (1766-1820).

Thuở nho sinh ông kết thân cùng Nguyễn Nể, Phan Huy Ích, Ngô Thời Nhiệm, Vũ Huy Tấn, Ngô Vi Quý, Ninh Tốn, Võ Tá Định, Nguyễn Gia Cát... và nhóm bạn hữu này về sau nhiều người cùng tham gia giúp triều Tây Sơn.

Như mọi lần, khi chiều tắt nắng, Gia vẫn ra ngồi ở chỗ ấy, bên sông. Như mọi lúc, tôi đi băng qua khoảng sân đất cất dấu nhiều bóng tối, để cuối cùng hình ảnh quen thuộc kia lại hiện ra. Chiếc ghế thấp như bất di bất dịch, sự dời đổi không hề xảy tới. Ngay cả dáng vẻ của Gia cũng thế, tựa hình khối một bức tượng. Cứng ngắt, vô hồn và cũ kỹ. Một sự chung thủy ngó nao lòng.

Dòng sông không bao giờ là một tấm gương óng ả. Nếu có, đó là một bề mặt luôn vỡ vụn. Nó không ngừng xao động và nó bẻ gãy cái thoi thóp của ráng chiều đang rải đều xuống thân nó. Một hai con đò lặng lẽ trôi ngang, bếp lửa đỏ nhóm sau mui như con mắt vừa mở trừng, giây lát, rồi vội đóng kín, khuất lấp. Khói vướng víu trôi lui, một vệt xám cắt ngang tầm mắt, nơi mà đằng sau, phố thị bên sông đang lần lượt thắp sáng đèn. Nước mấp mé bờ, chỗ Gia ngồi, nó thì thầm mãi hoài một đơn điệu. Tẻ nhạt nhưng không nhàm chán. Như vỗ về, như nhắn nhủ. Gia từng kể, có khi thức giấc, sáng mai nhìn ra thấy nó hao mòn xuống thấp. Cũng có đôi khi nó âm thầm leo lên tới tuốt bậc thềm và nếu ta ngồi đây, ta phải chịu ngâm chân tới đầu gối. Gia có vẻ yêu dòng sông này. Cái dòng sông tuôn ra cửa biển và mang đi hết những người thân thuộc trong gia đình rong ruổi tới một bến bờ khác. Sao Gia còn ở lại? Đó là câu hỏi tôi từng nêu và chưa khi nào Gia đưa ra một câu trả lời hợp lý. Tôi thắc mắc bởi lẽ tôi nuôi hy vọng: Tôi chính là nguyên nhân khiến Gia khó giũ áo ra đi.

Đọc sách là một sinh hoạt lâu đời của con người. Nếu chúng ta hàng ngày phải ăn uống để sống thì sách có thể coi như là món ăn tinh thần, không có nó tinh thần sẽ trở nên tiều tụy, nghèo nàn. Vì sách chính là nơi chứa đựng cả đời sống trí tuệ và tình cảm của cả nhân loại từ thời thượng cổ đến giờ. 

Khi nhân loại còn thô sơ, chưa có chữ viết, con người đã có nhu cầu ghi lại những cảnh tượng quanh mình. Ngày nay người ta đã tìm thấy vô số hang động có những hình vẽ trên vách đá của con người thời tiền sử diễn tả cảnh sinh hoạt của thời xa xưa ấy như săn bắt thú, nhảy múa bên đống lửa v.v... Đó chính là những “trang sách” đơn sơ nhất mà con người đã “viết” về cuộc sống của mình, nhờ đó chúng ta có thể hình dung phần nào về sự sống của tổ tiên rất xa của chúng ta.

Khi bộ phim tài liệu dài 10 tập, The VietNam War, mà toán làm phim do đạo diễn Ken Burns và Lynn Novick bỏ ra cả 10 năm để thực hiện chỉ mới chiếu trailer quảng cáo thì dư luận đã bàn tán, bình luận xôn xao về nhiều mặt.  Điều nầy cho thấy người Việt Nam vẫn đang còn băn khuăn tự hỏi về cuộc chiến đã chấm dứt từ 42 năm trước.  Tại sao có chiến tranh và mục đích đã đạt được là gì?  Khi đặt câu hỏi như vậy thì tự nó đã mang nội hàm là tại sao lại chọn con đường chiến tranh trong khi các nước chọn con đường khác cũng đạt cùng mục đích mà không gây ra thảm họa?  Thảm họa ở đây là xương máu, là sự chia rẽ đến cùng cực trong lòng dân tộc!

Đặt dấu hỏi là đương nhiên không chấp nhận thực trạng như đang có.  Vì nếu Việt Nam đang là Nam Hàn thì cuộc chiến tàn khốc 20 năm tại miền Nam trước 1975 (còn miền Bắc bị bom Mỹ tàn phá là hậu quả tất yếu về chiến thuật của Mỹ lúc đó, một vấn đề khác) tự nó đã đi vào lịch sử với ý nghĩa là tan biến theo thời gian.  Việc còn lại là nghiên cứu để viết sử của giới sử gia mà thôi.  Vì khi chế độ thành công việc thực hiện tự do hạnh phúc cho người dân, vật chất đầy đủ, tinh thần thoải mái, dân chủ pháp quyền, người Việt đang ngẩng cao đầu trước thế giới... thì đương nhiên họ đã nghĩ cuộc chiến đó là cần thiết. 

Nhưng thực tế hoàn toàn trái ngược!

Với tất cả tấm lòng yêu mến và kính phục, xin dành tặng cuốn sách này cho những người Việt Nam đã, đang và sẽ cống hiến, đấu tranh không mệt mỏi và sẵn sàng hy sinh vì một đất nước Việt Nam dân chủ, tự do và thịnh vượng. — Kính tặng Bố và Mẹ của con. — Thương tặng các anh chị của em.

Từ khi mới bắt đầu tham gia sâu vào phong trào đấu tranh vì dân chủ-nhân quyền cho Việt Nam (năm 2011), tôi đã nghĩ đến việc phải có những cuốn sách, những lớp học, hay khóa học mang tính nhập môn về chính trị, để truyền thụ những kiến thức căn bản nhất về chính trị cho người dân Việt Nam, mà cụ thể là những người lúc đó đang gần gũi với tôi nhất: các nhà hoạt động dân chủ-nhân quyền.

Sở dĩ tôi nghĩ như thế, bởi cũng như tuyệt đại đa số người Việt Nam, tôi thiếu hụt kiến thức sơ đẳng về chính trị để có thể hiểu những điều căn bản nhất và trả lời những câu hỏi đơn giản nhất, như “dân chủ là gì”, “bình đẳng là thế nào”, “tự do, nhân quyền có cần thiết không, nếu có thì tại sao”, và nhất là hai câu hỏi lớn: 1. Tại sao Việt Nam lại ở trong Thế giới thứ ba lâu đến thế? 2. Có cách nào để Việt Nam thoát khỏi tình trạng này không, phải làm sao?

Nhà văn Françoise Sagan. (Hình: myfrenchlife.org) 

Ngày 24 Tháng Chín, đúng 13 năm trước đây, nước Pháp mất đi một trong những khuôn mặt văn chương quan trọng của thời hiện đại: Françoise Sagan.

Françoise Quoirez, tên thật, tục danh là Kiki, sinh vào ngày 21 Tháng Sáu, 1935, ở Cajarc, một ngôi làng ở miền Tây Nam Pháp, là người con thứ ba của Paul Quoirez, một thương gia giàu có.

Khi lên 15, gia đình dời về sống ở Paris, ở đó, Françoise theo học trường dòng “Couvent des Oiseaux” trước khi vào Sorbonne. Hai năm ở Sorbonne, cô học trò này chẳng học hành gì nhiều, phần lớn thời gian dành cho đi chơi và uống cà phê và đọc truyện và tập tành viết lách.

Năm 12 tuổi, cô viết truyện và làm thơ; 13 tuổi, đọc “Nourritures Terrestres” của André Gide; 14 tuổi, đọc “L’Homme Révolté” của Albert Camus; 16 tuổi, đọc “Marcel Proust, Rimbaud.” Biết uống rượu vào năm 15 tuổi. Kết quả là thi hỏng tú tài. Gia đình phiền muộn, la rầy.

Ðể xoa dịu nỗi buồn bực, cô học trò cảm thấy phải “làm một cái gì,” bèn ngồi xuống và bắt đầu viết. Chỉ trong vòng 32 ngày (có báo nói là bảy tuần), một truyện dài hoàn tất với cái tựa đề nghe khá khác thường: “Bonjour Tristesse” (Buồn Ơi Chào Mi).

Không gửi một ai

Xao động tựa niềm trai mười tám

Được giai nhân một sớm cầm tay

Thuyền du ghé bến tình nao sóng

Ai vượt trùng dương mà chẳng say?

Ngang tàng chí lớn trùm thiên hạ,

Đâu lẽ dìm sâu tận đáy hồ?

Trở gối vơi canh hoài mộng lạ,

Lệ nhòa song cửa dáng mưa ngô.

“Ngô đồng nhất diệp...” thu về đó,

Trăng sao mùa thu dăng đầu ngõ;

Hoa mở lòng xuân xin ánh ngân,

Nhìn lên... người thơ lòng bâng khuâng.

Người thơ viết bài thơ “Đôi mắt”,

Viết để không hề gửi một ai...

Mưa nguồn chớp bể đêm dằng dặc,

Rồi Hạ, rồi Thu, ấp ủ hoài.

Đầu Hè mậu-tuất

Vũ Hân

(Mai sau)

* Trích từ tạp chí Bách Khoa số 38,
ra ngày 1 tháng 8 năm 1958.

Qua khỏi Cầu Sơn, Thị Nghè (Hàng Xanh), gã để chiếc xe đạp từ từ trôi xuống dốc, rồi quẹo  vào xóm trên con đường gập ghềnh những mô đất và những vũng nước dơ bẩn. Gã lắc chiếc chuông đồng nhỏ treo tòn teng dưới ghi đông xe để báo hiệu cho mọi người biết, ra mua kẹo kéo, mua vé số hoặc dò số. Đôi khi, theo thói quen, đang đạp xe trên đường vắng, gã cũng thò ngón tay út xuống cái chuông, khều cho nó kêu leng keng, chẳng vì mục đích nào cả. Gã chuyên bán kẹo kéo và vé số. Phía sau xe là một thùng có cục kẹo lớn, khi bán kẹo, gã kéo ra một khúc nhỏ, bẻ gãy và trao cho khách. Cục kẹo lớn đó, gã bán cả ngày cũng chưa hết. Phía trước xe gã treo một mớ đồ chơi trẻ con bằng nhựa. Những con thú, chiếc kèn, cây súng... đủ màu sắc. Khi có người mua, gã mở hộp kẹo ra. Phần nắp có một cái khung để một trái banh nhỏ. Ai mua kẹo cũng được bắn một phát súng hơi, nhắm vào trái banh, nếu bắn rớt trái banh thì ngoài khúc kẹo còn trúng thưởng một món đồ chơi. Trẻ con và cả người lớn đều thích trò chơi nầy. Ít người bắn trúng vì viên đạn là một nút điên điển nhẹ, khi rời nòng súng là đi chệch hướng ngay. Gã còn bán vé số, số đề nữa. Mỗi ngày có đến năm bảy tỉnh mở số, kết quả được gã chép vào một miếng giấy nhỏ, treo trước xe cho người ta tiện dò số. Khoảng bốn, năm giờ chiều, sau khi các đài phát thanh công bố các lô trúng, gã đến huyện đề nhận tiền trúng giao cho người may mắn.

Một sứ giả của Cộng Sản Trung Quốc mới qua Hà Nội, tuyên bố rằng hai đảng Trung Cộng và Việt Cộng cùng chung vận mạng. Lưu Vân San là một ủy viên Ban Thường Vụ Bộ Chính Trị Trung Cộng từ năm 2007, nhóm bẩy người làm chúa tể nước Trung Hoa bây giờ. Cho nên lời ông ta nói rất “nặng ký.”

Ông Lưu Vân San (刘云山, Liu Yunshan) nói rằng trên bình diện chiến lược, “hai đảng cộng sản tạo thành một tập hợp cùng chung số mạng,” (người Trung Hoa gọi là cùng mạng vận, 命运共同体, Tân Hoa Xã trong bản tin tiếng Anh dịch là “shared destiny”). Và ông Nguyễn Xuân Phúc, thủ tướng Việt Nam, nghe mà không nói gì, chắc đã đồng ý.

Cùng chung vận mạng (mạng vận cộng đồng thể) nghĩa là gì?

Trong cộng đồng người Việt tị nạn hải ngoại từ gần nửa thế kỷ nay vẫn có đủ loại sinh hoạt về văn hóa và văn học nghệ thuật của người Việt Nam. Chúng ta vẫn ăn Tết, vẫn mừng trăng mùa Thu với các em nhỏ, vẫn đi chùa lễ Vu Lan để nhớ ơn ông bà cha mẹ; chúng ta làm báo, xuất bản sách và ra mắt sách tiếng Việt; các họa sĩ vẫn vẽ tranh và triển lãm; các nhạc sĩ ca sĩ vẫn sáng tác và trình diễn, sản xuất đĩa ca nhạc ảnh hưởng không những đồng bào hải ngoại mà còn cả giới thưởng ngoạn trong nước...

Nhìn chung các sinh hoạt vừa kể, mảng hội họa tuy có mặt đều đặn nhưng không ồn ào năng động như các sinh hoạt khác. Xem tranh vốn là một công việc lặng lẽ, đứng trước một tác phẩm tạo hình, người xem cố nắm bắt vẻ đẹp cùng ngôn ngữ hội họa của họa sĩ tạo ra, khó chia sẻ cùng ai. Khai mạc một phòng hội họa khác với một buổi ra mắt sách. Với một tác phẩm văn chương hay khảo luận, ban tổ chức ra mắt sách có thể mời một số các bậc thức giả đứng ra giới thiệu tác phẩm, trình bày bằng lời nói những cái hay cái đẹp, cái cần thiết của nó. Với các tác phẩm hội họa, rất khó làm việc ấy, vì cái đẹp rất khó giảng giải, nó đến với một người qua sự cảm nhận nghệ thuật của người ấy, các lời lẽ của lý trí khó xen vào.

Tiếng vó ngựa lộc cộc gõ trên con đường toàn đá núi lởm chởm vọng vào tai khiến cậu bé Tom nhanh nhẹn ra phía trước nhà, mở toang cửa chạy ra. Cả gia đình cậu cùng chạy theo.

Bà Mary nhẩy xuống khỏi lưng ngựa, thò tay vào trong cái túi vải vắt ngang lưng ngựa, lấy ra ba quyển sách nhi đồng và một tờ tạp chí đưa vào tay cậu. Tom lễ phép:

- Cám ơn bà Mary, bà đã mang sách và tạp chí tới cho gia đình cháu. Chúng cháu thích lắm.

Tom là cậu bé 10 tuổi, gia đình ở tận trên núi, biệt lập với xóm làng. Vào những ngày tuyết rơi, bà Mary vẫn một mình một ngựa mang sách của Thư Viện tới cho gia đình cậu. Đối với cậu những cuốn sách này ngon như những cái bánh cookies của mẹ làm.

Hạnh phúc biết bao khi phải sống trong rừng mà được người mang sách tới nhà. Cả gia đình Tom được hưởng cái ân huệ từ “Bà sách” đáng yêu này.

Giao sách tận nhà. Không rõ năm

Năm 2010, biết tôi qua Mỹ, nhân dịp Hội Ngộ Trường IVS (International Voluntary Service), nhà văn Đặng Phú Phong đề nghị giúp tôi in sách và tổ chức ra mắt sách ở nam California. Anh Đặng Phú Phong quen biết nhiều trong văn giới và rất nhiệt tình. Anh là bạn tù của Ba tôi những năm ở trại cải tạo. Anh rất quý Ba Mạ tôi, thân thiết với chúng tôi như anh em trong nhà. Tôi rất vui, được anh Phong quan tâm, giúp đỡ. Nhưng đề nghị in sách đối với tôi bất ngờ và xa vời quá. Lúc đó, tôi chưa hề tơ tưởng chuyện in sách. Đã nghe có văn sĩ, thi sĩ sở hữu cả “nhà thơ, nhà văn, nhà sách” trong garage, tôi cảm nhận nỗi ngậm ngùi cho thời buổi văn chương hạ giới rẻ… hơn bèo. Biết phận mình ở Âu châu, nhà cửa tí hon, xe hơi thường phải dãi nắng, dầm mưa ngoài đường, làm gì có nhà đậu xe để nhường chỗ chứa thơ, chứa văn. Rất cảm kích tấm lòng của anh Đặng Phú Phong, nhưng tôi đành cười trừ.