Ai cũng biết các chế độ độc tài kéo dài sẽ trở thành “sơ cứng,” kéo theo cả xã hội vào cảnh trì trệ. Những nước Nga thời Brezhnev, Tây Ban Nha thời Franco, Phi Luật Tân thời Marcos là điển hình. Nhưng ngay chế độ dân chủ cũng có thể trở thành sơ cứng, khi người dân thờ ơ hoặc bất lực, phó mặc việc nước cho các chính trị gia chuyên nghiệp thay phiên nhau nắm quyền hành.

Khi đó, cần những cuộc đổi đời làm mới chế độ và xã hội. Các chế độ dân chủ lâu đời nhất thế giới ở những nước Mỹ, Anh, Pháp, trong năm qua đã sống qua hiện tượng như thế. Các đảng chính trị lâu đời với các chính trị gia chuyên nghiệp không đoán biết được người dân bỏ phiếu ra sao. Những nhóm cử tri trước đây bị bỏ rơi, hay vẫn thờ ơ với chính trị, bỗng hăng hái đi bỏ phiếu để dự phần quyết định số phận quốc gia. Tại Anh và Pháp, lớp người trẻ và có trình độ đại học đang làm chất men gây biển chuyển trong nền chính trị.

Năm ngoái, đảng Bảo Thủ tại nước Anh tổ chức trưng cầu dân ý. Những người lớn tuổi bất mãn và lo sợ trước cảnh di dân mới từ Đông Âu và các nước Hồi Giáo quá đông. Họ đi bỏ phiếu đông đảo, chiếm đa số quyết định, rút khỏi Liên hiệp Âu châu. Giới trẻ ở Anh quốc không muốn rút, nhưng lười đi bỏ phiếu; đột nhiên chịu thua trong cuộc đấu dân chủ. Năm nay, Thủ tướng Theresa May tổ chức bàu quốc hội sớm, tưởng rằng sẽ tăng số ghế ở quốc hội để điều đình vụ “Brexit” với các nước Âu châu khác trong thế mạnh. Bà May tính sai, Đảng Bảo Thủ chỉ còn 318 ghế, thay vì 330 ghế trong quốc hội cũ. Đảng Lao Động đã đoạt thêm được 35 ghế mới, nhờ giới trẻ và học vấn cao ủng hộ. Bà May đã không hiểu tâm lý của hàng triệu cử tri thuộc lớp tuổi từ 18 đến 24. Đám thanh niên đó lần này có 66% đi bỏ phiếu, so với năm 2015 chỉ có 43% tham dự bầu cử. Hơn một phần ba đám trẻ này đi bỏ phiếu lần đầu và 60% chống đảng Bảo Thủ cũng như không muốn rút khỏi châu Âu. Những người có học và trẻ đang thay đổi bộ mặt chính trị của nước Anh.

Hiện tượng Emmanuel Macron ở Pháp cho thấy vai trò của những người trẻ và có trình độ đại học quan trọng hơn nữa. Quý vị độc giả Người Việt có thể đọc các bài của Từ Nguyên và Từ Thức trên báo này để biết rõ hơn. Ông Macron và đảng chính trị LREM (La République En Marche) mới ra đời của ông đã thắng lớn nhờ được giới trẻ có học ủng hộ. Trong số những người thuộc đảng ông đắc cử vào quốc hội lần này là những người trẻ tuổi mới bước chân vào chính trị lần đầu.

Người Việt Nam chắc sẽ đặc biệt chú ý tới một đơn vị bầu cử Pháp với hai phụ nữ gốc Việt Nam tranh cử. Cô Stéphanie Đỗ, sinh năm 1979 tại Sài Gòn, thuộc đảng LREM, đã thắng với hơn 38 % số phiếu, đánh bại một ứng cử viên thiên tả, ông Maxime Laisney thuộc Đảng La France Insoumise (15%). Và người đứng thứ ba là bà Céline Netthavongs, với gần 13% số phiếu, tên tiếng Việt là Nguyễn Thị Quỳnh Như, thuộc đảng Cộng Hòa, UDI-LR. Ứng cử viên đảng Xã Hội, Juliette Méadel đứng hạng chót.

Cô Stéphanie Đỗ tiêu biểu cho những người trẻ tuổi và học vấn cao ở Pháp. Năm 2014 cô tốt nghiệp École Nationale d'Administration (ENA), ngôi trường danh tiếng mà ông tổng thống trẻ Macron đã học, nơi cung cấp nhiều vị tổng thống và thủ tướng gần đây cho nước Pháp. Cô đã làm việc dưới quyền ông Macron trong bộ Kinh tế, sau khi hoạt động trong lãnh vực tư. Cô cũng là chủ tịch một hội tương trợ của người Việt tại Pháp (Réseau d’entraide des Vietnamiens de France). Cô quyết định bước vào chính trị sau khi ông Macron tách khỏi đảng Xã Hội gây một phong trào mới. Stéphanie Đỗ sống ở Chanteloup-sur-Brie hơn 20 năm, nói với cử tri rằng cô “thuộc lòng” đơn vị cô tranh cử “Je connais mon territoire par coeur!” Cô hứa sẽ bỏ hết mọi việc để làm nhiệm vụ dân biểu, nhưng chỉ làm một nhiệm kỳ 5 năm. Vì cô không muốn trở thành chính trị gia chuyên nghiệp, chỉ muốn dọn đường cho thế hệ sắp tới (préprarer la future génération).