Đấu giá tranh tiền cả mấy chục ngàn đô-la của họa sỹ VN đã qua đời. Ảnh: Internet
Chỉ mới hôm
qua, đọc trên báo Đảng, có chuyện buồn cười về tình trạng bi-hài trong giới văn
nghệ. Đó là: Ông Tổng thư ký Hội Nhà văn công khai trên báo chí: “Sẽ tính đến chuyện bán cả 2 trụ sở Hội
làm nhà hàng khách sạn để lấy tiền hoạt động trước nguy cơ Hội phải giải tán vì
Nhà nước cúp tài trợ! Chả khác gì: “Không chịu chi tiền cho chúng em thì chúng
em đành… nghỉ sáng tác vậy”!
Một chuyện
“làm mình làm mẩy” đến nực cười! Nhưng, hôm nay, mở tờ Tuổi Trẻ lại có một
tin về văn hóa nghệ thuật động đất, động trời chưa từng xảy ra tại đất nước VN.
Một tin làm cả hàng ngàn văn nghệ sỹ chân chính không thể không thét lên: “có
thế chứ!”, bởi tính chất “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” của nó rõ ràng là đã
quá… “tích cực”, dù cái thể chế hiện nay người ta đang hô hào tiếp tục “đổi mới”,
nhưng nói thẳng ra rằng: nó đang ngày càng đâm đầu vào bụi rậm mà chẳng tìm ra
cái ný sự cùn nào để khẳng định nó là dơi hay là chuột! Bài báo như sau: Phiên đấu giá mỹ thuật đầu tiên VN: 40 ngàn USD tranh Lê Phổ.
Tớ hăm hở, cố đeo kính chống mù, đọc đi, đọc lại mà chẳng để ý gì
đến trên má mình đã từ từ chảy xuống những giọt nước mắt đọng lại trên mi từ
khi đọc đến 2 cái tên mà mình quá quen thuộc…
Đó là 2 họa
sỹ – bạn già – cùng phục nhau vì đồng lý tưởng khao khát tự do cho sáng tác nên
phải sống cực khổ cho đến chết mà vẫn bị coi là “phần tử chống đối giai cấp!”
Tuy không bị đi cải tạo như anh em “Nhân văn - Giai phẩm” nhưng họ cũng bị suốt
đời kềm kẹp do đã “dám liều mình” xin ra khỏi cơ quan Nhà nước, dám không
sinh hoạt ở các Hội chính trị – nghề nghiệp mà Đảng đã dựng nên để kiểm
soát về nội dung tư tưởng trong tác phẩm và cả trong suy nghĩ, lời ăn, tiếng
nói, tác phong sinh hoat của mỗi cá nhân nghệ sỹ…
Riêng đối với
một số văn nghệ sỹ quyết tâm rời bỏ cơ quan Nhà nước, không lương bổng, tem phiếu,
không có ai quản lý này thì… chẳng còn ông bí thư hay thủ trưởng nào ngăn cản
được họ vẽ cái gì? Vẽ theo trường phái nào? Không cho triển lãm, thì treo tranh
ở nhà… Nhà chật chội thì đem treo ở nhà bạn bè hoặc xếp hàng đống dưới gầm giường!
(như Lưu Công Nhân thời ở khu tập thể Văn Chương).
Riêng mình,
có hai người thân quen nhất lần này có tên trong ba họa sỹ đã quá cố(*) được
đánh giá lại giá trị, tài năng qua tác phẩm bằng buổi bán đấu giá tới mấy chục
ngàn USD một bức tranh, làm mình cảm động nhất vì nó gợi lại cả một thời kỳ văn
nghệ sỹ miền Bắc phải viết, vẽ, diễn… theo ý Đảng để được hưởng lương và được
mua lương thực, nhu yếu phẩm theo tem phiếu.
Ơi! TRẦN
ĐÔNG LƯƠNG ƠI! Cậu chết trước tớ nên chả biết được lúc này tớ khóc thầm cho cậu
vì đang nghĩ đến cái cảnh cậu ì ạch vác đến tận nhà tớ bức tranh mà cậu biết là
tớ thích! Cậu tặng tớ mà tớ thì không dám lấy vì mua nó tớ cũng chả dám đề cập
đến nữa là. Tớ nói: “Ông định trả ơn tôi về mấy chục kí gạo tôi mang đến cho chị
và các cháu đấy à! Tranh này, gặp dịp có thể bán được cả ngàn đô-la chứ chẳng
đùa đâu”. Ai ngờ cậu nói “Ơn huệ cái mẹ gì! Lúc khó khăn này tình nghĩa anh em
mình, cả triệu đô la cũng chẳng mua được ấy chứ. Còn tranh tớ, dưới quyền lãnh
đạo của mấy ông bần cố nông này thì có đến mùa quýt cũng chẳng ai dám bỏ ra lấy
một trăm đô mà mua tranh bọn mình! Toàn con gái, chim hoa, lá, cá cả mà!”
Thế mà… ĐÔNG
LƯƠNG ƠI! Hôm 17/12/2016 vừa rồi, tại ngay đất Sài-Gòn này, bức “Chân dung thiếu
nữ” chì trên giấy của cậu đã được mua với giá HAI MƯƠI BA NGÀN ĐÔ-LA đấy!
Chỉ tiếc rằng:
Lúc này đây cậu đã mang theo mối hận về trời và không hiểu có phải các cháu nó
đứng ra bán hay lại qua tay một người “mua rẻ” bằng gạo cứu đói như mình?
Còn ông bạn
già, họa sĩ LÊ VĂN XƯƠNG thì lại trong một hoàn cảnh đặc biệt khác. Ông không
đi kháng chiến chống Pháp mà đi triển lãm tranh chân dung Việt Nam ở tận Paris.
Đặc biệt ông có tài vẽ chân dung, rất nhanh, rất sống động và nhấn được cá tính
nhân vật qua mầu sắc và ánh sáng. Nhưng mấy ông cách mạng hỏi ông về bằng cấp
thì… CHƯA TỐT NGHIỆP MỸ THUẬT ĐÔNG DƯƠNG NHƯNG ĐÃ ĐƯỢC NGƯỜI TÂY MỜI ĐI TRIỂN
LÃM! Và thế là ông cứ phất phơ yên lặng làm nghề vô cùng nổi tiếng. Nhưng
tranh, tượng của ông “không theo đường lối vô sản”, không phục vụ kịp thời mọi
nhiệm vụ chính trị nào mà Đảng đang đề ra cả! Ông ở khu phố lại kiếm ra tiền bằng
nghề vẽ và nặn tượng bất cứ ai ông yêu thích nên họ “đấu tố” ông đủ điều. Cuối
cùng, để yên thân, ông xin vào cơ quan mà mình mới được Quân Đội “tăng cường”
cho bên Nhân Dân (!?): Nhà Xuất bản Mỹ thuật Âm nhạc. Thế là mình … để ý đến cái
ông già suốt ngày mẩu thuốc lá dính mép, cặm cụi nặn Bác Hồ bằng thạch cao, cái
nào cũng y hệt cái nào, nằm tầng tầng lớp lớp trong căn phòng chưa được 40 mét
vuông của Ban Nặn Tượng gọi cho sang trọng là Tổ… Tạo Hình!
Nghệ thuật tạo
hình đồng loạt của Nhà nước sản xuất ra để “bán cũng như cho” mà! Văn Xương chấp
nhận về làm việc ở chỗ đó, theo hợp đồng như một người “thợ lành nghề”. Chẳng
nói, chẳng rằng cho đến hết giờ hành chính, không đến muộn cũng như chẳng về sớm
bao giờ! Riêng với mình, thấy mình hơi… “khác đời”, thỉnh thoảng ông cũng tâm sự
về cái sự “yên lặng là vàng của ông”. Rằng thì là: vì có cơ quan kiểm soát rồi
thì về nhà sẽ tha hồ kiếm ra vàng… Hai con người trong ông cứ thế song song tồn
tại. Cho đến ngày 30/4/1975 thì ông hủy hợp đồng làm việc với cơ quan. Về Sài
Gòn ông mở một xưởng vẽ và làm tượng đủ kiểu cho bất cứ ai com-măng trả tiền!
Chả lệ thuộc vào ai.
Cơ sở của
ông ở ngay mặt tiền Nguyễn Đình Chiểu, không lúc nào vắng khách đặt hàng. Ông sống
phây phây trước mọi khó khăn của xã hội những thập niên 70-80. Tuy vậy, thỉnh
thoảng ông cũng hy sinh chuyện “vắt đất ra tiền” để buộc đồ nghề trên
pooc-ba-ga xe đạp, đi đây đó vẽ cho đỡ nhớ! Một địa chỉ mà ông thường đến thăm
là cái chuồng cu 23 Lý Tự Trọng của mình, mà bà xã sau này của mình thường được
nhờ làm mẫu với cái giá… “Vẽ 5 cho chọn lấy 2!” Kể cũng thỏa đáng!
Đây tranh
của họa sỹ Trần Đông Lương, người nghệ sỹ tài năng mà cả nhà phải “đoi sắc” vì
dám xin ra khỏi biên chế để được tự do sáng tác! Ảnh: Tô Hải
Hôm nay, báo
đăng tranh lụa “Thiếu Nữ”của Lê Xăn Xương do chính con ông, kiêm người mẫu
trong tranh đứng ra bán được HAI MƯƠI HAI NGÀN NĂM TRĂM USD, mình bỗng nhớ tới
những ngày cùng ông sống chung một cơ quan. Một họa sỹ Đảng không công nhận
nhưng cứ yên lặng ngậm chặt chữ “Nhẫn”, kín tiếng suốt ngày để làm nghệ thuật
ăn lương Nhà nước và về nhà thì… làm nghệ thuật theo cái đầu và con tim của
mình!
Cho tới giờ,
tôi càng cảm phục tài năng, sức chịu đựng, tác phong làm việc của ông, và nhân
dịp giá trị đích thực của một nghệ sỹ chân chính đã được đánh giá lại, tôi bỗng
nhớ ông vô cùng ông Xương ơi! Giá mà ông còn sống để mà hưởng cái sự “tự chuyển
hóa”, “tự diễn biến” không gì cưỡng nổi trong làng văn nghệ cánh ta lúc này!
T.H.
__________
(*) Riêng với
họa sỹ Lê Phổ, một trong ba họa sỹ đã quá cố, có tranh bán được giá cao ngày
17.12 vừa qua, do mình không quen, không biết tác phẩm của ông nên xin phép được
miễn bàn.