ĐÀM TRUNG PHÁP: DEMAIN, DÈS L’AUBE: MỘT TUYỆT TÁC CỦA VICTOR HUGO

Tuyển tập Les Contemplations của Victor Hugo (1802-1885) chứa đựng 158 bài thơ ghi lại các kỷ niệm của ông về những chuyện vui buồn trong đời sống thường nhật, gồm cả nỗi đớn đau khôn lường do cái chết mang lại.  Tất cả được thi hào sáng tác trong khoảng thời gian từ 1830 đến 1855 và cho xuất bản năm 1856.

Trong số những bài ghi lại nỗi đớn đau vì tử biệt trong Les Contemplations, vô số độc giả trong cũng như ngoài nước Pháp đã coi bài Demain, dès l’aube như một tuyệt tác mà có người đã học thuộc lòng ngay sau lần đọc đầu tiên.

Victor Hugo viết bài ấy trong dịp tưởng niệm hàng năm lần thứ tư sự qua đời quá sớm của cô con gái đầu lòng Léopoldine. Tuyệt tác chỉ gồm 12 dòng thơ chia làm 3 đoạn (strophes) giản dị trong sáng nhưng đậm nét sầu thương dùng để dựng lên trong tâm trí thi hào một chuyến sắp đi thăm mộ cô con gái thương yêu nhất của ông.

Mời quý bạn đọc thưởng lãm bài thơ Demain, dès l’aube song hành với bản dịch hết sức cố gắng của tôi sang tiếng Việt. Khi làm công việc liều lĩnh này tôi biết mình có cơ nguy bị lên án là dám “phản bội” một tuyệt tác, như lời cảnh cáo chí lý từ lâu của dân tộc Pháp: “Traduire, c’est trahir” (Dịch, đó là phản bội).

Demain, dès l’aube, à l’heure où blanchit la campagne,                                                  
Ngày mai, ngay lúc rạng đông, khi vùng quê bừng sáng,

Je partirai. Vois-tu, je sais que tu m’attends.                                                                      
Cha sẽ lên đường. Con ơi, cha biết con nóng lòng chờ đợi.

J’irai par la forêt, j’irai par la montagne.                                                                         
Cha sẽ đi qua rừng, cha sẽ đi qua núi.

Je ne puis demeurer loin de toi plus longtemps.                                                                 
Cha không thể nào lâu hơn nữa ở xa con.

o o o o o

Je marcherai, les yeux fixés sur mes pensées,                                                                       
Cha sẽ bước đi, mắt chìm sâu trong suy nghĩ,

Sans rien voir au dehors, sans entendre aucun bruit,                                                          
Không nhìn quanh, chẳng nghe động tĩnh chi,

Seul, inconnu, le dos courbé, les mains croisées,                                                                  
Cô đơn, lạc lõng, lưng khòm, tay chắp,

Triste, et le jour pour moi sera comme la nuit.                                                                  
Lòng sầu đau, với cha ngày sẽ tối như đêm.

o o o o o

Je ne regarderai ni l’or du soir qui tombe,                                                                                  Cha sẽ không ngắm ánh chiều vàng rơi xuống,

Ni les voiles au loin descendant vers Harfleur,                                                                  
Cũng như cánh buồm xa thẳm hướng Harfleur,

Et quand j’arriverai, je mettrai sur ta tombe                                                                          
Và khi tới, cha sẽ đặt cho con trên mộ

Un bouquet de houx vert et de bruyère en fleur.                                                                    
Chùm ô rô xanh lá và thạch thảo trổ hoa.

Bài thơ dẫn người đọc đi xuyên qua miền đồng quê vùng Normandie phía tây bắc nước Pháp, nhưng tác giả chưa cho biết chuyến đi sẽ dẫn tới nơi nào. Rồi lần lượt người đọc thấy tác giả thì thầm những lời âu yếm với một người nào đó đang chờ mong ông, tiếp theo là một hình ảnh đăm chiêu của ông với lưng khom và đôi tay khoanh trước ngực như đang cầu nguyện một điều gì trên đường đi hành hương đến một nơi nào chưa rõ.

Qua nguyên tác bằng tiếng Pháp, cho đến hết 10 dòng thơ đầu, người đọc tốt phần sẽ đoán đây là một cuộc hẹn hò của hai tình nhân, vì hai đại từ nhân xưng thân mật “je” và “tu” rất hợp cho hoàn cảnh này.

[Buồn thay, bản dịch của tôi đã làm mất đi lời đoán thú vị đó, chỉ vì hai đại từ nhân xưng “cha” và “con” của tiếng Việt không thể nào áp dụng cho hai tình nhân được! Mỗ dịch giả chỉ còn có nước “đổ tội” cho sự khác biệt trong cách sử dụng đại từ xưng hô giữa tiếng Pháp và tiếng Việt mà thôi!]

Mãi tới khi bàng hoàng với 2 dòng thơ chót, người đọc mới thấy được cuộc hẹn hò lạ thường này thiêng liêng và cận kề trái tim Victor Hugo bội phần hơn bất cứ một cuộc hò hẹn nào khác trong đời của vị đệ nhất văn thi sĩ nước Pháp.

Léopoldine là trưởng nữ và cũng là cô con gái yêu dấu nhất (có thể so với “con gái rượu” trong nếp sống dân Việt) của Victor Hugo. Bốn năm về trước, khi cô 19 tuổi và người chồng mới cưới đã chết đuối trong dòng sông Seine ở khúc gần thị trấn  nhỏ Villequier vì chiếc thuyền của họ bị lật. Ông bố Victor lúc ấy đang du lịch với tình nhân ở miền nam nước Pháp và chỉ được biết muộn màng về cái chết thảm của con gái khi ông ngồi xem nhật trình trong một quán cà phê!

Nỗi đoạn trường ấy đã được Victor Hugo thổ lộ trong bài thơ À Villequier cũng trong tuyển tập Les Contemplations. Bên mộ Léopoldine tại Villequier sát bờ sông Seine thơ mộng, nơi cô tử nạn 4 năm về trước, thi hào đã than thân với Đấng Vô Cùng:“Ô mon Dieu! cette plaie a si longtemps saigné / L’angoisse dans mon âme est toujours la plus forte / Et mon coeur est soumis, mais il n’est pas résigné” (Thượng Đế hỡi! vết thương này rướm máu đã quá lâu / Trong hồn tôi nỗi xót xa mỗi lúc chỉ thêm sâu / Và trái tim tôi chịu thua, nhưng chưa hề cam phận).

Demain, dès l’aube là bài thơ trữ tình chất ngất nỗi tiếc thương mà người cha Victor Hugo viết cho cô con gái yêu dấu nhất của mình đã phải lìa đời quá  trẻ. Câu kết tuyệt chiêu của bài thơ là một ước ao bất tử hóa cuộc đời tươi đẹp nhưng vắn số của ái nữ Léopoldine. Còn gì khác có thể đóng vai một ẩn dụ toàn bích hơn là chùm ô rô lá mãi xanh màu và cụm thạch thảo hoa muôn đời nở đã được người cha lẫy lừng tên tuổi âu yếm đặt trên mộ để người đời không bao giờ quên được nàng?

Nếu như khẳng định của thi hào Alfred de Musset (1810-1857) rằng “Les plus désespérés sont les chants les plus beaux” (Những bài ca tuyệt vọng nhất là những bài ca đẹp nhất) lúc nào cũng đáng tin cậy, thì Demain, dès l’aube của Victor Hugo là một minh chứng hùng hồn vô song.

ĐÀM TRUNG PHÁP

Viết cho Diễn Đàn Thế Kỷ trong một ngày

mưa dầm dề cuối năm 2016 tại California