Do biển bị
nhiễm độc, ngư dân phủ bạt ghe thuyền, nằm bờ không ra khơi. Hình chụp hôm
21/08/2016 tại thôn Đông Yên, xã Kỳ Lợi, Kỳ Anh, Hà Tĩnh. - RFA photo
Vấn đề then
chốt nhất trong thảm họa cá chết vẫn là:
Niềm tin của
người dân chưa được khơi thông thì thị trường hải sản vẫn bị tắc nghẽn. Dân
chưa ăn cá thì tàu thuyền cứ phải nằm bờ kéo theo hàng chục vạn người thất nghiệp
và những thứ tồi tệ khác đến sau.
Lẽ ra, với
tình cảnh này thì sự kiện công bố hiện trạng biển miền Trung sáng nay của Bộ
Tài nguyên Môi trường phải được người dân nín thở chờ đợi.
Và khi kết quả
công bố là 'biển đã sạch' với các số liệu chứng mình đi kèm thì lẽ ra dân tình
phải thở phào nhẹ nhõm mới phải.
Song, mọi thứ
lại không diễn ra như vậy.
Vì sao thế?
Khủng hoảng
niềm tin. Nhiều người không còn tin vào những kết luận từ phía Chính phủ nữa.
Khách quan, trung thực, minh bạch
Bộ Tài nguyên
– Môi trường, ngay cả khi có thể rất giỏi về chuyên môn đi chẳng nữa, thì thời
gian vừa qua đã tỏ ra rất kém về truyền thông.
Họ cứ nghĩ rằng
hôm nay công bố kết quả như vậy, hệ thống tuyên truyền đưa tin thì dân chúng sẽ
vỗ tay rào rào hoan nghênh.
Muốn người ta
tin vào kết quả thì quá trình đưa đến kết quả đó phải khách quan, trung thực và
minh bạch.
Ở đây có ít
nhất 3 vấn đề trong quá trình dẫn đến kết luận 'biển đã sạch' vừa qua:
(1) Các cơ
quan môi trường Liên Hiệp Quốc, các tổ chức quốc tế và ít nhất là 2 chính phủ
Hoa Kỳ và Đài Loan đã có lời đề nghị giúp đỡ Việt Nam về mặt chuyên môn trong
tìm kiếm nguyên nhân và xử lý hậu quả thảm họa môi trường này. Vì sao không được
chấp thuận?
(2) Để trấn
an dư luận có thời điểm Bộ Tài nguyên – Môi trường đã mời các đoàn chuyên gia của
Nhật, Đức, Israel vào cuộc. Kết quả khảo sát của các đoàn ấy thế nào, sao không
thấy công khai?
(3) Đối với
những cơ quan đứng sau kết luận này bao gồm Viện Hàn lâm Khoa học Công nghệ Việt
Nam, Đại học Quốc gia Hà Nội, "tính khách quan, trung thực về mặt khoa học"
hay "chức năng thực hiện những nhiệm vụ chính trị" là ưu tiên cao hơn
của họ, khi mà những người đứng đầu các cơ quan này đều là đảng viên, không được
phép nói và làm trái nghị quyết, dù chỉ là nghị quyết của cấp ủy đảng cơ sở của
họ? Liệu có xung đột lợi ích không?
Đó là chưa kể
cũng chính Bộ TN-MT là nơi ban đầu đã đưa ra nguyên nhân thủy triều đỏ cho thảm
họa cá chết, để sau đó lại bác bỏ nó. Phủ nhận nghi vấn Formosa là thủ phạm, rồi
cuối cùng lại kết luận tập đoàn này gây ra thảm họa.
Tóm lại, thiếu
tự do học thuật, thiếu các viện nghiên cứu độc lập tách rời khỏi sinh hoạt đảng
phái trong khi các tổ chức xã hội dân sự và báo chí bị kiềm kẹp, thật không dễ
để những kết luận của Chính phủ lấy được lòng tin của người dân, nhất lại là
trong các vấn đề chuyên môn khoa học, xa lạ với đa số mọi người.
Càng ôm bằng
hết vào mình, nào là trường đại học, viện nghiên cứu, báo chí và cả các tổ chức
xã hội, trớ trêu thay, Chính phủ lại càng đơn độc trong mỗi phát ngôn của mình.
Bởi đấy là những
phát ngôn ngay từ đầu đã chối từ sự phản biện.
Nguyễn Anh Tuấn
22/08/2016