Chủ Nhật, 28 tháng 8, 2016
BÙI BÍCH HÀ: ÐÃ QUÊN HAY CÒN NHỚ?
Tượng đài là
những phiến đá granite khắc chữ đơn sơ nhưng trang trọng chồng lên nhau, cao
khoảng 10 feet (3m). (Ảnh Grace Hood, Hidden Colorado, KUNC.org)
Cho đến nay, đã nhiều người từng biết,
từng xem hình ảnh, thậm chí, từng đi qua thắng tích kỷ niệm các anh hùng tử sĩ
đã hy sinh trong cuộc chiến Đông Dương kể từ 1945, một công trình được xây dựng
với nhiều tâm huyết, bằng xi măng, đá tảng, sừng sững trong không gian bát ngát
của rặng núi Rocky, Colorado.
Không có nhiều người chứng kiến lúc
nó bắt đầu, cách thức khiến nó nên hình nên vóc, lúc nó hoàn thành sau chặng đường
10 năm, từ cái buổi sáng một cựu trung tá hồi hưu quân lực Hoa Kỳ bước vào cửa
tiệm đá của ông Mike Donelson ở Rocky Ford. Đối với dân thể thao thích đi bộ ven
núi, khi bất ngờ chạm mắt vào khu tượng đài ở một nơi hẻo lánh, giữa bốn bề cỏ
cây tịch mịch, trời đất hoang vu, đã giật mình kinh ngạc vì tầm vóc, kích cỡ của
các khối đá hình thành nó, không một chỉ dấu nào về xuất xứ ngoài mấy cái địa
danh xa tít mù tắp bên trời Á, những câu danh ngôn bằng nhiều ngôn ngữ (có cả bốn
câu thơ trích từ Hoa Địa Ngục của Nguyễn Chí Thiện) chạm khắc bằng tay trên 36
phiến đá tảng màu xám nhạt, to hơn những mộ chí bình thường và đặt rải rác
trong chu vi 30 bộ xung quanh tượng đài. Là một bí ẩn lạ thường.
Tháng 10 năm 2013, một video về tượng
đài chiến sĩ trận vong này xuất hiện lần đầu trên YouTube, đã lôi cuốn 66,000
lượt người truy cập vào. Tra cứu tài liệu sở Kiểm Lâm Hoa Kỳ tại địa phương,
không thấy bất cứ một thông tin hay chỉ dẫn nào. Vẫn chỉ có những người thích
môn thể thao đi bộ xuyên rừng núi tình cờ bắt gặp rồi truyền miệng nhau con đường
tới đây theo trí nhớ được trực giác hỗ trợ thay vì bản đồ. Với dân lướt mạng gà
mờ, chậm lụt như kẻ viết bài này, phải chờ tới lúc được bạn gởi cho cái link
vào Facebook của một đôi vợ chồng Mỹ trẻ mê hiking thì mới biết đến nơi chốn
linh thiêng, chạm vào hồn sông núi Việt Nam kia!
Bản phác họa tượng đài (Ảnh Grace Hood, Hidden Colorado, KUNC.org)
Hôm trước, người chồng đi rừng cùng vài người bạn, ngẫu nhiên phát giác kiến trúc kỳ lạ này. Khi về lại nhà, anh kể cho vợ nghe. Người vợ hiếu kỳ, muốn được chồng đưa tới tận nơi để “thập mục sở thị.” Người chồng hơi ngần ngại, sợ không tìm ra con đường bọn anh đã đi không chủ ý nhưng chiều lòng vợ, anh chỉ giáo đầu là có thể khó khăn song anh sẽ cố nhớ. Vì lộ trình khá xa, vài chục dặm nên họ bảo nhau dùng xe gắn máy và họ nai nịt áo mũ an toàn rồi lên đường.
Qua mô tả của người vợ trên Facebook,
con đường mòn trườn lên núi dốc cao, nhiều đoạn gập ghềnh, chật, mấp mô, khó di
chuyển, chồng phải lái chiếc xe phân khối to hơn của anh lên trước, tìm chỗ đậu
rồi trở xuống, chạy giùm xe của chị và chị lội bộ qua khúc đường này. Đã có lúc
họ thất vọng, tưởng không tìm ra dấu lông ngỗng Mỵ Châu thì họ thấy thấp thoáng
tượng đài qua rặng cây thưa, không thật sự vĩ đại, chỉ lạ mắt, đứng chơ vơ giữa
cái tam giác bằng đá xếp chồng lên nhau, có thể hiểu là ẩn dụ tượng trưng ba nước
Việt-Miên-Lào, làm thành bức tường thấp chừng qua khỏi đầu gối. Trên chóp tượng
đài bằng phẳng, có một vật trang trí nhìn trong ảnh không rõ, có vẻ là mô hình
khẩu bazooka thu nhỏ như đồ chơi. Ở một mặt bia, trên cùng, là hàng chữ SOLDIERSTONE, hàng dưới là ba chữ “In Memory
of” hàng dưới nữa là nhóm chữ dài hơn: LONG WARS LOST and the Soldiers of dưới nữa là hai chữ VIETNAM tô đậm, nổi bật. Dưới
nữa, là hai câu văn xuôi, đọc lên nghe như thơ: “Nếu khóc than mà có thể biến đổi được tiến trình sự việc/thì dòng lệ của
tôi sẽ đổ xuống không ngừng cho đến ngàn thu.” Trên mặt phiến đá tiếp theo
cùng chiều thẳng đứng, khắc câu: “Still in Death lies everyone And the
Battle’lost.” Và phiến đá trước phiến đá cuối cùng để trống, có chữ SACRIFICE,
cũng tô đậm.
Các từ chọn lựa và câu trích dẫn bằng
tiếng Việt chứng tỏ tác giả công trình này rất tinh thông cả hai ngôn ngữ
Anh/Việt. Chắc cũng không ai khác ngoài chính tác giả với phần chia sẻ tâm tư
bày tỏ niềm hối tiếc khôn nguôi về diễn tiến xảy ra trong cuộc chiến Việt Nam
mà tác giả từng hăng say trong nhiệm vụ huấn luyện binh sĩ, thúc đẩy họ cầm
súng ra trận để sau cùng, thấy xót đau máu xương đổ xuống cho một lý tưởng hão
huyền và một niềm tin khờ khạo. “Sự chết
đã vùi chôn mọi sinh linh vào tịch mịch và cuộc chiến đã mất” để chỉ còn lại
chữ hy sinh cao quý nhưng vô nghĩa mà nhiều thế hệ người dân nhược tiểu sau này
nên lấy làm bài học của thời mạt sử.
Giờ đây, người ta đã tìm ra tung tích
nhân vật bí mật quyết tâm bỏ công sức, bỏ tiền bạc, bỏ thời gian, thực sự từ
năm 1990-1995 (không kể những năm tháng ưu tư về dự án) để xây lên đài tưởng niệm
này, ở một địa thế tuyệt đẹp và hẻo lánh trên núi đồi Colorado, ngày đêm chỉ có
mặt trời, mặt trăng, tinh tú, mây và gió phủ lên nó ánh sáng, bóng tối, mùi cây
cỏ dại khắp xung quanh, xa lánh chốn bụi hồng.
Năm 1973, sau 11 năm quân vụ tại Việt
Nam, Trung tá lục quân Hoa Kỳ Stuart Allen Beckley về hưu, một năm sau khi cuộc
hòa đàm 4 bên nhóm họp tại Paris kết thúc nhằm khép lại cuộc chiến tranh Việt
Nam để Mỹ rút chân ra một cách thanh lịch và trong danh dự. Những cái mặt nạ
sân khấu nửa đêm về sáng phấn son nhếch nhác, nhìn gần ở góc độ của Trung tá
Beckley, tất đoán thấy sự thật chung cuộc. Ông về Mỹ, mang theo nỗi ngậm ngùi
tiếc thương các đồng ngũ của ông với nhiều quốc tịch, đã tình cờ gặp nhau, chia
nhau một quãng đời với nhiều mơ ước đẹp cho một lý tưởng họ cùng theo đuổi,
khác nhau ở chỗ các đồng ngũ ấy, nhất là các chiến hữu Việt Nam của ông, sau
khi ông đi rồi, sân khấu chưa thực sự hạ màn, hý viện chưa thật sự tắt đèn, họ vẫn
ung dung cống hiến đến giọt máu cuối cùng cho Tổ quốc oan khiên. Họ về đất, *“rải rác biên cương mồ viễn xứ,” và ông
trở về quê hương với một cõi lòng đầy thương tích, sống những năm tháng còn lại
của đời mình trong ray rứt, không thôi nghiền ngẫm ý nghĩ phải làm một cái gì để
sự hy sinh kia được nhìn nhận.
Một trong
trên 30 phiến đá tại Soldierstone trên có khắc bản dịch sang tiếng Anh bốn câu
thơ trích trong Chinh Phụ Ngâm, nguyên tác chữ Hán của Đặng Trần Côn, được bà
Đoàn Thị Điểm dịch sang thơ tiếng Việt. Bốn câu thơ trong ảnh tương đương với bốn
câu dịch sang Việt ngữ: Hồn tử sĩ gió ù ù thổi, / Mặt chinh phu
trăng dõi dõi soi. / Chinh phu tử sĩ mấy người, / Nào ai mạc
mặt, nào ai gọi hồn. (Ảnh Grace Hood, Hidden Colorado, KUNC.org)
Ông sống ở Texas nhưng gia đình sở hữu
đất đai ở Westcliffe, Colorado, nơi rặng núi Rockies là lời gọi chân mây đầy
quyến rũ cho những ai từng nghe tên nó. Có lẽ cựu trung tá hồi hưu Stuart Allan
Beckley không ngoại lệ khi đi tìm một nơi yên nghỉ thích hợp, xứng đáng với những
người chiến sĩ vô danh đã hy sinh mà ông ngưỡng mộ và muốn lịch sử tôn vinh họ
với tất cả sự công chính cần thiết.
Từng là chứng nhân/nạn nhân gián tiếp
của biết bao hệ lụy trần gian xung quanh cuộc chiến, theo ông, đã thua đậm, điều
quan trọng đầu tiên ông tâm niệm là phải tránh những tạp âm làm hoen ố một lần
nữa linh hồn những anh hùng đã chết cho tình yêu nước, yêu con người và yêu tự
do, đã thánh hóa vì sự cao cả ấy. Ông biết một kiến trúc có tính cách riêng tư,
của duy nhất một người lính Mỹ vô danh muốn bày tỏ lòng tôn kính đối với những
người chiến binh bị lãng quên mà lại muốn được xây lên ở đất công thì không dễ,
phải trải qua nhiều thủ tục hành chánh nhiêu khê, phải chịu sự xăm xoi của nhiều
cơ quan liên hệ không có mỹ cảm với dự án, ngay cả của nhiều cá nhân không chấp
nhận cuộc chiến nên khi thỉnh cầu sự chấp thuận của sở Kiểm Lâm địa phương về địa
điểm ông đã cất công tìm kiếm, đã chọn, ông yêu cầu (như một mật ước) không được
công chúng hóa, không có điều trần ở quốc hội, không thông báo với truyền thông.
Mong muốn tha thiết của ông là sẽ không có nhiều những bước chân hoặc lãnh đạm,
hoặc thù nghịch, dày xéo nơi chốn thiêng liêng này mà chỉ có những tâm hồn đồng
điệu, nhờ duyên lành đưa đẩy khiến tìm ra viên ngọc quý ông giấu giữa khu rừng
rộng tới 1.8 triệu mẫu tây ở quê hương ông.
Như một thiên tình sử đẹp cho đến
giòng chữ cuối cùng, đơn xin phép của cựu Trung tá Beckley thoạt đầu bị bác
nhưng kết quả khám nghiệm y khoa cùng trong năm 1995 bất ngờ cho biết ông bị
ung thư và bản án nghiệt ngã này đã làm mềm lòng ông Giám đốc sở kiểm lâm, khiến
ông nhanh chóng bật đèn xanh cho dự án.
Tượng đài hoàn tất vào tháng 7 năm
2005, theo đúng ý nguyện của người chủ xướng. Ông Beckley khi đó đã quá yếu để
có thể tới tận nơi nhìn ngắm tác phẩm của mình và chỉ 4 tháng sau, ngày 5 tháng
11, ông qua đời, lấy cái chết của chính ông thay cho cả nước Mỹ, đền tạ ân tình
sâu nặng với những người đã khuất.
Một trong những trang thư trao đổi giữa cựu Trung tá Mỹ Stuart Allen Beckley và Mike Donelson, chủ nhân tiệm khắc đá ở Rocky Ford, Colorado. Ông Beckley chiến đấu ở Việt Nam từ 1962 tới 1973. Ông vẫn ước ao xây một tượng đài để tưởng niệm tất cả những người đã từng chiến đấu cho tự do không phân biệt chủng tộc. Nhưng ông qua đời vì bệnh ung thư trước khi Soldierstone, hoàn toàn do tiền túi của ông bỏ ra, hoàn tất vào năm 1995. Ông Beckley đã nhấn mạnh là ông không muốn tên ông ghi khắc ở đâu trên những phiến đá này. "[Tượng đài] này làm cho họ, không phải cho chúng ta," ông từng nói. (Ảnh Grace Hood, Hidden Colorado, KUNC.org)
Năm 2014, dù khó khăn cỡ nào, vẫn có vài
du khách đầu tiên đã đến đây, có người kể lại, có người giữ im lặng vì tôn trọng
tinh thần người dựng tượng đài nhưng tuyệt đối không một ai chỉ dẫn lộ trình
đưa tới thắng tích này. Một hình ảnh bằng ngàn lời nói. Sau này, ông Donelson,
chủ nhân tiệm đá ở Rocky Ford, người thợ và cũng là người nghệ sĩ đã giúp ông
Beckley thực hiện ước mơ ấp ủ đằng đẵng qua hai thập niên, đã nói về ông
Beckley đại ý: “Qua thư từ trao đổi trong nhiều năm trước khi khởi công tượng
đài, tôi linh cảm ông ấy có nỗi băn khoăn mãi gậm nhấm tâm can ông như thể có
điều gì đó trong cuộc chiến để giờ đây ăn năn.”
Theo kẻ viết bài này, ông không làm
gì sai cả ngoại trừ sở hữu một trái tim trong trẻo. Nó khiến ông muốn nhận tội và
tạ tội thay cho cả đất nước ông khi cần một lý do để đi ra khỏi cuộc chiến
tranh đã hết ý nghĩa thì vội vã phủ nhận vinh quang máu xương của đồng minh,
trút lên họ những cáo buộc thiếu công bằng để chính mình không phải trả lời câu
hỏi trước giờ lương tâm phán xét.
Đáng yêu thay nước Mỹ vẫn là xứ sở của
những giá trị nhân bản, của những công dân biết tôn trọng lịch sử, yêu vẻ đẹp
và muốn công lý cho mọi người. Nói như Bill Gates, một đất nước hưng thịnh
không chỉ căn cứ vào sản lượng quốc gia mà ở cung cách người dân hành xử trong
cuộc sống. Đôi vợ chồng trẻ trên
Facebook đã vượt mọi khó khăn cùng nhau đến chiêm ngắm SoldierStone, kể lại chuyến
đi của họ với lòng thành khẩn: “Tôi nhắm
mắt lại, lắng nghe tiếng gió trong rặng cây. Tôi thở bầu không khí núi, lắng đọng
hương rừng và trong giây phút ấy, tôi thề tôi đã nghe tiếng thì thầm Hãy Nhớ
Chúng Tôi nhé! Tôi hứa là tôi sẽ nhớ.”
Vài bức ảnh cho thấy nhiều bạn trẻ đi
xe gắn máy tới đây. Phải chăng gởi gấm tâm huyết của cố trung tá Stuart Allen
Beckley đã tới với đúng đối tượng mà ông mong muốn, thế hệ sẽ theo đuổi một cuộc
chiến khác, vì Tự Do đã đành mà trước hết, còn vì đồng loại nữa.
* TríchTây Tiến, thơ Quang
Dũng.
