Thứ Bảy, 30 tháng 7, 2016
Ngô Thế Vinh - NGƯỜI CHĂM ISLAM TRÊN XỨ CHÙA THÁP
Hình 1_ Người Chăm Islam trong Mùa Chay Ramadan
đang cầu nguyện trên ghe trên dòng sông Tonlé Sap
[photo by Ngô Thế Vinh]
While hot
waters run shallow,
cold waters
run deep_ Haji Yasuf
Gửi Nhóm Bạn
Cửu Long & Anh Dohamide
NHỮNG BÔNG SỨ
TRÊN ĐẤT CHÙA THÁP
Đầu thế kỷ
19, ngay sau khi Lê Văn Duyệt Tổng Trấn Gia Định Thành từ trần 1832, tiếp theo
sự kiện một số người Chăm theo Lê văn Khôi - con nuôi Lê Văn Duyệt, nổi loạn
chống lại triều đình Huế, vua Minh Mạng có ngay quyết định tức tốc chiếm đóng
Panduranga-Champa áp dụng chính sách cực kỳ tàn bạo thẳng tay tiêu diệt tất cả
những người Chăm không phục tùng triều đình Huế. Ngay sau đó Minh Mạng cho lệnh
xóa bỏ Panduranga-Champa trên bản đồ và chia đất đai lại thành hai huyện An
Phước và Hòa Đa thuộc tỉnh Bình Thuận.
Từng bị tan
tác trong những cuộc phân tranh đẫm máu giữa Chúa Nguyễn và Nhà Tây Sơn, một
lần nữa dân tộc Chăm bỗng trở thành nạn nhân vô cùng bất hạnh “giữa hai đường
gươm giáo” trong những cuộc tranh chấp giữa những người Việt. Năm 1832 có thể
coi là thời điểm mốc đánh dấu vương quốc Champa hoàn toàn bị tiêu vong do cuộc Nam Tiến của người Việt.
Thoát được
cuộc tàn sát khủng khiếp của vua Minh Mạng, những người Chăm còn sống sót ở các
tỉnh duyên hải miền Trung Việt Nam - vốn là quê hương họ, đã phải tìm đường
trốn chạy sang Cam Bốt. Họ định cư đông
nhất ở các tỉnh Kompong Cham, Kompong Chhnang [Kompong có nghĩa là bến sông] và
một số khác sống rải rác theo hai bờ con sông Mekong, sông Tonlé Sap và Biển
Hồ. Họ chủ yếu sống bằng nghề đánh cá, trồng lúa, dệt lụa, chuyên mổ trâu bò
(do người Khmer theo đạo Phật kiêng sát sinh), nghề rèn dao búa, họ còn biết
làm thuốc và một số ít sống ở các vùng hẻo lánh còn có tài về ma thuật (sufi).
Theo mấy
người bạn anh Dohamide trốn thoát được Khmer Đỏ sang Thái Lan hiện định cư ở Mỹ
kể lại thì những người Chăm có tay nghề rèn rất được trọng dụng dưới thời Pol
Pot, họ được tuyển mộ vào những công binh xưởng để rèn vũ khí cho dù họ vẫn bị
Khmer Đỏ nghi kỵ và nếu bất ưng thì vẫn cứ bị giết.
Mức sống của
các cộng đồng người Chăm cao thấp khác nhau. Giàu có sung túc ở các tỉnh
Kompong Cham, Kompong Chhnang; mức sống nghèo khó như ở Takeo, các làng ven
sông Tonle Sap.
Giữa một xã
hội Khmer theo Phật giáo như một quốc giáo, những người Chăm sống sót từ vương
quốc Champa cho dù tiêu vong nhưng do họ vẫn muốn giữ một căn cước chủng tộc và
văn hóa riêng nên họ đã chọn theo đạo Hồi khi có dịp tiếp xúc với các thương
nhân tới từ các nước Hồi Giáo như Mã Lai, Nam Dương, Ấn Độ… Tôn giáo này đã
phát triển rộng khắp trong cộng đồng người Chăm sống trên xứ Chùa Tháp cho dù
tổ tiên họ trước đó có rất ít người có
gốc gác theo đạo Hồi.
Người Chăm
Muslim [còn được người địa phương gọi là Khmer Islam] khoảng 500 ngàn người là
cộng đồng thiểu số tôn giáo lớn nhất ở Cam Bốt. Số người Việt trên xứ Chùa Tháp
có thể đông hơn nhưng là những cộng đồng đa tôn giáo: Phật giáo, Thiên Chúa
Giáo… Nếu Bông Sứ Champaka là biểu tượng
của vương quốc Champa, có thể xem các cộng đồng Chăm Islam tỵ nạn này như những
Bông Sứ nở trên đất Chùa Tháp.
Khác biệt với
các cộng đồng người Chăm còn ở lại Việt Nam như ở các tỉnh Phan Rang Phan
Rí đa số theo đạo Bà La Môn (Chăm Ahier),
cũng có ít người Chăm theo đạo Hồi nhưng vẫn còn giữ lại nhiều nét sinh hoạt cổ
truyền (Chăm Awal hay Bani) nên họ khác với người Chăm Muslim Châu Đốc (Chăm
Bhrâu_ hay Chăm Mới).
Cộng đồng
người Chăm Muslim Châu Đốc [mà dân địa phương quen gọi là Chà Châu Giang] có
gốc gác từ Cam Bốt xuống, Thoại Ngọc Hầu
đã tuyển mộ họ từ các đạo quân Côn Man để dùng như một lực lượng kìm kẹp trấn
áp những sưu dân người Khmer trong công
trình đào con Kinh Vĩnh Tế kéo dài hơn năm năm với rất nhiều gian khổ chết chóc
và thống hận; sau đó lớp người Chăm này được triều đình Huế thưởng công cấp đất
cho lập bảy làng - người Chăm gọi là
Puk, để họ lập nghiệp làm ăn sinh sống - như kết quả cuộc di dân lần thứ hai - secondary
migration.
SỐNG CÒN TRÊN
VÙNG ĐẤT KHÓ
Do sự khác
biệt về tôn giáo, cộng thêm với quá khứ người Chăm thường hợp tác với Việt Nam
nên họ cũng bị người Khmer thù ghét, bị đối xử như một thứ công dân hạng hai -
tuy không tới mức gay gắt như đối với người Việt [mà người Khmer khinh miệt gọi
là Bọn Yuon hay Bọn Bắc] nhưng họ cũng đã trở thành những nạn nhân của cuộc tẩy
sạch chủng tộc [ethnic cleansing] của Pol Pot trong thập niên 70.
Ước tính đã
có khoảng hơn một nửa tổng số người Chăm bị Khmer Đỏ sát hại, cộng thêm với
những tổn hại vật chất hầu hết các thánh đường [Mosques] và trường học Hồi giáo
bị phá hủy. Một số ít sống sót lại phải theo đường sông Mekong về hướng bắc
trốn chạy sang Lào và hình thành một cộng đồng Chăm Islam trong quận
Chantabouli ở Vạn Tượng.
Số người Chăm
còn sống sót dưới thời kỳ Khmer Đỏ đã phải chịu vô vàn khó khăn thống khổ. Họ
bị bỏ cho đói khát và hoàn toàn bị tước đoạt mọi tự do. Họ bị cấm cầu nguyện
hay duy trì các tập tục Hồi Giáo, bị cấm nói tiếng Chăm, bắt phải ăn thịt heo
cho dù đó là điều cấm kỵ trong đạo Hồi - nếu cưỡng lại hay từ chối là bị giết.
Phụ nữ Chăm bị bắt phải cắt tóc ngắn, cấm choàng khăn…
Một tương phản
đáng ngạc nhiên là cho dù Thái Lan cũng là một quốc gia Phật giáo Tiểu thừa
giống như Cam Bốt nhưng các cộng đồng người Chăm Islam ở miền nam Thái Lan lại
có một cuộc sống thanh bình và ổn định hơn
nhiều.
CÙNG VỚI NƯỚC CAM BỐT HỒI SINH
Thời kỳ sau
Khmer Đỏ, cộng đồng Chăm Muslim đã phải đương đầu với thật nhiều vấn đề
như thiếu trường học, thiếu những thánh
đường làm nơi cầu nguyện và thành phần người Chăm trí thức sống sót sau Khmer
Đỏ kể như đếm được trên đầu ngón tay và tỉ lệ trẻ mồ côi Chăm thì rất cao.
Nhưng dần đà
với thời gian, các thánh đường và trường học Hồi giáo lại bắt đầu được phục hồi
do tiền trợ giúp từ Mã Lai, Saudi Arabia, Kuwait và các quốc gia Hồi giáo khác;
cũng phải kể tới số tiền của các cộng đồng Chăm Islam ở hải ngoại từ Mỹ, Canada
và Tân Tây Lan gửi về.
Điển hình là
Kuwait đã tài trợ một cách hào sảng cho một số cộng đồng Chăm Islam để họ có
phương tiện cải thiện cuộc sống tăng
lương 20 đôla mỗi tháng cho các thầy giáo. Đó là những giúp đỡ thuần túy trong
sáng chứ không kèm theo một điều kiện áp đặt nào.
Hình 2_ Ngôi
thánh đường Islam của cộng đồng người Chăm
ở Cam Bốt bên ngoài thủ đô Nam Vang
Trước Khmer
Đỏ có khoảng hơn 300 thánh đường Hồi giáo trên đất nước Cam Bốt nhưng đã bị hủy
hoại gần hết dưới thời Pol Pot. Điều đáng mừng là hiện nay [thời điểm 12/2001]
đã có hơn con số ấy, ngoài những ngôi thánh đường cũ được tái thiết còn có thêm
những thánh đường mới. Ngôn ngữ dùng trong lễ giảng gồm tiếng Chăm, tiếng Khmer và cả tiếng Ả Rập [nhưng lại có rất ít người
Chăm biết tiếng Ả Rập, cho dù đó là ngôn ngữ của Kinh Koran].
Người Chăm
Sunni Islam luôn luôn sống hài hòa với những tôn giáo khác. Không phải là hiếm
thấy cảnh người Chăm cúng dường thức ăn cho các nhà sư đi khất thực qua nhà họ,
cả đưa đò hay phà miễn phí cho các vị ấy qua sông.
Về phương
diện xã hội, người Chăm Islam đã có một cuộc sống dễ thở hơn trong sinh hoạt
cộng đồng và tôn giáo. Đơn giản như trong dịp lễ hội, người Chăm Islam bây giờ
có tự do được mổ bò ăn mừng thay vì mọi chuyện phải xin phép là có được hay
không như trước đây.
Về phương diện
chính quyền, vào thập niên 60s, chỉ có duy nhất một người Chăm Islam làm thứ
trưởng Bộ Thờ Phượng và Tôn Giáo [Ministry of Cults & Religious Affairs] nhưng
sau đó thì bị Khmer Đỏ giết. Nay tình hình được cải thiện rõ rệt dưới chính
quyền Hun Sen, đã có tới 20 người Chăm được tham chính, họ có chân trong nội
các cấp Bộ Trưởng, được bầu vào quốc hội chưa kể các thành phần chỉ huy trong
quân đội.
Hình 3_ Thiếu
nữ Chăm trên dòng Tonlé Sap gần Biển Hổ
Về cơ bản,
như mọi cộng đồng Hồi Giáo khác trên thế giới, người Chăm Islam xem đấng Allah
là Thượng Đế, Mohammed là người mang sứ điệp của Allah tới họ. Thế hệ Chăm
Islam 2000 luôn luôn được nhắc nhở giữ giáo luật như cầu nguyện năm lần mỗi
ngày, cấm mình trong Mùa Chay Ramadan [nhịn ăn từ sáng tới tối kéo dài trong
một tháng] để thấy đời sống người nghèo khó khăn ra sao rồi chia xẻ thức ăn
tiền bạc với họ. Họ cũng ao ước được tới thánh địa Mecca để viếng mộ phần giáo
chủ Mohammed và dự các buổi nghi lễ truyền thống. Hàng năm có hàng trăm người Chăm
Muslim từ Cam Bốt đi hành hương Mecca - nhưng rất ít là phụ nữ.
Nhìn chung
sinh hoạt của cộng đồng Chăm Islam trên xứ Chùa Tháp không quá khắt khe như các
cộng đồng Hồi Giáo Chính Thống [Fundamentalist] khác trên thế giới. Về y phục,
đàn ông Chăm Islam thường vẫn đội mũ và quấn sarong. Phụ nữ Chăm tuy không bị
bắt buộc phải mang y phục che kín hết phần thân thể và mạng che mặt chỉ để hở
đôi mắt như ở Afghanistan, nhưng họ vẫn được khuyên răn là nên choàng khăn
không để xõa tóc vì có thể kích dục nơi người đàn ông không phải là chồng họ.
Không có cấm đoán hôn nhân ngoài chủng tộc hay với thành phần tôn giáo khác.
Sau Khmer Đỏ,
với 20 ngàn lính Mũ Xanh UNTAC [United Nations for Transitional Authority in
Cambodia] hiện diện ở Cam Bốt,
phải nói là
cả xã hội như một toàn thể đã có nhiều thay đổi theo cả cái nghĩa tốt và xấu.
Họ tới để bảo vệ cho một nền hòa bình còn quá non trẻ để tiến tới xây dựng một
nền dân chủ sơ khai cho Cam Bốt nhưng đồng thời cũng mang tới những ảnh hưởng
tiêu cực như gia tăng đĩ điếm gia tăng hiểm họa dịch HIV…
Và ngày nay
không phải là hiếm thấy ở Cam Bốt những người phụ nữ Chăm Islam thế hệ 2000 mặc
váy ngắn hở chân, áo T-shirt hở ngực; và xa hơn thế nữa cho dù giáo luật khắt
khe cấm liên hệ tình dục bên ngoài phạm vi gia đình nhưng vẫn có một số ít đàn
ông và phụ nữ Chăm cũng không tránh được sa ngã trở thành nạn nhân của dịch HIV
đang hoành hành từ đô thị tới thôn quê trên khắp đất nước Cam Bốt.
NHỮNG NGÀY SAU 911
Sau biến cố
911 ở New York, Washington đưa tới phản ứng trả đũa của Hoa Kỳ dội bom trải
thảm ở Afghanistan. Biến cố xa hơn nửa vòng trái đất ấy nhưng không phải là
không có ảnh hưởng gây khó khăn cho cộng đồng người Chăm Islam ở Cam Bốt trong
vấn đề giao tiếp với thế giới bên ngoài. Rõ rệt nhất là các nguồn tài trợ cho
các công tác thuần túy phát triển giáo dục xã hội và tôn giáo nhưng bị ngộ nhận
là có thể liên quan xa gần tới các tổ chức khủng bố nên đã bị gián đoạn khiến
một số công trình xây cất phải bỏ dở dang.
Cùng lúc
không phải là tình cờ mà Bộ Thờ Phượng và Tôn Giáo của chính quyền Hun Sen đã
cho ban hành đạo luật mới quy định một số hạn chế sinh hoạt tôn giáo - mà đối
tượng rõ ràng là nhắm tới các cộng đồng Chăm Islam ở Cam Bốt.
Haji Yusuf,
lãnh tụ uy tín cộng đồng Chăm Islam Nam Vang [Phó Giáo - Deputy Imam của Thánh
Đường Al-Azhar] khi trả lời cuộc phỏng vấn báo Pnom Penh Post, đã bày tỏ sự
không đồng ý với các cuộc giội bom ồ ạt của Mỹ xuống Afghanistan gây tổn thất
cho cả thường dân và theo ông biện pháp ôn hòa để chống lại các nhóm khủng bố
sẽ có hiệu quả lâu dài hơn so với cuộc chiến tranh nóng như hiện nay. Rồi ông
ta đưa ra một hình tượng rất ý nghĩa: “Dòng nước nóng chỉ chảy cạn trên bề mặt
trong khi dòng nước lạnh thì chảy dưới sâu hơn_ while hot waters run shallow,
cold waters run deep.” Yusuf tiếp: “ Nước Mỹ có thể làm bất cứ điều gì -- thế
giới là ở trong tay họ. Chúng tôi không hề oán hận nước Mỹ bởi vì cả ngàn người
Mỹ đã chết trong cuộc tấn công 911 vừa qua…” Ông ta chỉ muốn khuyên người Mỹ
kiên nhẫn và hành động bằng một đầu óc tỉnh táo thay vì giận dữ như hiện nay.
Yusuf còn đưa
ra một nhận định khái quát hơn, ông tiếp: “Tôi nghĩ rằng Phương Tây không nên
bôi nhọ hình ảnh thế giới Hồi Giáo và rồi ra trong tương lai họ sẽ hiểu rõ Hồi
Giáo hơn rằng đó là một tôn giáo tốt và chỉ có cá nhân chứ không phải Đạo Hồi có hành động
khủng bố… Đạo Hồi là tôn giáo cầu nguyện cho hạnh phúc và xem chuyện giết tróc
là có tội. Kể cả đốn chặt cây không lý do cũng là mang tội.”
Khi tới với
Kompong Cham và Kompong Chhnang có niềm vui để thấy những gia đình người Chăm
Islam có được một cuộc sống tương đối ổn định và cả sung túc. Nhưng khi tới với
những người Chăm sống hai bên bờ sông Tonlé Sap, thấy họ sống trên các nhà sàn,
nhà nổi và cả trên những chiếc ghe và cũng để thấy rằng họ không thể nào nghèo
hơn, ngoài sự sống còn để nối truyền và gìn giữ đức tin của họ. Tôi đã chụp
được những hình ảnh người Chăm Islam phủ phục cầu nguyện trên ghe trong Mùa
Chay Ramadan trên dòng sông Tonlé Sap.
Hình 4_ Hai
em bé Chăm chân đất trên bờ sông Tonlé Sap
Từ trên một
chiếc ghe đỗ, người đàn bà Chăm một mình đứng
thả vó trên sông, chiếc vó kéo rộng hơn chiếc phản nặng trĩu mỗi lần nhô
lên khỏi mặt nước. Vẫy vẫy trong lưới là đôi ba con cá trắng nhỏ không lớn hơn
ba đốt ngón tay, có khi kéo lên một chiếc lưới không. Mửng này cho tới chiều
cũng chỉ đủ được một soong cá cho bữa ăn tối gia đình. Vài chiếc ghe khác thì
ra giữa sông thả lưới, cá nhiều hơn nhưng không còn thấy được những con cá lớn.
Chiếc ghe
chạy vẫn chạy dọc theo hai bên bờ sông Tonlé Sap tới cầu Chruoy Changvar - cũng
là tên của bán đảo trung tâm đông đúc cộng đồng người Chăm Islam lớn nhất của
Cam Bốt, phía bên kia cầu là giang cảng cho những con tàu chở khách đi Siem
Reap hay đi các tỉnh phía bắc như Kompong Cham, Kratié...
Rời chiếc ghe
trở lại con đường đê đất đỏ, không thể
không xúc động và thương cảm khi choàng ôm hai em bé Chăm chân đất gầy
gò và đen đủi nhưng ánh mắt sáng và thông minh và các em lại không được đi học.
Làm sao mà trang trải món nợ tinh thần này với thế hệ của những người Chăm sống
sót.
NGÔ THẾ VINHChruoy-Changvar
– Phnom Penh
14 - 12 - 01
14 - 12 - 01
Tham Khảo:
1/ A
perspective from the Cham Muslim community. Robert Carmichael, Lon Nora. Phnom
Penh Post. Oct 26 – Nov 8, 2001.
2/ The Chams:
survivors of a lost kingdom. Laos and Cambodia. APA Publications GmbH & Co.
2000.
3/ Dân Tộc
Chàm Lược Sử. Dohamide, Dorohiem. Hiệp Hội Chàm Hồi Giáo Việt Nam. Sài Gòn
1965.
4/ Góp Phần
Tìm hiểu Lịch Sử Champa. Po Dharma. Champaka, No 1 , IOC-Campa San Jose,
California 1999.
(Nguồn: tạp
chí Thế Kỷ 21 số 157, May 2002)
Đăng ký:
Đăng Nhận xét (Atom)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét