Thứ Sáu, 22 tháng 1, 2016
Zhang Xiaoming - Hội nghị Thành Đô 1990
Trích sách của Zhang Xiaoming (5/6/2015). Cuộc chiến dài của
Đặng Tiểu Bình: Xung đột quân sự giữa Trung Quốc và Việt Nam, 1979-1991.
(Deng Xiaoping's Long War: The Military Conflict between China and Vietnam,
1979-1991. The University of North Carolina Press). Dịch từ bản tiếng Anh tại: http://www.viet-studies.info/kinhte/Zhang_ChengduMeeting.htm.
Nhận xét của người dịch: đây là góc nhìn của một học giả Trung Quốc (dạy ở Mỹ), dựa
theo các tài liệu Trung Quốc nên đương nhiên có những hạn chế. Tuy nhiên nó
cũng cho thấy một thái độ tuyệt vọng và khẩn cầu muốn "làm lành" từ
lãnh đạo Việt nam.
Chương 8: Con đường dẫn tới chấm dứt xung đột (tr.
202-206)
Hội nghị Thành Đô 1990
Tháng 6/1990 (khi Đông Âu đã thoát khỏi cộng sản
lần đầu tiên sau hơn bốn mươi năm), các nhà lãnh đạo Việt Nam lại một lần nữa
kêu nài [plea] xin thăm Trung Quốc. Trong cuộc gặp với đại sứ Trung Quốc tại Hà
Nội, Nguyễn Văn Linh nhắc lại những chuyến đi Trung Quốc của ông trước khi có
tranh chấp biên giới và các cuộc họp của ông với Mao, Chu và Đặng Tiểu Bình.
Nguyễn Văn Linh tuyên bố ông đã học hỏi lý luận cách mạng của Mao và đánh giá
cao viện trợ của Trung Quốc trong cuộc đấu tranh của Việt Nam chống Pháp và Mỹ.
Sau đó, ông thừa nhận rằng Việt Nam đã sai trái với Trung Quốc và sẵn sàng sửa
chữa sai lầm của mình. Về Campuchia, nhà lãnh đạo Việt Nam bày tỏ niềm tin rằng
tình hình sẽ được giải quyết một cách hòa bình, nhưng kêu gọi Việt Nam và Trung
Quốc cộng tác để ngăn chặn phương Tây và Liên Hợp Quốc can thiệp vào Campuchia
trong tương lai. Nguyễn Văn Linh thừa nhận việc loại trừ Khmer Đỏ ra khỏi một
chính phủ Campuchia tương lai là không thực tế. Như nhắc lại ý của Đặng, cuối
cùng Linh đã tỏ ý mong muốn gặp lãnh đạo Trung Quốc để giải quyết vấn đề
Campuchia và quan hệ Việt-Trung trước khi ông về hưu. Lãnh đạo Trung Quốc dường
như vẫn thờ ơ với quan điểm của nhà lãnh đạo Việt Nam về Campuchia, và khó chịu
bởi cái mà họ cho là bộ điệu hung hăng của ngoại trưởng Nguyễn Cơ Thạch trong
cuộc gặp với Thứ trưởng Ngoại giao Trung Quốc tại Hà Nội. Có thể việc Việt Nam
rút quân ra khỏi Campuchia không còn đủ để làm hài lòng các lãnh đạo Trung
Quốc, bây giờ họ mong đợi nhiều hơn từ Hà Nội. Nhanh chóng trả lời Nguyễn Văn
Linh, họ nhấn mạnh rằng một hội nghị thượng đỉnh giữa hai nước chỉ có thể đến
sau khi vấn đề Campuchia được giải quyết: Việt Nam cần hoàn tất cuộc rút quân
và sau đó giúp hòa giải dân tộc Campuchia.
Đến nay vẫn chưa biết Việt Nam phản ứng ra sao với câu trả lời gây
thất vọng này. Có vài tiến bộ trong tháng 1 và tháng 8/1990. Thứ nhất, năm
thành viên thường trực của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc đạt được thỏa thuận về
khuôn khổ cho một giải pháp chính trị cho vấn đề Campuchia: tất cả các viện trợ
từ ngoài cho các phe phái cạnh tranh sẽ ngưng, sẽ thành lập Chính quyền Chuyển
tiếp [Transitional Authority] Liên Hợp Quốc tại Campuchia, và chủ quyền của
Campuchia sẽ được tôn trọng. Thứ hai, tất cả các phe phái chính trị Campuchia
đã chấp nhận thỏa thuận này, và một vòng đàm phán mới với Hà Nội được lên kế
hoạch cho tháng 9 tại Jakarta. Ngày 16/8, đại sứ quán Trung Quốc tại Hà Nội
nhận được một tín hiệu miệng từ Nguyễn Văn Linh qua con trai của cựu lãnh đạo
Việt Nam Hoàng Văn Hoan, người đã đào thoát sang Trung Quốc vào năm 1979. Nhà
lãnh đạo Việt Nam lại một lần nữa đưa ra một lời thỉnh cầu [appeal] làm hòa, đổ
lỗi cho Bộ trưởng Ngoại giao VN về những tranh cãi dai dẳng giữa Việt Nam và
Trung Quốc về Campuchia, và nhắc lại rằng tình trạng khó khăn này chỉ có thể
được khắc phục bằng một hội nghị thượng đỉnh giữa các nhà lãnh đạo cấp cao hai
nước.
Vì thông điệp này không trực tiếp đến từ nhà lãnh đạo Việt Nam,
Bắc Kinh ra lệnh cho Zhang Dewei, đại sứ Trung Quốc ở Việt Nam, tìm gặp đích
thân Nguyễn Văn Linh để tìm hiểu ý định thực sự của ông về quan hệ Trung-Việt.
Những thập kỷ thù địch giữa hai nước khiến cho sự liên lạc giữa các nhà ngoại
giao Trung Quốc và các quan chức Việt chỉ ở mức tối thiểu cần thiết. Giới ngoại
giao Trung Quốc gặp rất nhiều khó khăn để tìm người tốt nhất để liên hệ với nhà
lãnh đạo Việt Nam sau nhiều năm đối thoại hạn chế giữa hai bên. Vì Nguyễn Cơ
Thạch kiểm soát Bộ Ngoại giao, Đại sứ Trung Quốc quyết định nhờ Đại tướng Lê
Đức Anh, Bộ trưởng quốc phòng, người đã lặp lại nhiều điểm của Nguyễn Văn Linh
tại một phiên họp trước đó với đại sứ Trung Quốc, giúp sắp xếp một họp với cấp
trên của mình.
Cách tiếp cận này mang tới kết quả. Ngày 22/8, Nguyễn Văn Linh
tiếp Zhang Dewei tại Bộ Quốc phòng. Quan chức Việt Nam này [Nguyễn Văn Linh]
thừa nhận rằng ông đã gửi một thông báo miệng tới đại sứ Trung Quốc và nhắc lại
ý định của ông muốn thăm Trung Quốc. Ông đặc biệt lưu ý rằng cuộc gặp gỡ với
các nhà lãnh đạo Trung Quốc sẽ giúp làm im miệng những người hãy còn phản đối ý
muốn giải quyết vấn đề Campuchia của ông. Trong hoàn cảnh đó, Bắc Kinh đành
nhượng bộ. Ngày 27/8, Thủ tướng Lý Bằng đến nhà Đặng Tiểu Bình nay đã "nghỉ
hưu bán phần" [semiretired], báo cáo quyết định của các người kế nhiệm mời
nhà lãnh đạo Việt Nam sang thăm Trung Quốc. Li sau đó gợi ý rằng vì lý do an
ninh liên quan đến Á Vận Hội 1990 sẽ được tổ chức tại Bắc Kinh, cuộc họp sẽ
diễn ra tại Thành Đô, thủ phủ tỉnh Tứ Xuyên. Đặng bằng lòng.
Ngày 3/9, hội nghị thượng đỉnh được triệu tập. Tham dự có Tổng thư
ký đảng CS Trung Quốc Giang Trạch Dân và Thủ tướng Lý Bằng, và tổng thư ký đảng
CS Việt Nam Nguyễn Văn Linh, Thủ tướng Đỗ Mười và cố vấn đảng Phạm Văn Đồng. Giang
Trạch Dân thẳng thắn tuyên bố rằng cả hai bên phải thừa nhận [come to terms]
những gì cả đúng lẫn sai giữa hai nước từ cuối những năm 1970. Theo ông, Trung
Quốc không đòi phải giải tỏa ân oán cũ, mà muốn tìm ra gốc rễ vấn đề và tìm
giải pháp đột phá mới cho tương lai. Ông hoan nghênh sáng kiến cải thiện quan hệ của các lãnh đạo
mới của Việt Nam nhưng một lần nữa lưu ý rằng Campuchia vẫn là trở
ngại lớn cho việc bình thường hóa. Nhà lãnh đạo Trung Quốc sau đó kêu gọi các
đối tác Việt Nam chấp nhận kế hoạch của Liên Hợp Quốc. Nguyễn Văn Linh thú nhận
rằng Việt Nam đã theo đuổi một chính sách sai lầm trong mười hai năm qua và
giải thích rằng các lãnh đạo Việt Nam hiện nay muốn sửa đổi để tiếp tục quan hệ
hữu nghị giữa hai nước và hai đảng mà Hồ Chí Minh đã thành lập. Ông hứa sẽ hỗ
trợ một giải pháp chính trị cho vấn đề Campuchia dựa trên văn bản khung của
Liên Hợp Quốc. Mặc dù vậy, Việt Nam vẫn chống đối kế hoạch của Bắc Kinh về một
Chính quyền Chuyển tiếp Campuchia dưới sự lãnh đạo của Hoàng tử Sihanouk, tuy
nhiên chỉ có Phạm Văn Đồng là chống đối mạnh mẽ đề xuất này. Bắc Kinh đề nghị
chính quyền Phnom Penh mà Hà Nội hỗ trợ sẽ chiếm sáu ghế trong Chính quyền
Chuyển tiếp, và ba nhóm kháng chiến sẽ chiếm hai ghế mỗi nhóm. Vì Sihanouk cũng
về phe kháng chiến, Việt Nam cảm thấy rằng sự sắp xếp này không công bằng và
không hợp lý. Ngày đầu tiên của cuộc đàm phán kéo dài đến 8:00 tối mà không đạt
được thỏa thuận. Sau đó vào buổi tối tại bàn tiệc chào đón, các nhà lãnh đạo
Trung Quốc được cho rằng đã tiếp tục cố gắng thuyết phục các nhà lãnh đạo Việt
Nam chấp nhận đề nghị của Trung Quốc. Sau một buổi họp dài ngày hôm sau, các
nhà lãnh đạo Việt Nam chịu thua. Họ cũng hứa sẽ thuyết phục chính quyền Phnom
Penh chấp nhận kế hoạch của Trung Quốc. Hai bên sau đó đã đạt được thỏa thuận
về các nguyên tắc về giải pháp chính trị cho Campuchia và nối lại quan hệ.
Ngày 6/9, quan chức ngoại giao Trung Quốc vội vã đến Jakarta để
thông báo cho tất cả các bên về thỏa thuận mới giữa Trung Quốc và Việt Nam về
Campuchia và để thúc đẩy họ đạt thỏa thuận. Một năm nữa sẽ trôi qua với những
đấu đá giữa các phe Campuchia trước khi hòa ước được ký kết. Hội nghị thượng
đỉnh Thành Đô đánh dấu sự kết thúc của mười hai năm thù địch của Trung Quốc đối
với Việt Nam. Giang Trạch Dân kết thúc cuộc họp bằng cách trích dẫn một bài thơ
thời Thanh: "Tai họa không thể chia cách anh em; chỉ một nụ cười là diệt
hết ân cừu"(Dujin Jiebo xiongdi zai; Xiangfeng yixiao min enchou). Nhà
lãnh đạo mới của Trung Quốc tỏ ra tràn đầy tình cảm khi nhắc lại mối quan hệ
anh em giữa Trung Quốc và Việt Nam thời 1950-1970, mặc dù sau đó ông thừa nhận
rằng một thập kỷ thù địch đã khiến cho hai nước không thể trở về quan hệ gần
gũi và thân mật thời đó. Về phần người dân Trung Quốc, họ vẫn cay đắng nhận
thức được rằng sự hy sinh của họ cho Việt Nam trước đó đã không mang lại tình
bạn vĩnh cửu và lòng tri ân và họ càng trở nên khó chịu hơn với hành vi không
đáng tin cậy của Việt Nam. Họ quở trách sự vô ơn của Hà Nội bằng cách nhắc lại
một thành ngữ cổ của Trung Quốc, "Ai đã cho tôi bú là mẹ tôi" (younai
bianshi Niang).
Nicholas Khoo nói đúng rằng "sự sụt giảm trong cuộc xung đột
Trung-Xô" là hệ quả tất yếu của việc mở "cánh cửa cho sự xích lại
Trung-Việt." Nhìn lại, trong khi Hà Nội tìm đến Bắc Kinh vào năm 1989 và
1990, thế giới cộng sản đang thay đổi mạnh mẽ và sâu sắc. Cơn bão chính trị
thổi mạnh qua Đông Âu. Liên Xô đang trên bờ vực của sự tan vỡ. Giữa sự sụp đổ
của chủ nghĩa cộng sản, nhiều đảng viên và ủng hộ viên CS Việt Nam bắt đầu lo
lắng về những gì sẽ xảy ra cho đất nước của họ, một trong những nước cộng sản
trẻ tuổi nhất. Thành công của Trung Quốc trong việc cải cách kinh tế và mở cửa
ra thế giới cho họ một hy vọng. Theo ông Nguyễn Văn Linh, bởi vì CHXHCNVN là
nước nhỏ và Đảng Cộng sản Việt Nam là một đảng nhỏ, họ cần phải dựa vào Trung
Quốc và ĐCSTQ để tiếp tục phất cờ xã hội chủ nghĩa. Ngoài ra, nhà lãnh đạo Việt
Nam này chỉ ra rằng CHXHCNVN và Đảng Cộng sản Việt Nam cần sự hỗ trợ của nước
láng giềng xã hội chủ nghĩa của họ. Từ quan điểm của Việt Nam, chia sẻ lợi ích
chính trị và ý thức hệ là đủ để kéo hai nước xã hội chủ nghĩa này trở lại một
liên minh chặt chẽ. Tuy nhiên, đối với Trung Quốc, tư tưởng truyền thống duy ý
thức hệ này đã lỗi thời: trong môi trường quốc tế hiện nay, mỗi quốc gia xã hội
chủ nghĩa nên theo đuổi các chính sách phục vụ lợi ích quốc gia của riêng mình.
Vào thời điểm đó, các ưu tiên quốc gia của Trung Quốc là cải cách kinh tế và mở
cửa. Dù Việt Nam háo hức cải thiện mối quan hệ với Trung Quốc, Bắc Kinh có vẻ
không động lòng và tiếp tục nhấn mạnh cần phải giải quyết hẳn vấn đề Campuchia
trước khi bình thường hóa quan hệ song phương.
Z.X.
(Nguồn bản dịch: Bauxite Việt Nam)
Dịch giả Phạm Quang Tuấn gửi BVN
Đăng ký:
Đăng Nhận xét (Atom)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét