Nếu hỏi nhân vật phụ nữ nào có ảnh hưởng lớn nhất trên thế giới trong năm qua, chắc ai cũng nghĩ tới bà Angela Merkel, thủ tướng Đức. Bà quyết định cứu kinh tế Hy Lạp, nếu không thì tương lai cả khối Euro sẽ bấp bênh. Bà tuyên bố phải nhận dân Syria tị nạn, các nước Châu Âu khác cũng làm theo.

Nhưng ảnh hưởng của bà Merkel bị giới hạn trong Liên hiệp Âu Châu. Một phụ nữ khác có ảnh hưởng trên cả thế giới, là bà Janet Yellen, chủ tịch Hệ thống Dự trữ Liên bang, tức ngân hàng trung ương nước Mỹ (Federal Reserve, viết tắt là Fed). Đầu năm 2015, bà ngỏ ý sẽ tăng lãi suất. Từ đó, cả thế giới chờ đợi, và đồng đô la Mỹ cứ thế lên giá. Vì khi lãi suất ở Mỹ tăng, số tiền đem cho Mỹ vay sẽ tăng, nhiều người sẽ đi mua tiền Mỹ để đầu tư. Tháng Chín vừa qua, mọi người hồi hộp chờ, bà Yellen chưa quyết định. Tháng 12, bà đã cho tăng lãi suất căn bản, từ khoảng “00% tới 0,25%” lên thành từ “0.25 tới 0,50%.”

Quyết định tăng lãi suất sẽ ảnh hưởng tới rất nhiều quốc gia đang mắc nợ hay sắp đi vay. Bởi vì trên thị trường tài chánh quốc tế hầu hết các món nợ được tính bằng đô la Mỹ, người vay sẽ phải trả vốn lẫn lãi bằng đô la. Nếu chính phủ Malaysia vay 100 đô la vào cuối năm 2014, thì khi phải trả tiền vốn vào cuối năm 2015 họ vẫn chỉ trả 100 đô la thôi. Nhưng cuối năm ngoái 100 đô la được đổi bằng 350 đồng ringitt, năm nay muốn có 100 đô phải đổi 429 ringitt! Chính phủ Nga vay nợ bằng mỹ kim sẽ còn khốn hơn nữa, vì đồng rúp xuống giá gần một nửa so với đô la trong hai năm qua. Dù Nga vay nợ của Nam Phi hay Brazil, khi vay, khi trả đều dùng đô la Mỹ. Từ năm 2009 đến nay, trên khắp thế giới tổng số nợ tính bằng mỹ kim đã lên tới hơn 9,000 tỷ đô la. Riêng trong năm 2014, đô la tăng giá trung bình 15% so với tiền tệ các nước khác. Quyết định của Fed mà bà Yelln công bố làm cho đô la Mỹ càng vững giá, và có thể lên!

Không phải chỉ có các chính phủ đi vay nợ nước ngoài mới lo đô la lên giá. Giới kinh doanh cũng chịu ảnh hưởng. Công ty Adidas của Đức chuyên sản xuất đồ thể thao đã phải thay đổi chiến lược mua và bán hàng. Ngày hôm qua, giám đốc tài chánh (CFO) của Adidas là Robin Stalker đã nói với Thời báo Thị trường (Boersen-Zeitung) rằng chi phí mua hàng của công ty sẽ tốn thêm 500 triệu euro trong năm tới, chỉ vì đồng euro xuống giá so với mỹ kim, mà công ty đi mua hàng phải trả bằng mỹ kim. Số tiền đó, tuong đương với 550 triệu đô la, sẽ phải đổ lên đầu khách tiêu thụ, hoặc Adidas sẽ phải cắt bỏ không mua, không bán một số mặt hàng. Nhiều nhà sản xuất ở các nước nghèo như Việt Nam, Malaysia có thể sẽ mất mối làm ăn!

Với những thí dụ trên, phải công nhận Janet Yellen là một người có ảnh hưởng lớn khắp thế giới. Thứ Tư tuần trước, mặc dù tất cả giới đầu tư đã chờ đợi quyết định tăng lãi suất của Fed từ lâu rồi nhưng ngay sau cuộc họp báo của bà Yellen, thị trường chứng khoán New York tăng vọt. Ngày hôm sau, các thị trường Tokyo, Hồng Kông, London cũng tăng theo. Tại sao giới đầu tư quốc tế lại phản ứng trước một quyết định mà ai cũng đoán trước sẽ xẩy ra như vậy? Bởi vì trong cuộc họp báo công bố quyết định tăng lãi suất, bà Yellen còn nói thêm rằng sang năm 2016 lãi suất có tăng nữa thì sẽ chỉ lên chầm chậm thôi! Người ta chờ đợi nghe chữ “gradual, chầm chậm.” Những người đầu tư muốn biết sang năm 2016 lãi suất ở Mỹ sẽ tăng với tốc độ nào. Nếu nó lên nhanh thì không những tốc độ tăng trưởng của kinh tế Mỹ chậm lại, hầu hết các nước sẽ bị ảnh hưởng, mà số tiền đầu tư khắp nơi sẽ chạy khỏi các nước khác để đổ vào nước Mỹ. Nhiều người sẽ thích cho vay lấy lãi suất cao ở Mỹ, tức là họ sẽ mua trái phiếu chứ không mua cổ phiếu. Nay người ta yên tâm, chuyện đó sẽ không xẩy ra trong năm 2016!

Kể ra thì Janet Yellen là một phụ nữ có ảnh hưởng nặng thật. Nhưng ảnh hưởng lớn lao đó không phải do cá nhân bà. Bà không được tiếng là một kinh tế gia xuất sắc, so với ngay ông chồng là Giáo sư George Akerlof. Ông được trao giải Nobel Kinh tế học năm 2001, bà không hy vọng đoạt giải này vì không có thời giờ nghiên cứu từ khi vào làm cho Ngân hàng Trung ương, Fed từ hơn 20 năm qua. Trong giới kinh tế học, Akerlof đã là một ngôi sao sáng, từ năm 1970 khi ông công bố bài nghiên cứu mang tựa đề “Thị trường Những trái chanh,” (The Markets for Lemons). Những người không quen với tiếng Anh nói ở Mỹ thì không biết “trái chanh” là tiếng gọi những chiếc xe hơi cũ. Bàn về việc mua bán xe cũ, Akerlof nêu ra một vấn đề cơ bản trong kinh tế nhưng thường bị bỏ qua: Người mua và người bán có những tin tức khác nhau về sản phẩm trao đổi. Tương tự như chiếc xe cũ, người đi xin việc và người tuyển dụng không có những thông tin như nhau về khả năng của ứng viên. Hãng bảo hiểm cũng không biết rõ về tánh tình người mua bảo hiểm, là cẩn thận hay liều lĩnh. Thị trường đã tạo ra những cơ chế để người mua nhận ra những “tín hiệu” (signal) nhờ thế người mua đoán được người bán biết tình trạng “cái xe cũ” tốt xấu thế nào. Akerlof mở ra một dòng nghiên cứu mới về thông tin trong trao đổi kinh tế, với tình trạng “thông tin bất cân xứng” (asymmetric information) khi mọi người trao đổi.

Trong các vấn đề kinh tế, Akerlof thú nhận rằng bà Yellen “bảo thủ” hơn, tức là tin tưởng ở thị trường hơn. Giới cấp tiến thì tin tưởng vào sự can thiệp của nhà nước vào đời sống kinh tế. Có lẽ vì xuất thân trong một gia đình lao động (working class) nên bà thực tế hơn, còn ông chồng lý thuyết và mơ mộng hơn. Giáo sư Akerlof đã phải rời Đại học Berkeley để về Washington sống khi bà vợ lên làm chủ tịch Ngân hàng Trung ương Mỹ; ông cũng phải từ bỏ chức cố vấn cho một ngân hàng Thụy Sĩ, để tránh “quyền lợi công tư xung khắc.” Ông cũng không bao giờ gặp các nhà báo để nói về chính sách kinh tế nữa!

Bà Janet Yellen

Trong thực tế bà Janet Yellen đang đóng vai một chủ tịch Ngân hàng Trung ương cho cả thế giới, vì mỗi quyết định bà công bố gây ảnh hưởng khắp mọi nơi! Trong năm qua, Ngân hàng Trung ương Mỹ ngần ngại không tăng lãi suất qua nhiều phiên họp, cũng vì tình trạng kinh tế ngoài nước Mỹ rất bi quan. Sau các cơn khủng hoảng thị trường chứng khoán ở Trung Quốc, kinh tế các nước vẫn bán nguyên liệu, khoáng sản cho Trung Quốc cũng xuống theo. Khi kinh tế Trung Quốc giảm tốc độ từ 10% xuống 7%, trong thực tế có thể chỉ là 3% hay 4%, thì mối lo lạm phát ở nước Mỹ cũng giảm. Vì đồng đô la lên giá, dân Mỹ được mua hàng nhập cảng giá thấp hơn. Cho nên trong năm qua bà Yellen không thấy cần phải tăng lãi suất để ngăn chặn lạm phát.

Bà Yellen trở thành phụ nữ có ảnh hưởng quan trọng như vậy hoàn toàn không do con người và khả năng của riêng bà. Tất cả chỉ vì bà nắm trong tay quyền quyết định chính sách tiền tệ của một nước kinh tế mạnh nhất, với đồng đô la được dùng như thứ tiền chung cho thế giới dùng trao đổi với nhau.

Nhưng quyết định tăng lãi suất trong tháng 12 năm 2015 sẽ phải chờ 6 tháng trở lên mới ảnh hưởng đến đời sống người dân. Những người gửi tiền trong ngân hàng có thể được trả lãi suất cao hơn chút đỉnh, nhưng không đáng kể. Chỉ có lãi suất khi vay tiền mua nhà có thể sẽ tăng lên, vì đó là những món nợ nhiều năm, mà trong dài hạn thì trước sau lãi suất cũng sẽ còn tăng lên nữa.

Đối với công chúng Mỹ, việc tăng lãi suất vẫn là một tín hiệu đáng mừng. Nó chứng tỏ kinh tế Mỹ đang tăng trưởng vững vàng.

Ngô Nhân Dụng