“Je suis Charlie,” “Tôi cũng là Charlie!” Câu đó được viết trên nhiều biểu ngữ trong các cuộc biểu tình trên đường phố Paris, nước Pháp, cũng như tại Trafalgar Square, London, thủ đô Anh quốc. Charlie Hebdo là tên tờ báo Pháp mới khủng bố bị tấn công, 12 người thiệt mạng. Năm 2001, sau vụ tấn công khủng bố giết hơn 3000 người Mỹ ở New York, dân chúng Paris đã biểu tình với khẩu hiệu: “Chúng ta đều là người Mỹ!” Năm nay, khẩu hiệu “Je suis Charlie” có ý nghĩa mạnh hơn. Những người biểu tình không những muốn tỏ lòng tiếc thương các nạn nhân, mà còn muốn thách thức những kẻ khủng bố. “Je suis Charlie” nghĩa là tôi cũng sẽ hành động chư tạp chí Charlie Hebdo! Tôi sẵn sàng chia sẻ số phận của những người chết vì thực hành quyền tự do ngôn luận của mình, bất chấp mọi đe dọa.

Tuần báo Charlie Hebdo đã bị đe dọa nhiều lần. Và đã được khuyên can nhiều lần. Năm 2006, báo Jyllands-Posten, Đan Mạch đã in 12 bức vẽ của nhiều nhà hí họa trên báo với tựa đề “Chân dung Muhammad,” nhà Tiên Tri của Hồi Giáo. Những bức hoạt họa này đã gây ra nhiều cuộc biểu tình của người Hồi Giáo khắp thế giới, tờ Bưu báo Jyllands bị đe dọa khủng bố, vì theo tín lý đạo Hồi không ai được vẽ hình Đức Giáo Chủ. Ngày 9 tháng Hai năm đó Charlie Hebdo đã in lại các hí họa này, vẽ thêm nhiều bức khác, trong một số báo vẽ trên bìa hình Giáo chủ Mohammad đang khóc, kèm theo câu nói: “Bị mấy thằng điên khùng nó yêu khó sống quá!” (C'est dur d'être aimé par des cons!) Tổng thống Pháp Jacques Chirac lúc đó đã chỉ trích báo Charlie Hebdo, coi là “cố tình gây hấn.” Ông Chirac nói rằng “Bất cứ hành động nào xúc phạm tới niềm tin của người khác, nhất là niềm tin tôn giáo, đều nên tránh.” Nhiều nhà chính trị Pháp cũng khuyên can. Một số tổ chức Hồi Giáo chính thức ở Pháp đã kiện, nhưng năm 2007 tờ báo được tòa tha bổng vì họ không phạm tội phỉ báng Hồi Giáo hoặc các tín đồ theo đạo. Charlie Hebdo luôn luôn khẳng định họ chỉ chống hành động của những kẻ cuồng tín nhân danh Hồi Giáo đi giết người chứ không chống tôn giáo này.

Năm 2011, tờ báo bị ném bom nhưng ban biên tập vẫn không lùi bước. Năm nay, nhóm khủng bố tới tòa báo gọi đích danh Stéphane Charbonnier, nhà hí họa ký tên Charb, chủ bút tờ báo, và các nhà vẽ hoạt họa khác trong khi nổ súng. Trong số báo tuần này, Charlie Hebdo đã giới thiệu Soumission, một cuốn tiểu thuyết mới của Michel Houellebecq, một “enfant terrible” trong làng văn. Tựa sách là Quy phục, Soumission, cũng là ý nghĩa của tên gọi các tín đồ Hồi Giáo: Quy phục Thượng Đế. Michel Houellebecq tưởng tượng một người Hồi Giáo đắc cử làm tổng thống nước Pháp vào năm 2022, sau khi thắng bà Marine Le Pen, lãnh tụ Mặt Trận Dân Tộc, một đảng cực hữu đề cao dân tộc hiện nay đang lên mạnh. 

Báo Charlie Hebdo là hậu thân của một số tạp chí trào phúng, tờ đầu tiên ra đời từ đầu thập niên 1960, từng mang nhiều tên như L'Hebdo Hara-Kiri, và Charlie Mensuel, vân vân. Charlie Hebdo đã từng nhạo báng rất nhiều định chế xã hội, tôn giáo, chính trị, trong đó có cả Thiên Chúa Giáo, Do Thái Giáo, các phái cực hữu, bọn kỳ thị chủng tộc, vân vân. Một thí dụ cho thấy tờ báo có truyền thống trào phúng “không từ ai,” cho nên đã hai lần bị đóng cửa vì phạm luật, như vào năm 1970. Tổng thống Pháp Charles de Gaulle qua đời ở Colombey-les-Deux-Églises, một tuần trước có một vụ tai nạn ở hộp đêm làm chết 146 người. Tờ báo đã chế nhạo báo chí Pháp loan tin quá nhiều về đám tang vị cựu tổng thống được coi là một anh hùng dân tộc. Họ viết một tựa đề lớn: “Cuộc khiêu vụ thảm khốc ở Colombey: Một người chết.” Sau đó L'Hebdo Hara-Kiri phải đổi thành Charlie Hebdo, lấy tên của một nguyệt san cũ. Charlie là tên nhân vật Charlie Brown trong các hý họa Peanuts nổi tiếng trên các báo Mỹ mà báo Charlie Mensuel cũng đăng lại. Nhưng Charlie nhại tên tổng thống Charles de Gaulle. Tờ báo thay đổi chủ và ban biên tập nhiều lần. Stéphane Charbonnier đứng điều khiển từ năm 2009, cho tới khi bị hạ sát ngày Thứ Tư vừa qua.

Vụ khủng bố này cho thấy các thủ phạm đã bầy kế hoạch và làm đúng từng bước như một cuộc hành quân. Pháp và Âu châu rất gần những trung tâm huấn luyện người Hồi Giáo cuồng tín ở Bắc Phi và Trung Đông. Nước Pháp có 5 tới 6 triệu người theo đạo Hồi, quy tụ số di dân đông nhất ở Âu châu. Chính phủ Pháp đã làm luật cấm không cho nữ sinh trường công lập được chùm khăn che mặt theo lối của phụ nữ nhiều nước Hồi Giáo còn theo phong tục cổ. Không Quân Pháp cũng hỗ trợ Mỹ đánh bom quân IS ở Iraq. Hai hung thủ đang bị vây bắt là anh em ruột gốc Algérie sinh trưởng ở Pháp. Hàng ngàn người Pháp đã qua Syria và Iraq tham gia nhóm IS, “Quốc gia Hồi Giáo.” Nhiều người được huấn luyện để trở về hoạt động, trong từng nhóm nhỏ tự trị, không cần một tổ chức chung. Tháng Ba năm nay, một người quốc tịch Pháp đã giết ba quân nhân cùng với ba trẻ em và một giáo viên tại một trường học Do Thái Giáo ở Toulouse, nước Pháp. Hung thủ đã được huấn luyện ở  Afghanistan và Pakistan; cũng giống như các thủ phạm vụ tấn công vừa qua. Tháng Năm, một hung thủ cũng quốc tịch Pháp đã giết ba người tại một viện bảo tàng Do Thái ở nước Bỉ. Người này đã đi theo tổ chức IS ở Syria trong một năm.

Vụ tấn công báo Charlie Hebdo không thể thay đổi chính sách của nước Pháp. Những kẻ khủng bố không nhằm mục đích đó, vì quá khó. Hành động giết người chỉ cốt chứng tỏ khả năng tàn sát của họ. Mục đích là đe dọa tất cả mọi người, đặc biệt là các nhà báo, nhà văn ngăn không cho ai được phát biểu bất cứ bài viết, hình vẽ, ý kiến, tư tưởng nào mà những kẻ cuồng tín không chấp nhận. Họ nói muốn trả thù cho Mohammad, giết những người xúc phạm tới tôn giáo của họ. Nhưng chính đa số các  tín đồ Hồi Giáo không chấp nhận hành động đó. Các nước Âu Mỹ không phải là nạn nhân duy nhất của những nhóm cuồng tín. Nhiều người khắp thế giới đã bị tàn sát chỉ vì không đồng ý với họ. Họ từng tra tấn và giết chết những nữ sinh muốn đi học ở Afghanistan, Pakistan và Ấn Độ. Họ mới tấn công một trường tiểu học tại Pakistan, giết hàng trăm học sinh. Miền Bắc xứ Nigeria, Phi châu, đang hỗn loạn vì các nhóm cuồng tín; cũng như nhiều vùng ở Tunisie, Ai Cập và các nước Trung Đông. Họ giết cả những tín đồ Hồi Giáo mà không chịu cuồng tín, cực đoan như họ. Bọn người cuồng tín đang đe dọa các quyền tự do tín ngưỡng và quyền tự do ngôn luận của tất cả loài người. Loài người đã tranh đấu mấy ngàn năm mới đạt tới kết quả được ghi thành bản “Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền,” trong đó tự do ngôn luận, tự do tín ngưỡng là những quyền quan trọng nhất. Xâm phạm các quyền tự do này là hành động của những kẻ còn sống man rợ, không tiến kịp với cuộc tiến hóa của xã hội văn minh.

Vì vậy, chúng ta phải lên án vụ sát hại các ký giả báo Charlie Hebdo.

Nhiều người như Tổng thống Jacques Chirac có thể không đồng ý với chủ trương trào phúng không giới hạn của báo Charlie Hebdo. Nhưng dù chống lại việc chế nhạo các giá trị tôn giáo thiêng liêng, bất cứ tôn giáo nào, chúng ta cũng không chấp nhận được hành động khủng bố và đe dọa quyền phát biểu của các nhà báo, hay của  bất cứ người nào khác.

Ký giả này không bao giờ đem biểu tượng các tôn giáo hoặc của các dân tộc ra làm đề tài chế nhạo; và không đồng ý với bất cư cơ quan truyền thông nào làm như vậy. Nhưng chúng ta cần phân biệt hai phạm vi, một bên là lựa chọn đạo đức, luân lý cá nhân, bên kia là lựa chọn chung của cả xã hội. Chúng ta có thể nhắc lại lời Voltaire, một nhà văn Pháp vào thế kỷ 18: “Tôi không đồng ý với điều anh nói, nhưng dù chết tôi cũng sẽ tranh đấu để anh được nói ra.” (Je ne suis pas d’accord avec ce que vous dites, mais je me battrai jusqu’à la mort pour que vous ayez le droit de le dire).

Một xã hội đặt ra luật pháp để bảo vệ các giá trị, trong đó có cả hai quyền tự do ngôn luận, tự do tín ngưỡng. Những người có tín ngưỡng có quyền bảo vệ tôn giáo và danh dự chung của mình; nhưng phải tự vệ trong vòng luật pháp, tức là không được xâm phạm những quyền tự do được luật pháp công nhận của người khác. Mọi người đều có quyền tự do phát biểu ý kiến về các xu hướng, lý thuyết chính trị, văn chương, nghệ thuật, vân vân, cũng như về các tín ngưỡng miễn là không kêu gọi bạo động bằng cách gây hận thù.

Không ai có quyền ngăn cấm người khác viết hoặc vẽ tranh trào phúng về mình, dù thấy mình bị chế nhạo. Người bị chế nhạo mà biết bỏ qua còn chứng tỏ có tư cách cao thượng đáng kính trọng. Họa sĩ Apelles, thế kỷ thứ tư trước Công nguyên, lớn tuổi hơn hoàng đế Alexander. Lúc đó Đại đế ngoài 20 tuổi, thuê Apelles vẽ chân dung. Coi tranh, ông không hài lòng, chê họa sĩ vẽ con ngựa của mình không đúng. Vua sai dắt con ngựa tới để so sánh. Khi con ngựa Bucephalus nhìn thấy trong tranh có hình đồng loại, thì nó hí vang lên hào hứng. Apelles nói: “Con ngựa nó biết thưởng thức tranh hơn hoàng thuợng!” Alexander không bắt họa sĩ đi nhốt ở “Cổng Trời,” mà sau đó còn thuê Apelles vẽ một phi tần đẹp nhất của ông. Khi bức chân dung hoàn tất, họa sĩ và người mẫu dứt ra không được, Hoàng đế bèn gả luôn ái cơ cho Apelles.

Ngày nay, một người cảm thấy bị xúc phạm có quyền kiện ra tòa, cố chứng tỏ kẻ phúng thích mình đã mạ lị hoặc phỉ báng. Nhưng không ai có quyền giết kẻ chế nhạo mình. Nếu có những kẻ tự cho họ cái quyền giết người như thế, tất cả chúng ta phải đoàn kết chống lại. Để bảo vệ thành tựu của văn minh nhân loại là quyền tự do phát biểu.

Sau cùng, chúng ta cũng tuyệt đối không nên coi những nhóm thiểu số cuồng tín và sát nhân là tiêu biểu cho tín đồ Hồi Giáo. Ai nghĩ như vậy là mắc mưu bọn khủng bố, những kẻ chỉ muốn gây chia rẽ và căm thù. Đa số người Hồi Giáo chống thái độ cuồng tín và càng nhiều người chống bạo lực.