... Buồn trông con nhện giăng tơ... 
Ca dao


Anh ta nằm ngửa trên giường nhìn lên giang sơn của tôi. Hai bàn tay anh ta xếp lên nhau làm thành cái gối kê dưới đầu còn hai cái gối thì lại trở thành vật cho anh ta gác chân lên. Anh ta rất rảnh rỗi, hình như không có việc gì để làm, giữa một xã hội mà ai cũng phải đi làm, và ai cũng muốn có việc làm. Thường chỉ thấy anh ta đi đâu đó một lát rồi trở về. Và ở nhà thì chỉ thấy anh ta nằm trên giường mà nằm trên giường thì bắt buộc anh ta phải nhìn lên chỗ của tôi. Cái kiểu nằm ngửa gối đầu tay cố hữu của anh ta thì chỉ có thể nhìn lên trần nhà mà cái trần nhà sơn trắng mênh mông không có một vật gì trang hoàng cả thì anh ta nhìn cái gì nếu không phải là nhìn tôi? Tôi cả quyết như vậy vì tôi đã bị anh ta càn quét đàn áp. Lúc đầu thì tôi không để ý đến anh ta bởi vì tôi cũng nghĩ rằng anh ta cũng chẳng để ý tới mình. Ối, hơi đâu mà để ý tới những cái không liên quan đến mình. Cuộc sống này gấp rút và xô bồ quá, ai cũng có phần vụ riêng của mình để mà lo, thì còn thời giờ đâu và hứng thú gì mà đi để ý tới những cái vớ vẩn như nhân vật nằm ngửa nhìn lên kia. Thế nhưng khốn nỗi sự đời nó không êm đềm như vậy. Anh ta không nằm yên. Một hôm tôi thấy anh ta chồm dậy đứng trên đệm giường đưa tay với lên chỗ tôi, không tới, anh cúi xuống tìm một cái gì đó, không có, rồi cầm đại cái gối quơ lên chỗ tôi! May mà vẫn không tới. Nhưng sức gió do anh ta quơ cái gối khá mạnh cũng làm cho cơ ngơi nhà cửa của tôi bị chao đảo và chính bản thân tôi cũng bị quăng lên quăng xuống suýt rơi vào khoảng không vũ trụ. Không làm gì được tôi anh ta có vẻ giận, tôi thấy anh ta mặc quần áo đi ra ngoài đóng cửa lại. Căn phòng sau cơn chấn động được trở lại yên tĩnh. Tôi đi một vòng kiểm soát lại mạng lưới của tôi. Cũng may là không bị tổn thất gì nặng tuy những sợi tơ có bị chùng đi một tí nhưng không sao, tôi vẫn còn cư ngụ và sinh nhai được, mạng lưới vẫn còn tốt lắm, những chú muỗi sa vào nộp mạng là dính ngay không cục cựa nổi. Sáng nay tôi bắt được ba chú muỗi mập máu và một con bọ bay. Một ngày ẩm thực huy hoàng. Giống có cánh chúng có ưu thế hơn tôi trong sự di chuyển nhưng chúng là đồ ngớ, không biết nhìn xa trông rộng, không bén nhạy trên đường bay, cho nên lưới tôi giăng ra chúng thay nhau lao đầu vào tự tử. Tôi không bay được nhưng tôi cũng có thể băng qua không gian bằng những cái chân dài có độ xoay xở rộng và khả năng nhả tơ đu dây nhảy dù... Vì thế tầm hoạt động của tôi có thể diễn ra trên khắp căn phòng này. Thế mà vừa rồi tôi bị anh ta đe doạ, phải nói là tôi vừa bị anh ta khủng bố, suýt tí nữa là nguy đến tính mạng! Mà tôi có mắc mứu gì với anh ta đâu? Tôi với anh ta không thù, không oán, không nợ không nần... Tôi không đụng chạm gì đến cuộc sống của anh ta, tôi không tơ hào gì đến tài sản của anh ta, tôi cũng không phê phán anh ta về lập trường tư tưởng con mẹ gì cả, anh ta muốn làm gì, muốn nói gì, muốn nghĩ gì cũng thây kệ. Hay là tôi đã có nhận xét là anh ta không làm gì cả, hay là tôi đã thấy anh ta chỉ nằm ngửa... Cái đó đâu có đụng chạm gì, có khi những điều đó tôi còn khoái nữa là khác nhưng tôi không nói ra thì sao... Có nhiều thứ ở đời này mình thích mà mình không nói là vì biết nói cũng chẳng được, ước cũng chẳng được, thèm cũng chẳng được. Có khi thích mà không được thì bèn chê cho nó đỡ thèm... Nhưng tôi có chê ai bao giờ đâu, không, tôi không chê mà tôi cũng không thích khen. Tôi chỉ đan lưới bắt mồi. Con mồi của tôi cũng tự ý lao đầu vào lưới do tôi giăng ra chứ tuyệt đối tôi chưa cầm gối phang vào ai bao giờ cả. Đồng ý là nếu không có cái lưới do tôi giăng thì các chú muỗi không bị vướng vào nhưng thử hỏi trên đời này ai là không giăng lưới nhỉ? Ai?
Thử hỏi ai không giăng lưới? Trên cõi đời phải ăn phải sống này đứa nào không giăng lưới? Đứa nào giơ tay thử coi? Ngày xưa đứa nào vô tội ném đá trước đi. Bây giờ đứa nào không đan lưới, không giăng lưới để sống nói nghe thử coi? À, có thể có lắm, có thể có nhưng họ khiêm nhường không nói ra. Ở đời thiếu gì người có đạo đức, thiếu gì người tốt lành. Như anh ta chẳng hạn, suốt ngày chỉ thấy anh ta đi ra đi vô, đứng lên ngồi xuống, và nằm ngửa là chính, có thấy anh ta làm gì bao giờ, có thấy anh ta giăng lưới như tôi... Thế nhưng tại sao tự dưng anh ta vùng dậy cầm gối càn quét tôi? Tôi nhìn rõ là anh ta có nghiến răng khi cầm cái gối quơ lên đập tôi y như cách đánh kiểu đòn thù vậy. Tại sao? Ừ, tại sao thế? Bạo lực là thế đấy nhé! Xâm lược là thế đấy nhé! Tội ác là thế đấy nhé! Đừng có mà tưởng! Tôi nói cho mà biết, anh ta còn mang nợ với tôi. Những con muỗi sa vào lưới nhện là mhững con có thể mang vi trùng sốt rét, một thứ bệnh rất nguy hiểm và rất dễ lây lan, hằng năm có biết bao nhiêu người trên hành tinh thiệt mạng vì chứng này. Bộ anh ta không biết sao, anh ta không thấy rằng tôi đã giúp cho anh ta loại trừ được biết bao nguy cơ lây bệnh, tôi đã cứu mạng anh ta không chừng! Thế mà tự dưng anh ta đập tôi! Ơn đâu không thấy chỉ thấy oán thù. Thử hỏi còn trời đất nào nữa? Thử hỏi còn phải quấy, tình nghĩa xóm giềng nào nữa? Thử hỏi còn cái... lý lẽ nào nữa! Trời ơi là trời! Đất ơi là đất! Xuống mà coi! Ở ngoài phố về anh ta đem theo một cái chổi lông gà dài cán, cái thứ này người ta vác đi bán rong ngoài phố. Chổi dài cán, vác vai; bó chổi cán ngắn đeo toòng teng bên dưới. Ai mua chổi lông gà không? Cũng lại không nghiêm chỉnh rồi, tiếng là chổi lông gà nhưng không phải làm bằng lông gà như xưa kia mà làm bằng những sợi ni lông tước nhỏ nhiều mầu. À thì ra anh ta đi mua thêm vũ khí mới. Cái gối không đánh tới chỗ tôi anh ta phải đi cầu viện. Anh ta không kịp thay quần áo, cứ nguyên quần áo đi phố mà xung trận, như thế là tình hình khẩn trương lắm lắm. Anh ta cầm chổi quơ lên một cái, tôi choáng váng mặt mày, không còn biết trời đất gì nữa. Tỉnh ra tôi thấy mình nằm trong bối ni lông của cái chổi, nhìn lên quê hương mình tôi thấy tan hoang không còn một tí gì cả. Ghê gớm thật. Cuộc càn quét, tàn sát thật là sấm sét. Chỉ trong chớp mắt tất cả cơ nghiệp của tôi đều tan tành. Sự nghiệp cũng mất. Danh dự cũng mất. Mạng sống đang bị đe dọa. Mất là mất tất cả. Đêm đó tôi hòan hồn sau một cơn thiêm thiếp, kiểm soát lại thấy mình còn sống và còn có thể họat động được tôi lại bò đi theo bản năng sinh tồn, tôi bò về quê cũ lựa một chỗ thuận lợi tôi bắt đầu xây dựng lại quê hương nhà cửa của mình. Tôi lại đan lưới. Giăng tơ nhưng tôi vẫn liếc nhìn về cái chổi dựng nơi góc nhà. Anh ta dựng nó đứng đó. Nó vẫn còn đó. Nó là nỗi ám ảnh kinh hoàng với tôi. Nó là vũ khí. Nó là bạo lực. Nó là khủng bố. Nhưng nó không phải là kẻ thù. Anh ta, chính anh ta kia mới là kẻ chịu trách nhiệm nhưng anh ta chẳng hiểu gì điều đó. Anh ta đập tôi có lẽ vì anh ta không biết làm gì khác. Căn phòng mới nguyên và khá đẹp. Giường đệm mới, tủ bàn mới, thảm mới, máy điều hòa mới... hôm anh ta tới ở, căn phòng đã được dọn dẹp lau chùi sạch bong không có một sinh vật nào ngoài anh ta độc quyền cư ngụ nơi đây. Nhưng rồi anh ta ra vô cửa mở muỗi theo vào và tôi cũng từ căn buồng xép gần đó vào theo. Anh ta cư ngụ, những con muỗi cư ngụ, và tôi cư ngụ. Mỗi kẻ cư ngụ theo cách thế riêng của mình. Lũ muỗi thì chúng hồn nhiên sống theo cách thế của chúng. Chỉ có loài người gọi chúng là kẻ thù chứ tuyệt nhiên chưa có một con muỗi nào coi lòai người là thù địch. Muỗi chích người ta hút máu là vì con người có máu. Mà máu người dường như là thức ăn cao cấp hơn cả. Muỗi cũng như bao sinh vật khác rất cần ăn. Vì ăn mà các sinh vật đã giết lẫn nhau, nhất là loài người. Chưa có loài thú vật súc sinh nào đánh lẫn nhau lớn như loài người đánh lẫn nhau. Loài người đánh lẫn nhau thành đại chiến thế giới, hình như sắp tới hồi thứ ba thứ tư gì đó... Tại muỗi không có thịt không có mỡ như gà cá thỏ trâu bò lợn chó chim... nên loài người không ăn thịt muỗi đó thôi, giả tỉ như... thì đừng hòng chạy thoát. Cho nên muỗi hút máu người vì trời sinh ra nó cần ăn cái thứ tanh tưởi đó, và nó thấy có trước mắt thì nó chích nó hút. Vi trùng là cái thứ quỉ quái gì đó muỗi đâu có biết, vi trùng cũng có sẵn trong cơ thể con người, từ người này sang người kia chứ muỗi đâu có “đẻ” ra vi trùng mà lên án muỗi là kẻ thù. Ối, chưa biết ai là kẻ thù của ai ạ. Đừng cả vú lấp miệng em, cậy có cái miệng la lớn với biết bao phương tiện truyền thông: phát thanh, truyền hình, báo chí, sách vở... tối tân hiện đại trong tay rồi muốn chửi ai thì chửi sao? Rồi lập ra những tổ chức quốc tế, họp hành, bay tới bay lui, thí nghiệm, nghiên cứu, báo cáo, tham luận, đủ tuồng đủ tích... thành những chiến dịch, những chương trình bài trừ sốt rét mà chủ yếu là tiêu diệt kẻ thù... muỗi. Còn muỗi thì có biết gì đâu, nó ở trong phòng anh kia kìa, chúng cũng như mọi sinh vật khác, chúng cũng như anh, như tôi, cần ăn uống ngủ nghỉ, chúng hút máu anh là vì chúng cần ăn, cũng như tôi, tôi cần ăn và tôi đã... ăn chúng! Loài người các anh cóc làm gì được giòng dõi nhà muỗi. Tôi, tôi bắt muỗi làm thức ăn cho tôi, mà cũng là cứu anh, vậy mà anh hùng hổ tính đập chết tôi! Loài nhện chúng tôi không biết chửi thề, với lại chúng tôi cũng có cái đạo đức riêng của chúng tôi, chứ nếu không thì... đừng có mà tưởng. Tôi đã nói rằng trong căn phòng này mỗi chúng ta có cách sống riêng của mỗi kẻ, bọn muỗi kiếm ăn trên da thịt anh, tôi kiếm ăn trên thân xác bọn muỗi, còn anh... kiếm ăn trên thân xác ai thì thây kệ anh! Nếu anh ăn “thịt” được tôi thì anh cứ ăn. Hoặc anh có mối thù với tôi? Đằng này! Thế là thế nào? Anh giết chỉ để mà giết, chẳng có một chút ý thức nào cả. Không được. Như thế là không ổn. Cái gì cũng phải nghe cho ổn mới được. Có lẽ anh đã quên trận ốm sốt rét cấp tính thể não mà anh đã bị mấy năm trước đây. Bốn ngày hôn mê điên loạn anh còn nhớ? Muỗi đấy. Muỗi Rừng Lá anh biết chứ? Cộng sản nó bỏ tù anh là nó cũng định tiêu diệt anh, chúng đưa anh đi đày biệt xứ mãi tận miền thượng du Bắc Việt bỏ đói bắt làm khổ sai là có ý chôn anh ngoài đó, đã có hàng ngàn chiến hữu của anh bỏ thây ngoài đó. Nhưng rồi anh sống lay lất mãi đến năm thứ mười bảy mà anh không chết. Và rồi chúng cũng phải thả anh ra. Kẻ sống sót nói: – Làm... đéo gì tao! Đúng, chúng không làm ”đéo”gì được anh, nhưng anh biết không, chỉ một con muỗi nào đó, vào một lúc nào đó, đã chích nhẹ cho anh một cái để kiếm tí máu ăn qua ngày, anh đâu có biết, thế mà anh suýt đi đời nhà ma bỏ thây nơi Rừng Lá âm u. Cùng bị với anh trong cái dịch ấy, bốn người thì ba chết, chỉ có anh thoát. Người ta nói là anh chưa tới “số” chứ không thì cũng toi mạng vì muỗi Rừng Lá rồi. Nhưng anh nên công bằng mà xét rằng cộng sản nó diệt anh là có chủ mưu, có kế hoạch, có ý đồ hẳn hoi. Những đứa chủ mưu là tên Thành, tên Duẩn, tên Khu, tên Đồng, tên Hùng, anh em tên Thọ... chúng định giết các anh nên mới đem các anh lên rừng biệt xứ. Chứ còn chú muỗi bé nhỏ nào đó chẳng qua là mưu sinh như anh như tôi và bao giống khác vẫn mưu sinh. Chúng ta kiếm ăn, nên đôi khi “thịt” lẫn nhau, nhưng tuyệt đối chúng ta không thù hằn nhau, không có ý đồ hại nhau giết nhau như tụi cộng sản. Tụi cộng sản nó cướp được quyền, cướp được vợ, được nhà cửa, của cải người ta, rồi chúng còn thù hằn giết chóc người ta nữa và gọi là đấu tranh giai cấp và giai cấp đấu tranh... Không tin đến Việt Nam mà coi. Và đó là chuyện bên Việt Nam, còn chuyện bên Mỹ thì sao? Các anh vẫn chửi Mỹ đểu bỏ mẹ, nó đến thề sống thề chết với các anh là đồng minh với nhau nghĩa là sống chết có nhau cùng chiến đấu vì một cái lý tưởng bảo vệ tự do chống lại cộng sản bạo tàn... Hay lắm, nhưng rồi nó bỏ các anh lại, trói các anh lại mà bỏ cho cộng sản vào hốt ổ, ừ, thế thì Mỹ nó có tử tế với các anh không, nó có tử tế hơn cộng sản, tử tế hơn muỗi không nào? Rồi sẽ tới lúc bỏ cấm vận, sẽ có lúc nối lại bang giao đề huề, công nhận lẫn nhau, thậm chí có thể sẽ đồng minh với nhau như hồi đồng minh với các anh trước đây, vì các anh đi vào lịch sử mất rồi. Lôgic hay quy luật gì đó, nghĩa là bạn với Nga với Tầu đánh Đức đánh Nhật rồi bạn với Đức với Nhật đánh Tầu đánh Nga, bây giờ lại bạn với Nga để đánh ai, hay sẽ đánh Tầu không chừng... ối, cái tình cái nghĩa làm gì có trên cõi đời này hả anh? Hồi sống trong Rừng Lá các anh vẫn nói rằng các anh sợ nhất muỗi, rắn và đàn bà. Bây giờ anh nghĩ sao? Muỗi, cộng sản, Mỹ và tôi, ai tử tế, ai không tử tế với anh? Ai làm sao, chưa biết ý anh thế nào nhưng có điều chắc chắn là anh sẽ sang Mỹ và sẽ thành Mỹ. Thế thì còn gì để mà “bình” nữa, còn gì để mà “chửi” nữa? Chẳng lẽ mình lại chửi mình? Mỹ nó ghê gớm là ở chỗ đó. Cho anh cứ chửi Mỹ nhưng anh vẫn cứ không bỏ Mỹ được. Hóa cho nên nghĩ đến cùng kỳ lý thì tôi cũng chẳng nên mích lòng gì với anh về cái vụ anh phá nhà tôi ám hại tôi. Bởi vì rồi anh cũng sẽ ra đi khỏi căn phòng này, anh cũng sẽ phải tới một nơi sống chung và trở thành in như kẻ đã ám hại anh. Căn phòng này, và tôi có thể lại phải đương đầu với một kẻ nào đó còn ghê gớm hơn gấp bội kẻ trước! Một kẻ nào đó cũng không tử tế gì. À, nhắc tới cái vụ bị muỗi chích, tôi không có ý xúi anh tăng thêm hận thù với loài muỗi đâu, không, không hề, mà có thù thì anh cũng cóc làm gì được chúng nó, còn tôi cũng chẳng muốn ”hù” anh để kể cái công diệt muỗi. Tôi không hề là anh em quốc tế cộng sản với ai và cũng không hề là đồng minh chiến hữu với đứa nào. Kẻ nào phận nấy. Việc ai người ấy làm. Cơm ai người ấy ăn. Hồn ai nấy giữ. Kẻo không rồi lại có ngộ nhận là tôi thân với phe anh, là chúng ta kết bè kết đảng hoặc văn chương chữ nghĩa một tí là chúng ta liên minh hòa hợp trên cùng mặt trận bằng cùng một cương lĩnh chống muỗi. Không! Nói cho rõ là không mắc mứu gì nhau. Anh sống theo cách của anh, tôi sống theo cách của tôi, mỗi chúng ta có một nền văn hóa riêng. Độc lập. Chấm hết. Ai muốn làm gì thì làm. Anh có muốn ám hại tôi thì cứ tiếp tục, nếu anh coi bắn giết chửi bới là đạo đức loài người, là tự do dân chủ chế độ. Nhưng tôi thì không. Trên cơ nhau là ở chỗ đó. Đừng quên muỗi chỉ là thức ăn của tôi. Chẳng qua nói tới cái trận đau ốm là muốn nhắc tới cái lẽ sinh tử khổ ải ở đời, cuộc đời này tào lao cả mà thôi. Thế cho nên tôi mới nói là cái gì cũng phải nghe cho ổn mới được. Sau mấy trận càn quét mà tôi vẫn sống, tôi vẫn làm lại cuộc đời, tôi vẫn làm lại nhà, tôi vẫn giăng lại lưới, tôi vẫn bắt muỗi làm thứ sinh nhai và tôi vẫn từ trên này nhìn xuống anh. Anh vẫn nằm ngửa gối đầu trên tay, vẫn nhìn lên tôi, và tôi không biết lúc nào thì anh nổi loạn lên cơn tàn phá... Loài nhện chúng tôi nghĩ sao nói vậy, có sao nói vậy, mong rằng không làm ai buồn lòng.

Em yêu, 
Sau gần mười bảy năm sống lưu đày trong rừng mới về thành phố, em muốn tôi kể chuyện em nghe, thì tôi kể đó. Trong thư em nói rằng mười bảy năm rừng rú và một năm đô thị chắc là có nhiều chuyện hay ho viết cho em đọc. Từ cái xứ sở đau thương này chuyện gì đáng nói, chuyện gì cần nói, em biết không? Tất cả, chuyện gì cũng đáng phải nói, chuyện gì cũng cần phải nói, và chuyện gì cũng nên quên đi. Đất nước chúng ta đã phải trải qua một cơn đảo điên kinh hoàng khủng khiếp đến nỗi mà khi ngồi trước bàn viết thấy cái gì cũng cần phải ghi lại và cái gì cũng muốn xoá đi! Xã hội tan rã đến nỗi cái gì cũng có thể có và cái gì cũng có thể không! Cái gì cũng thật, cái gì cũng giả! Thế cho nên em cũng đừng nghĩ rằng những dòng chữ này là thư cho em hay là sáng tác, là hiện thực hay giả tưởng... Bây giờ không phải là thời hồng hoang. Bây giờ, trong lúc tôi nằm đây, nhìn lên trần nhà, đang là thời kỳ mà những kẻ cầm quyền chỉ là những tên in tiền giả, những tên đánh bạc bịp, những tên buôn lậu có chủ nghĩa, có cương lĩnh. Thời kỳ này ở đây xác cáo cũng được đem ướp thuốc trưng bày lừa bịp làm xác thánh. Thời kỳ này ra đường tôi không biết đi hướng nào và đi về đâu. Thành phố đầy rẫy những quán nước nhà thổ, đảng viên và ăn mày. Thời kỳ này nhà cửa bị cướp giật chia nhau gọi là “hóa giá”. Tôi nghe tin núi Mẹ Bồng Con bị đục phá lấy đá nung vôi xây dựng hạ tầng cơ sở xã hội xã hội chủ nghĩa để rồi cả gan làm giả một Hòn Vọng Phu xi măng khác ở Đồng Đăng. Chúng nó đào mồ cuốc mả ở hết tất cả các tỉnh thành Miền Nam, phá Nghĩa Trang Quân Đội kéo sập tượng “Thương Tiếc” để xây mồ mả riêng cho bọn chúng, mà những mồ mả này chúng cũng làm giả, cho gạch đá vào trong quan tài để kịp thời gian hoàn thành chỉ tiêu kế hoạch nhà nước...

Em yêu,
Em cứ hỏi có chuyện gì ở quê hương kể em nghe, tôi biết phải nói gì với em bây giờ nhỉ? Quả thật như vậy, ra đường tôi không biết đi đâu, ghé vào nhà thờ tìm chốn thanh tịnh nương náu thì thấy ông linh mục có vợ đẻ con mà vẫn làm lễ thánh mặc dù Công Đồng Vaticano II chưa chấp thuận. Nhìn lên tượng Đức Mẹ thấy đã bị cất đi, hỏi, được biết vì Mẹ vú to quá giáo dân không công nhận. Tôi nhớ mẹ, tìm đến chiêm ngưỡng mẹ, nhưng mẹ hiện ở đâu, người ta đem giấu mẹ nơi nào, tôi khổ quá, chắc mẹ cũng khổ quá. Lạc mẹ tôi biết tìm nơi nào giữa một xã hội nhiễu nhương và tan rã...

Đành trở về nhà. Nằm vật trên giường. Giương mắt nhìn lên.
(HB/5. 29. 1993)