Thứ Năm, 31 tháng 5, 2012
Đoàn Thanh Liêm - Và tôi đã khóc tại vườn Luxembourg ở Paris
Bài Ghi Nhanh của Đoàn
Thanh Liêm
Vào buổi chiều ngày thứ Ba 22 tháng Năm, tôi đã có dịp
đi dạo quanh vườn hoa nổi tiếng ở Paris, đó là Jardin du Luxembourg - mà từ cái
thời thơ ấu trước năm 1945 tôi đã đọc đến thuộc lòng đọan văn trong cuốn “Livre
de mon ami” của văn hào Anatole France - mô tả cảm nghĩ của một chú bé học trò
đi rong chơi trong vườn này. Mùa Xuân tại khu vườn nơi đây, với những cành lá
xanh mướt và hoa nở tưng bừng lộng lẫy, từng đàn chim tung tăng bay lượn dành
nhau kiếm mồi - cùng với hàng đòan khách du ngọan áo quần tươm tất lũ lượt đi lại
dưới những tàng cây dày đặc phủ rợp các lối đi – càng làm cho lòng tôi thấy
thêm phấn chấn yêu đời yêu người.
Ấy thế mà mắt tôi lại đã rưng rưng hoen lệ, lòng tôi
đã se lại vì vừa mới được tin trễ về sự lìa đời từ năm 2005 của một bà chị tôi
thật quý mến ngưỡng mộ - đó là vị nữ tu họat động rất năng nổ sáng tạo mà được
nhiều người trên thế giới biết đến và kính trọng tên là Marie Thérèse de
Maleissye (1916 – 2005). Câu chuyện bắt đầu thế này : Sau khi thăm anh chị Lê
Như Khôi trên đại lộ d’ Alésia vào buổi trưa, thì tôi thả bộ đến thăm nhà dòng
Phan sinh tại đường Reille cũng nằm trong Quận 14 – mà hồi cuối năm 1970 khi
qua Paris để tham dự Hội nghị thành lập INODEP (Viện Đại kết Phát triển các Dân
tộc), thì tôi đã hay lui tới nơi đây và có một ít ngày đã được Marie Thérèse de
Maleissye là vị Bề trên Giám tỉnh (Provinciale) sắp xếp cho tôi trú ngụ trong một
phòng dành riêng cho khách vãng lai.
Sau 42 năm, thì hầu hết các nữ tu thời đó đã không
còn ở đây nữa, nên tôi không gặp lại một người nào quen biết thuở xưa. Mà tôi
chỉ gặp được duy nhất một nữ tu gốc Việt Nam, đó là chị Thanh Hương năm nay cỡ
70 tuổi. Sau vài phút thăm hỏi tin tức thường lệ, tôi mới hỏi chị Thanh Hương :
Chị Marie Thérèse bây giờ ra sao, lâu lắm rồi tôi không hề nhận được thư từ hay
tin tức gì của chị ấy ? Chị Thanh Hương nói với giọng nghẹn ngào : “Marie
Thérèse qua đời rồi, từ năm 2005 cách nay đã 7 năm!” Tôi lặng người, lòng thương
cảm vô hạn và nước mắt lưng tròng, Một ông lão gần 80 tuổi như tôi, ấy thế mà
không thể kìm hãm được nỗi xúc động trước cái tin chẳng vui này.
Rồi bình tĩnh
lại, tôi tiếp tục trao đổi tin tức với vị nữ tu người Việt duy nhất trong cộng
đòan Phan sinh ở đây. Qua chị, tôi mới biết được chị Colette Humbert bây giờ đã
về hưu với tuổi ngòai 80 và sinh sống trong một căn hộ chung với chị Brigitte
de la Bouillerie tại thị trấn Cachan ở ngọai ô Paris. Với địa chỉ do chị Thanh
Hương đưa cho, tôi đã nói chuyện qua điện thọai với Colette là một cộng sự viên
đắc lực của Marie Thérèse năm xưa. Và ít bữa sau, tôi đã đến thăm các chị
Colette và Brigitte tại Cachan cũng gần Bourg la Reine là nơi tôi đang ở nữa –
như tôi đã viết bài tường thuật về cuộc thăm viếng này.
Từ giã chị Thanh Hương, tôi tiếp tục lội bộ để thăm
viếng khu Quartier Latin. Những trường Đại học và Cao đẳng danh tiếng vẫn còn
đó với bao nhiêu dấu tích kỷ niệm của những nhân vật khoa học, triết học, văn học
nghệ thuật … được ghi lại trong những tấm plaque ghi vắn tắt công lao đóng góp
của từng người. Và tôi đã ghé vào vườn hoa Luxembourg tọa lạc trong Quận 6 là một
khu vực thanh lịch nhất của Paris. Buổi chiều nắng xuân thật êm dịu, từng cơn
gió nhẹ làm xao động những tàng cây xum xuê với khối lá xanh ngắt. Phong cảnh
thật hữu tình, thật quyến rũ đối với khách nhàn du thuộc đủ mọi lứa tuổi. Tôi
kiếm chiếc ghế ngồi nghỉ sát ven hồ nước hình bán nguyệt ở vào khỏang giữa cái
vườn hoa rộng đến trên 20 hectares này.
Rồi tôi giở
cuốn sách nữ tu Thanh Hương vừa mới cho - sách được xuất bản năm 2007 - viết về
cuộc đời ngọai hạng của Marie Thérèse ra đọc. Cuốn sách do Colette và Brigitte
cùng hợp tác biên sọan có nhan đề thật lạ lẫm : “Passionnément” (Tràn đầy Say
mê) - dài cỡ ngòai 300 trang kèm theo một số hình ảnh minh họa rất gọn gàng
sáng sủa. Sau khi đọc lướt qua một số trang, nước mắt tôi lại ứa ra hồi tưởng lại
bao nhiêu kỷ niệm đẹp đẽ với người chị tinh thần thật quý mến này. Tôi gấp sách lại, bâng khuâng nhìn cảnh vật
bao quanh, nhìn số đông người qua lại trước mặt và trong lòng nổi lên một niềm
thương cảm vô vàn… Dưới đây, tôi xin ghi lại một số kỷ niệm sâu sắc với Marie
Thérèse từ suốt trên 40 năm qua.
* Kỷ niệm tươi đẹp với Marie Thérèse de Maleissye (1916 –
2005)
1 – Cuộc gặp gỡ ban đầu.
Vào khỏang đầu năm
1969, hai vị nữ tu người Pháp trong bộ áo dòng màu xám nhạt có đến thăm tôi tại
văn phòng của Chương trình Phát triển các Quận 6, 7 & 8 Saigon. Đó là Marie
Thérèse de Maleissye và Colette Humbert. Vào lúc đó, tất cả anh chị em trong
Chương trình Phát triển chúng tôi đang rất bận rộn tất bật với công việc tổ chức
cho bà con ở địa phương cùng hợp lực ra tay tái thiết xây dựng lại nhà cửa đã bị
tàn phá nặng nề do chiến cuộc hồi Tết Mậu Thân 1968 gây ra. Hai vị khách chú ý
theo dõi sự trình bày của tôi về tình hình xây dựng tái thiết này. Tôi nói :
“Vai trò chính yếu của người thanh niên tự nguyện chúng tôi ở đây, đó là làm chất
men, chất xúc tác (catalyseur) để khơi động cho số đông quần chúng ý thức được
sự ích lợi của phương thức phát triển cộng đồng và rồi họ sẽ cùng nhau tự nguyện
dấn thân vào công cuộc chỉnh trang tái thiết cho cộng đồng địa phương của chính
họ…”
Khách tò mò hỏi
thêm vì lý do nào mà tôi lại tự nguyện đi làm những việc như vậy ? Tôi trả lời
đại khái rằng : “Chính cái chủ trương ‘Phát triển Tòan diện và Điều hòa’
(Développement Total et Harmonisé) của Nhóm Kinh tế và Nhân bản bên Pháp
(Économie & Humanisme) - mà tôi có dịp theo dõi tham khảo ngay từ thời còn
là một sinh viên trường Luật Saigon những năm giữa thập niên 1950 – đã gợi ý cho
tôi dấn thân vào công cuộc xây dựng tại địa phương này. Rồi trong thời gian du
học tu nghiệp tại Mỹ năm 1960 – 61, tôi lại có dịp quan sát việc xây dựng và
phát triển cụ thể tại địa phương cơ sở ở những thị trấn nhỏ xung quanh vùng thủ
đô Washington nữa. Và hơn nữa, trong hòan cảnh chiến tranh khốc liệt hiện nay,
chúng tôi có bổn phận phải ra tay giúp đỡ chăm sóc cho các nạn nhân chiến cuộc
đáng thương là chính đồng bào ruột thịt của mình nơi vùng ven biên đô thị này
đây. Việc anh chị em chúng tôi đang làm ở đây chỉ là “Giúp dân để dân tự giúp lấy
chính họ” – như người Mỹ thường nói : “Helping the people to help themseves”… Cả
hai vị khách đều gật đầu, biểu lộ sự thông cảm tán thành lời lẽ trình bày đại lọai
như thế của tôi.
Sau cuộc trao đổi tại văn phòng như vậy, thì
tôi lại hướng dẫn khách đến thăm tại chỗ nơi mấy công trường chỉnh trang tái
thiết ở địa phương. Chứng kiến cái cảnh xây dựng tái thiết thật là sinh động
náo nức của bà con địa phương lúc ấy, cả hai vị khách đều trầm trồ khen ngợi
cái ý chí hăng say nhiệt thành của người dân địa phương để kiến tạo một nếp sống
an vui hạnh phúc cho chính bản thân gia đình của mình. Và lúc chia tay ra về,
các chị nói với tôi : “Chị em chúng tôi thật sự có một ấn tượng sâu sắc đối với
công cuộc phát triển và xây dựng tại hạ tầng cơ sở nơi vùng ven biên thành phố ở
đây - giữa thời chiến tranh khói lửa vẫn còn ác liệt kinh hòang đến thế... “
2 – Hội nghị thành lập INODEP ở Paris vào cuối năm 1970.
Vào giữa năm 1970,
thì tôi nhận được một lá thư do Colette Humbert ký mời tôi vào đầu tháng 12 đến
Paris để tham dự Hội nghị Quốc tế thảo luận về việc thành lập INODEP = Institut
Óecuménique au service du Développement des Peuples (Viện Đại kết Phát triển
các Dân tộc). Tôi thật vui mừng phấn khởi với cơ hội được tham gia trao đổi
kinh nghiệm và suy nghĩ với các bạn hữu quốc tế nơi kinh thành ánh sáng này.
Đúng vào lúc tôi lên đường qua Pháp, thì Marie Thérèse cũng từ Saigon bay về
Paris, nên tôi lại có dịp chuyện trò trao đổi với chị trong suốt chuyến đi
kéo dài đến 20 chục giờ bay này.
Là người đã từng
làm việc và đi lại thăm viếng trong nhiều năm tháng tại các quốc gia ở Á châu,
nên Marie Thérèse tỏ ra có một sự hiểu biết rất vững vàng chính xác về tình
hình văn hóa xã hội và lịch sử của nhiều quốc gia Đông Nam Á. Sinh năm 1916,
Marie Thérèse cùng tuổi với bà chị cả của tôi là chị Đoàn Thị Nga mà trong nhà
thường gọi là chị Chắt. Chị Chắt mắc bệnh câm điếc từ nhỏ, nên được cha mẹ tôi
gửi vào sinh sống tại trại câm điếc bên thị xã Thái bình do các nữ tu phụ trách
điều hành. Vì thế mà chính tôi cũng đã có thời gian theo chị để sinh sống tại
cơ sở xã hội này vào lúc mới có 9 – 10 tuổi đầu. Thành ra, tôi dễ có sự gần gũi
gắn bó với các nữ tu trong các họat động từ thiện nhân đạo. Và đối với Marie
Thérèse, thì tôi lại càng có mối liên hệ mật thiết hơn qua tổ chức INODEP mà chị
là một thành viên sáng lập năng động nhất.
Hội nghị được tổ chức
trong khuôn viên của một tu viện thuộc Dòng Jésuites tại thị trấn Chantilly cách
xa Paris chừng vài chục cây số về hướng bắc – với đầy đủ tiện nghi cho các tham
dự viên về nơi ăn, chốn ở và các phòng họp lớn nhỏ đủ cỡ. Có đến 60 người từ
nhiều nước khác nhau trên thế giới đến tham dự và sử dụng 4 ngôn ngữ chính, đó
là tiếng Pháp, Anh, Tây Ban Nha và Đức. Chúng tôi làm việc liên tục trong hơn một
tuần lễ với một số phiên họp khóang đại và những cuộc họp từng nhóm nhỏ.
Một trong những diễn giả chính yếu mà gây được
ấn tượng sâu sắc nhất đối với tòan thể cử tọa, đó chính là nhà giáo dục nổi tiếng
từ nước Brésil có tên là Paulo Freire – tác giả cuốn sách mới xuất bản “The
Pedagogy of the Oppressed” (Giáo dục của Người bị Áp bức). Paulo Freire nói say
sưa đến cả một tiếng đồng hồ, ông nhấn mạnh đến khía cạnh cần thiết phải thay đổi
cái não trạng lạc hậu được áp đặt trên lề lối suy nghĩ của người dân tại các quốc
gia bị nô lệ hóa bởi cái chế độ thực dân của người phương Tây. Vì các tham dự
viên đều là những người đã từng có kinh nghiệm họat động nhiều năm trong lãnh vực
văn hóa xã hội, nên các cuộc trao đổi thảo luận tại Hội nghị đã diễn ra thật là
sôi nổi hào hứng.
Phải nói là tôi đã
học hỏi được rất nhiều điều bổ ích từ những cuộc thảo luận trong khuôn khổ Hội
nghị này. Colette Humbert một trong những nhân vật chủ chốt trong Ban Tổ chức
thì giới thiệu tôi là một thành viên trong Nhóm Phát động INODEP (équipe de
lancement). Và kết cục, Hội nghị đã thông qua được một số quyết định cụ thể
liên quan đến cơ cấu tổ chức và điều hành của INODEP tại cấp trung ương cũng
như tại cấp vùng. Và Marie Thérèse de Maleissye vừa là một thành viên sáng lập
tiên khởi, vừa là một trong những thành viên cốt cán của ban Quản trị đầu tiên
của INODEP.
3 – Những cuộc gặp gỡ với Marie Thérèse sau năm 1975 tại Saigon.
Sau Hội nghị thành
lập INODEP ở Paris, lần nào đến làm việc ở Việt Nam, thì Marie Thérèse đều hẹn
tôi đến gặp gỡ trao đổi với chị. Đặc biệt nhất là sau 1975, chị vẫn tìm cách đến
thăm Việt Nam rất nhiều lần khi thì đi với phái đòan của Hồng Thập Tự Pháp, khi
thì đi với phái đòan viện trợ nhân đạo. Và tôi cũng đã có một vài lần đến gặp
chị ở khách sạn. Có lần vào năm 1989, tôi đã mời chị đến ăn cơm tại một quán ăn
trên đường Nguyễn Huệ Saigon cùng chung với Linh mục Chân Tín, ông Tạ Bá Tòng
và vài anh em trong Xí nghiệp Ứng dụng Khoa học Kỹ thuật. Vào năm 1989 này, thì
nhờ có sự cởi mở với trào lưu Đổi Mới Petrestroika ở Liên Xô, nên chúng tôi đã
có thể chuyện trò trao đổi tin tức với nhau một cách tương đối thỏai mái, chứ
không đến nỗi phải quá dè dặt e ngại vì sợ bị công an mật vụ rình rập theo rõi
như mấy năm trước đó nữa.
Đầu năm 1990, nhân
dịp kỷ niệm 50 năm Khấn Dòng của chị, cha Chân Tín và tôi có viết chung một tấm
Thiệp Chúc Mừng để gửi đến chị. Rồi chẳng bao lâu sau, thì tôi bị công an bắt
giữ và cha Chân Tín thì bị đưa ra quản chế ở Cần Giờ. Mãi đến năm 1996, khi qua
định cư ở California cùng với gia đình, thì tôi mới lại có thể viết thư thăm chị.
Marie Thérèse rất vui mừng được biết tin tôi đã ra khỏi trại tù và đã mau mắn hồi
âm ngay cho tôi. Chị cho biết năm đó đã 80 tuổi và sinh sống trong một căn hộ
bình thường trong khu lao động tại thành phố Lille phía đông bắc nước Pháp. Đây
là bức thư cuối cùng tôi nhận được của chị. Và sau đó thì biệt tăm luôn, tôi chẳng
còn nhận được thư từ tin tức nào của chị nữa.
**Và như đã ghi ở
trên, mãi đến ngày 22 tháng Năm 2012, khi đến thăm Tu viện xưa trên đường
Reille ở Paris, tôi mới được cho biết là Marie Thérèse đã qua đời từ năm 2005. Ở
vào tuổi 89, kể ra là chị cũng đã sống thọ lắm. Nhưng tôi đã không sao kìm hãm
được nỗi xúc động trước cái tin này. Và sau khi trấn tĩnh lại, bằng những lời lẽ
đơn sơ mộc mạc nơi đây, tôi xin ghi lại một ít kỷ niệm thân thương với một người
chị tinh thần rất đáng quý này để bày tỏ lòng biết ơn sâu xa và sự quý mến chân
thành đối với một người đã hết lòng khích lệ nâng đỡ tôi trên bước đường dấn
thân phục vụ nhân quần xã hội từ mấy thập niên qua.
Và tôi cũng xin
chia sẻ nỗi đau buồn của gia đình và cộng đòan Phan sinh trước sự ra đi của một
con người kiệt xuất này.
Xin nguyện cầu Linh
hồn Marie Thérèse được an nghỉ thảnh thơi nơi Cõi Vĩnh Hằng. RIP.
Thành phố Bruxelles, ngày 31 tháng Năm 2012
Đoàn Thanh Liêm
Đăng ký:
Đăng Nhận xét (Atom)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét