Hầu hết mọi người ở thành phố, ai cũng có một vùng quê để nhớ, trừ những người đã ở từ 3-4 thế hệ trở lên. Tôi cũng có một miền quê, dù chẳng quá xa xôi - đó là một vùng nông thôn ngoại thành Hà Nội. Nhưng chỉ 10 năm trở lại đây, mỗi lần về thăm, quê tôi lại một lần đổi thay đến chóng mặt và tôi đã thực sự lo ngại, đến một lúc nào đó, tôi sẽ là người mất quê bởi những hình ảnh, hương vị thân thuộc của quê hương sẽ chỉ còn lại trong trí nhớ.

Giống như nhiều vùng nông thôn ngoại thành khác của thủ đô, làng xóm cũ của tôi giờ đã biến đổi quá nhanh. Nếu như độ hơn 10 năm trước, nó vẫn là một làng thuần nông, nơi người dân đa phần vẫn sinh sống chủ yếu bằng nghề trồng lúa, hoa màu trên những cánh đồng tuy không quá rộng nhưng trải dài từ cầu Chui - cửa ngõ vào nội thành (cũ) của Hà Nội chạy dọc theo quốc lộ 5 vài cây số rồi hướng sâu về các xã phía đông. Với chiều dài tít tắp, không thấy giới hạn đó cũng đủ mỏi cánh cò bay.

Tuy chẳng xa trung tâm thủ đô mấy nỗi, người ta đã đo đến hồ Hoàn Kiếm chỉ 12 km nhưng cũng cách đây chừng đó năm, ở quê tôi, chẳng ai dám nhận mình là người Hà Nội mà thường chỉ nói đùa với nhau: mình là dân Hà Nội 9, Hà Nội 10 gì đó bởi cách ăn mặc, lối sống, thậm chí cả màu da, giọng nói khác biệt hoàn toàn với dân phố cổ. Nếu so sánh nữa thì dân vùng tôi ở ngày xưa chẳng khác mấy với người dân các vùng nông thôn xa hơn nữa ở Hưng Yên, Thái Bình… có thể giọng nói nhẹ hơn chút. Nhưng cơ bản, hầu hết vẫn là những người nông dân sống bằng nghề nông: trồng lúa, hoa màu, nuôi tôm cá…
Cách thức sinh hoạt, lối sống của người dân quê tôi vốn cũng đậm chất nông dân vùng đồng bằng Bắc Bộ: trong làng, xã, các gia đình tập trung số đông theo một số dòng họ. Nhưng dù có khác họ, các hộ gia đình, người dân rất quan tâm, giúp đỡ nhau dù đôi khi, trong cuộc sống hàng ngày, cũng hay phát sinh những mâu thuẫn. Có chuyện vui, buồn gì của nhà nào như con thi đỗ đại học, đứa này đứa kia bị tai nạn, có khi cả làng đều biết. Đó là một lối sống giàu tính cộng đồng, chia xẻ mà tôi thấy không thể có được ở phần lớn ở khu đô thị, các khu phố mà tôi được biết.

Tôi còn nhớ như in những năm niên thiếu của tôi ở vùng quê của mình, hầu như nhà nào cũng nghèo như nhau. Cứ cuối tháng, hết gạo lại chạy sang nhà này nhà kia xem nhà nào còn thì vay. Nhưng có nhà còn ít cũng cho vay, khi cho vay còn nhiều thì lại cho thêm… Những lúc nhà nào gặp khó quá: người đau bệnh, cháy nhà, mất trộm… ai cũng đến hỏi han, chia xẻ. Càng nghèo hình như người ta càng thân thiết với nhau hơn.

Nhưng chỉ trong khoảng một thập niên, kể từ khi tôi rời đi, đến định cư trong một khu đô thị mới, xa nhà cũ, quê tôi đã biến đổi đến mức tôi hầu như không còn nhận ra hình ảnh nào quen thuộc mỗi khi tôi trở về thăm. Những con mương chạy dài tít tắp nay chẳng còn nữa mà thay vào đó là những nhà máy lớn mọc lên dọc theo quốc lộ, luôn phát ra những tiếng hàn, cắt, đập đinh tai, nhức óc. Xa hơn nữa là khu đô thị mới với vài dãy nhà cao tầng trông khá hiện đại mọc lên. Ngay cả trong làng, xã đã không còn những dãy nhà thấp, bằng tre, gỗ như trước nữa. Hầu hết các gia đình đã bán được đất với giá khá cao đã dùng tiền xây lên những căn nhà lớn như những tòa lâu đài nhưng mỗi nhà theo một kiểu kiến trúc, khá lộn xộn. Nhưng tệ hơn nữa, trong làng đã xuất hiện nhiều những nhà hàng karaoke, nhà nghỉ với những cô gái mặt trét đầy phấn, hở hang thập thò; là những hàng internet mở thâu đêm đầy tiếng chửi bậy của trẻ con…
Tên cũ của làng, của xã cũng không còn. Giờ người ta gọi xã của của tôi là phường Việt Hưng với một số tên phố mới lạ hoắc: phố Hoa Lâm, phố Ngô Gia Tự… và hầu hết ngôi nhà đều đã được đánh số. Những bụi tre chúc rậm rì ngày xưa đã bị đốn hết. Những hàng rào râm bụt, ruối... giữa các nhà chẳng còn chút dấu tích, nay chỉ có những bức tường, thậm chí không có tường: các nhà xây sát vách nhau, chỉ có cửa thông ra phía trước.

Lối sống của người dân vùng quê được làm mới của tôi cũng đổi thay khác hẳn theo quá trình đô thị hóa. Không còn đồng ruộng để trồng, cấy, không còn nơi chăn, thả, dân quê tôi đa phần đi làm cho các công ty, doanh nghiệp, nhà máy quanh vùng hoặc vào trung tâm nội thành cũ. Người ta bận rộn hơn, ít quan tâm đến các gia đình khác. Có khi ở ngay cạnh nhà cũng không biết nhà bên cạnh của ai nữa. Không còn có những hội, hè, đình đám, lễ ma chay, cưới xin… mà người cả làng xóm đều kéo đến thật đông, càng đông càng vui như quan niệm ngày xưa. Giờ thì ai lo nhà đấy. Nhà nào thân với nhà nào thì chỉ qua lại, chơi với mấy nhà đấy. Hơn nữa, có quá nhiều người ở các nơi khác đến mua đất ở. Có khi về toàn thấy người lạ hoắc, mặt lạnh te. Thôi, khỏi muốn chào.

Còn tệ hơn nữa là đầu làng, giữa xóm cũng mọc ra những nhà hàng karaoke, nhà nghỉ với những bóng như cô gái ăn mặc thiếu vải, mặt trát đầy son phấn thập thò. Một loạt quán internet mở thâu đêm, suốt sáng nhốt bọn trẻ, thanh niên phờ phạc vì game bên trong, luôn ầm ĩ những tiếng chửi nhau, tiếng súng, gầm từ các trò chơi bắn giết điên loạn… Làm các cụ già mỗi phen đi qua đều lắc đầu ngán ngẩm ‘hỏng, hỏng hết cả rồi”.

Tất nhiên, không phải mọi thứ biến đổi đều là dở. Có những điều mới cũng rất tốt cho quê tôi: đường xá, trường học, bệnh viện được xây dựng mới; nhà máy, doanh nghiệp xuất hiện nhiều hơn thì công việc, nghề nghiệp nhiều hơn thì các gia đình cũng thay đổi cách sống, nâng cao thu nhập, chất lượng sống… Và không thể nào tránh khỏi một sự thay đổi như vậy. Cũng không phải đã hoàn toàn mất hết: trong cách sống của các hộ gia đình vẫn lưu giữ những thói quen ngày xưa: nhiều người vẫn có thói quen hay thăm hỏi, xẻ chia, giúp đỡ nhau, những lễ lạt, đình đám như hội làng giờ vẫn rất đông vui, náo nhiệt thể hiện tấm lòng người ta vẫn hướng về nguồn cội… Mỗi khi trở về làng, thấy người nay, người ra ra tay bắt, mặt mừng, hỏi han: dạo này mày thế này, thế kia, tao nhớ ngày xưa mày như thế… rồi vồn vã mời đến nhà chơi, tôi vẫn thấy ấm lòng bởi cảm giác mình vẫn là một thành viên xưa cũ của làng. Chợt nhớ những ngày xưa, cứ ra đường trông thấy ai là phải chào hỏi từ xa: chào anh, chào chị…, anh, chị đi đâu đấy? dù biết trước câu trả lời luôn là: à, ờ… mình đi đằng này tý.

Dẫu quê tôi vẫn tiếp tục biến đổi nhanh để trở thành khu vực thành thị thực thụ, trong thâm tâm, tôi vẫn chỉ muốn quê cũ của mình mãi vẫn như ngày xưa, nơi tôi dễ dàng khi tan học về nhà, chạy ngay ra cánh đồng lộng gió để thả diều, bắt cá, đuổi chó săn chuột… để chạy khắp cùng làng, ngõ xóm chọc tổ ong, bắt ve sầu, leo cây, hái trộm quả... Giờ thì, ôi quê tôi, đã mất thật rồi.