Chúng ta băn khoăn về sự khác biệt giữa thơ và văn kể từ khi người Việt tiếp xúc với văn chương Pháp. Trước đó các cụ thấy hai thứ hiển nhiên là khác nhau rồi. Có vần, có điệu thì gọi là thơ, nếu không thì là văn. Vào đầu thế kỷ 20 thì sự phân biệt còn khá rõ ràng. Phạm vi của thơ và của văn có biên giới, dựa vào hình thức. Đến giữa thế kỷ 20, có những thi sĩ viết “thơ bằng văn xuôi” theo lối “poème en prose” của các thi sĩ Pháp, như Rimbaud, Claudel, v.v… Từ đó nói đến thơ người ta không thể chỉ căn cứ vào vần, điệu, hay giới hạn số chữ trong một câu. Thơ tự do đẩy thơ sang mấp mé bờ văn xuôi. Tùy bút đẩy văn xuôi tràn sang biên giới của thơ.

Khi Phạm Đình Hổ viết Vũ Trung Tùy Bút thì tùy bút của ông giống như các truyện ngắn. Tới Nguyễn Tuân thì tùy bút ở giữa truyện và phiếm luận, mà bây giờ chúng ta có một chữ khác là tạp văn, một chữ rất tiện dụng (theo lối Lỗ Tấn). Tùy bút, nhờ Võ Phiến, Mai Thảo… lấn sang biên giới của thơ nhiều hơn. Và chúng ta có thể nói đến “chất thơ” trong văn Mai Thảo hay Võ Phiến hoặc Phạm Công Thiện. Từ chữ THƠ để nói về một hình thức, chúng ta nói đến Chất Thơ, trước đây gọi là Thi Vị. Khi ta tự hỏi “Thơ và văn xuôi khác nhau thế nào” chúng ta muốn nói đến Chất Thơ, chứ không nói về hình thức của thơ. Hình thức có thể là một yếu tố, không là tất cả.

Vì thơ và văn xuôi đều là nghệ thuật lấy ngôn ngữ làm chất liệu cho nên người ta đem phân tích ngôn ngữ để dựa vào đó mà phân biệt thơ với văn xuôi. Đại để, ngôn ngữ có hai yếu tố chính: âm thanh mà chúng ta nghe thấy khi đọc hoặc nói, và các tình ý mà âm thanh gợi ra (hoặc âm thanh tưởng tượng khi nhìn chữ viết).

Dựa trên hai yếu tố này, có người đề nghị phải tìm chất thơ ở cả hai phạm vi: chất thơ do âm điệu gây ra, và chất thơ do ý tứ. Một câu có vẻ trầm bổng, vần câu sau theo vần câu trước, thì nhờ âm điệu có chất thơ. Một đoạn văn không có các yếu tố âm điệu nhưng các chữ dùng trong đó gợi ý tứ nhiều thì nó có chất thơ ở ý nghĩa. Một ý trừu tượng “rất rộng lớn” có thể được chuyên chở bằng nhiều từ ngữ, thí dụ: mênh mông, mênh mang, bạt ngàn, bao la v.v… mỗi từ gợi tình tứ khác nhau. Sự sắp xếp các tiếng trong một cụm từ cũng thay đổi tác dụng của ngôn ngữ. Chắc ai cũng có thể phân biệt ý tứ khác nhau trong hai cách nói, “trời biển mông mênh” với “mênh mông biển trời.”

Cuối cùng vụ án đã được xử xong vào ngày thứ tư 11/3/2020. Đây có lẽ là vụ án gây sốt nhất trong thời gian qua. Người được gọi là “ông trùm Hollywood” Harvey Weinstein, 67 tuổi, đã bị kết án 23 năm tù về tội hiếp dâm và quấy rối tính dục sau khi bị tới 90 phụ nữ đứng ra kiện.

Tên tuổi của ông trùm làng điện ảnh này không ngớt được nhắc nhở tới từ năm 2017 tới nay sau khi ông bị các nữ diễn viên và chuẩn diễn viên tố cáo ông đã có những hành vi xâm phạm tính dục với họ. Vụ này ồn ào đến nỗi đã phát sinh cả một phong trào rộng lớn mang tên #MeToo đánh gục rất nhiều tai to mặt lớn trong đủ các ngành hoạt động của xã hội, nhiều nhất là ngành giải trí. Nhiều lắm, tôi không nhớ được hết. Chỉ kể sơ sơ ra như sau: ông Blake Farenthold, Dân biểu đảng Cộng Hòa của tiểu bang Texas; ông Bill O’Reilly của đài truyền hình Fox; ông Al Franken, Thượng nghị sĩ của tiểu bang Minnesota; ông Charlie Rose của đài truyền hình CBS; ông Matt Lauer của show Today, đài NBC. Cùng hoạt động trong ngành điện ảnh và tàn đời với ông Harvey Weinstein có các ngài Alok Nath, Nana Patekar, Vikas Bahl, Rajat Kapoor. Tính tới cuối tháng 10 năm 2018, có 201 nhân vật thuộc đủ các ngành nghề bị nhào. Điều lý thú là có tới 43% những người thay thế các chức vụ do các ông này bỏ lại là phụ nữ! Phải nói đây là một cuộc cách mạng. Cách mạng nhung! Chị em đã tạo nên một làn sóng phũ phàng cuốn trôi nhiều ông có tật táy máy.

Nếu đứng về phía các ông mà nói thì anh chàng Harvey Weinstein này đáng nọc ra đánh đòn. Tự nhiên trời bỗng nổi cơn gió bụi vì cái tính ham ăn của anh Harvey. Là một nhà sản xuất điện ảnh tại Hollywood, chàng Harvey quyền uy biết mấy, tiền bạc quá dư thừa, chung quanh lại toàn những mơn mởn đào tơ, cách chi chàng không vấp. Nhưng chàng là thứ hạm, dùng quyền lực và tiền tài áp đặt những quan hệ lên những thân cô thế cô muốn tìm một con đường vào cõi huy hoàng của thế giới điện ảnh đầy quyến rũ. Chất hạm của chàng làm chàng nhào, kéo theo biết bao đấng nam nhi quyền uy lệch đất trong đủ mọi lãnh vực.

“Quan tài cha tôi đặt trên chiếc xe song mã màu đen. Đó là loại quan tài xấu nhất được mua phân phối giá hai đồng bảy hào năm xu. Sáu mảnh gỗ tạp, bào qua loa, vênh vẹo đóng đinh qua loa, không sơn phết,tấm thiên,tấm địa và bốn góc đều hở.Trên nóc quan tài chỉ có ba nén nhang cắm vào quả trứng luộc để trong chén cơm. Không nến, không hoa. Không có một vòng hoa, một bông hoa nào trong đám tang cha tôi. Ngoài con ngựa già kéo xe, chỉ có 10 người đưa đám, kể cả hai nhân viên dịch vụ mai táng và người đánh xe ngựa. Người bạn, người đồng nghiệp duy nhất của cha tôi là nhà thơ Yến Lan, còn lại là người trong gia đình. Chúng tôi bấu víu vào nhau, đẩy chiếc xe ngựa lăn bánh chậm chạp ra khỏi con hẻm, đi về hướng cửa Đông. Người hàng phố đứng nhìn đám tang vội vã quay đi. Không ai dám tới dự và đưa cha tôi đến nơi an nghỉ cuối cùng. Họ đều sợ liên lụy. Lúc cha tôi còn sống họ sợ đã đành, giờ cha tôi đã chết mà họ vẫn sợ.

“Chiều mùa Đông gió mưa hun hút, lạnh tê tái. Chiếc xe ngựa mầu đen và một dúm người mầu đen vón vào nhau líu rứu ra hướng cửa Đông. Mẹ tôi bảo dừng lại một phút cho cha tôi chào Hà Nội một lần cuối. Mẹ tôi và chúng tôi thay mặt cha tôi quỳ xuống lạy ba lạy. Tôi nhớ những ngày mới về tiếp quản Thủ Đô, cha tôi thường dẫn chúng tôi đi thăm năm cửa ô và ba sáu phố phường Hà Nội, kể cho chúng tôi nghe về cụ ngoại tôi, Tổng đốc Hoàng Diệu.”

Ông Phan An vừa lom khom chậm rãi bước đi trong con hẻm phố Thuốc Bắc (Hà Nội) vừa kể về đám tang của cha mình, nhà báo, nhà văn Phan Khôi. Ông cứ nhắc đi nhắc lại, giọng nói như nấc lên:

- Không có đám tang nào ảm đạm như đám tang cha tôi! Không có đám tang nào buồn thảm, thê lương như đám tang cha tôi!

Một lần nữa Phan An lại từ Đà Nẵng ra Hà Nội, tìm về căn nhà số 73 hẻm phố này, nơi cha ông đã sống những ngày cuối cùng. Ông tìm về quá khứ, tìm về nỗi đau xót mà gần hết cuộc đời vẫn chưa thể nguôi ngoai được.

“Nếu một quốc gia vô tình phóng một hỏa tiễn mang bom hạch tâm làm chết 650,000 người, thì chắc giới lãnh đạo cả thế giới phải yêu cầu điều tra toàn diện xem chuyện gì đã xẩy ra để trong tương lai sẽ tránh được.”

Thí dụ trên do ông Jamie Metzl nêu ra để hỏi tại sao không ai đòi phải điều tra vụ bệnh dịch Covid 19 xuất phát từ Vũ Hán đã gây họa làm chết một số người lớn tương tự, mà chính quyền cộng sản Trung Quốc chịu trách nhiệm! Jamie Metzl là một nhà “nghiên cứu tương lai,” trong các lãnh vực kỹ thuật, y học, địa lý chính trị, vân vân. Ông đã từng làm việc trong Ủy ban An ninh Quốc gia và Bộ Ngoại giao thời chính phủ Clinton, làm điều tra viên của Ủy ban Nhân Quyền Liên Hiệp Quốc tại Campuchia. Năm 2019 ông tham dự ủy ban tư vấn của Tổ chức Y tếThế giới (WHO).

Bệnh dịch Covid đã xuất hiện ở Trung Quốc từ lâu. Năm 2012 một vi khuẩn tương tự nhưSARS‑CoV‑2 đã gây bệnh cho sáu người làm việc trong các hang động có nhiều dơi ở Vân Nam. Ba người đã chết. Các mẫu vi khuẩn loại Virus Corana này được đưa về Viện Vi trùng ở Vũ Hán để nghiên cứu. Các phòng thí nghiệm trong viện này cũng nghiên cứu các loại Virus Corana, từ khi chúng gây ra bệnh dịch SARS năm 2003.

Ông Metzl nhắc lại rằng chính quyền Trung Cộng xác nhận vi khuẩn SARS‑CoV‑2 bắt đầu truyền từ thú vật qua con người trong khu chợ cá và thú hoang ở Vũ Hán. Ông đặt câu hỏi: “Có nơi nào khác trong nước Trung Quốc cũng bị vi khuẩn này tấn công hay không?”

Câu hỏi này rất quan trọng. Tại sao loài vi khuẩn SARS‑CoV‑2 lại chọn Vũ Hán, cách Vân Nam hơn 1,500 cây số, để phát động bệnh dịch? Tại sao bệnh không phát sinh ở những thành phố gần các hang động của loài dơi hơn?

Đó là lý do ông Metzl nghi ngờ rằng vi khuẩn Corona lần này đã xuất phát ở ngay Vũ Hán, chúng thất thoát ra ngoài do bất cẩn, từ Viện Vi trùng Vũ Hán là nơi duy nhất nuôi vi khuẩn để nghiên cứu.

Dựa vào quan sát thế giới và những phân tích thu thập được, theo tôi, từ hơn một thập kỷ nay, nhất là từ khi Trung Quốc Tập (2012) và nước Mỹ Trump (2016) xuất hiện như một nhân tố có vai trò chi phối mang tính quyết định, thế giới đã sang trang đi vào một thời kỳ phát triển mới để rồi sẽ hình thành nên một trật tự quốc tế khác trong khung khổ những thể chế mới sẽ đến. Đại dịch covid-19 lay động tất cả, bắt buộc tất cả các quốc gia và từng con người phải thay đổi đến tột cùng, càng làm rõ thêm những đặc trưng mới của thời kỳ sang trang này.

1 - Mâu thuẫn Mỹ - Trung, hình thành với những lý do đã biết, mang tính đối kháng lớn nhất và triệt để nhất kể từ sau chiến tranh thế giới II, giữa một bên là Mỹ quyết bảo vệ vai trò số một thế giới và những giá trị đã làm nên nước Mỹ, và một bên là đế chế Trung Hoa trỗi dậy và cho rằng thời cơ đã đến để thực hiện giấc mộng Trung Hoa bá quyền thế giới. Trên nhiều phương diện, tính đối kháng của mâu thuẫn Mỹ - Trung hôm nay vượt xa tính đối kháng của mâu thuẫn Mỹ - Xô thời chiến tranh lạnh I. 

Sự thật là thế giới đang đi vào thời kỳ biến động quyết liệt nhất kể từ sau tranh thế giới II, với những nguy cơ chiến tranh ngày càng nhiều ở những quy mô khác nhau, có thể bắt đầu nổ ra ở trận địa nước bên thứ ba trước khi lan rộng hoặc trở thành chiến tranh thế giới, hoặc chủ yếu chỉ diễn ra trên trận địa nước bên thứ ba, hoặc cuốn hút những nước bên thứ ba vào cuộc... Như một hệ quả tất yếu, quá trình này gây ra những tập hợp lực lượng mới và làm phân rã hay thay, đổi đáng kể những tập hợp lực lượng đang có (thái độ nhiều mầu sắc khác nhau của EU đối với vấn đề Trung Quốc là một trong những ví dụ điển hình).

Trong suốt thời gian từ năm 1972 đến nay chưa bao giờ thế giới chứng kiến việc Hoa Kỳ thẳng thừng lên án Trung Quốc như thời gian vừa qua.

Bắt đầu bằng cuộc chiến thương mại giữa hai nước do Mỹ phát động đến việc cấm Huawei hoạt động trên đất Mỹ, sau đó chuyển sang kết án Bắc Kinh đã cố tình im lặng phát tán virus Corona làm cho nước Mỹ và EU ngập chìm trong chết chóc, hỗn loạn.

Dẫn tới quyết định nhanh chóng trước việc Hồng Kông bị thủ tiêu chính sách “một quốc gia hai chế độ” và lần đầu tiên Mỹ lên án nặng nề việc chính quyền Trung Quốc giam giữ, hành hung, triệt sản hàng triệu người Duy Ngô Nhĩ và lập tức cấm vận những công ty, cán bộ chóp bu người Trung Quốc tại Tân Cương cho thấy Mỹ không còn do dự vì mối quan tâm đến việc trao đổi thương mại với Trung Quốc như xưa nay nhiều người nhận xét.

Cuối cùng nhưng chưa phải là kết thúc: Mỹ ra lệnh lãnh sự quán Trung Quốc tại Houston, Texas, phải về nước trong vòng 72 giờ vì đã có hành vi gián điệp trên nước Mỹ. Đây là tiếng chuông báo tử cho quan hệ hai nước.

Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng vừa cho rằng, sau 90 năm, Tạp chí Cộng sản vẫn giữ vai trò tiên phong trên mặt trận tư tưởng lý luận.

Ông Trọng đưa ra nhận định vừa nói hôm 5 tháng 8 năm 2020, khi gửi thư chúc mừng Tạp chí Cộng sản, nhân Lễ kỷ niệm 90 năm ngày ra số đầu tiên của tờ báo này 5/8/1930 - 5/8/2020.

Trong thư, người đứng đầu đảng cộng sản Việt Nam viết rằng, trong suốt thời gian qua, Tạp chí Cộng sản đã có nhiều đóng góp quan trọng vào công tác tư tưởng, lý luận của Đảng, nhất là trong việc tuyên truyền, giáo dục lý luận chính trị... xứng đáng với vị thế, vai trò cơ quan lý luận chính trị hàng đầu của Trung ương đảng...

Trả lời Đài Á Châu Tự Do hôm 5 tháng 8 năm 2020 liên quan việc này, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Dũng, một nhà nghiên cứu ngôn ngữ, nói:

Cũng trong thư chúc mừng, ông Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng nhắc lại mong muốn Tạp chí Cộng sản tiếp tục phát huy truyền thống, giữ vững vai trò và bản sắc của một cơ quan chính trị của Trung ương Đảng, tiếp tục xứng đáng là ngọn cờ tư tưởng lý luận hàng đầu của Đảng, góp phần tích cực vào sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và là chiến sỹ tiên phong trên mặt trận tư tưởng lý luận của Đảng.