Đài truyền hình Pháp-Đức ARTE gần đây đặt câu hỏi: mô hình xã hội nào cho thế giới, Huxley hay Orwell? Aldous HUXLEY và George ORWELL, hai nhà văn tiên tri của thế kỷ 19, đã tiên đoán thế giới sẽ đi tới đâu dưới sự cai trị của các chế độ độc tài, toàn trị. Ngày nay, tất cả những gì họ tiên đoán đang xẩy ra trước mắt, khắp nơi, đặc biệt là bên Tàu

Cả hai đều nghĩ độc tài sẽ biến con người thành cái máy, không còn cá tính, không còn nhân phẩm, không suy nghĩ, không phẫn nộ, không bất bình, hoàn toàn vô cảm, chỉ biết cúi đầu tuân lệnh để được yên ổn thở, sống và hưởng thụ.

Câu hỏi rất đáng đặt cho Việt Nam. Khẩn cấp. 

XÃ HỘI TÊ GIÁC

Có lẽ phải thêm mô hình IONESCO. Trong tác phẩm Rhinocéros, Những Con Tê Giác, Eugène Ionesco mô tả một xã hội trong đó mọi người trở thành những con tê giác, mặt mũi giống nhau, hình dạng giống nhau, suy nghĩ như nhau, nghĩa là không còn cá tính, không suy nghĩ, chỉ sống, cư xử theo bầy đàn. 

Cái tựa “Những truyện ngắn hay nhất của…” dễ làm người đọc nghĩ đến một tựa sách quen thuộc của một tuyển tập truyện ngắn thực hiện khá công phu, Những truyện ngắn hay nhất của quê hương chúng ta của Nhà xuất bản Sóng ở Sài Gòn, năm 1973. Chỉ khác một điều, bài này nói đến những truyện ngắn của một nhà văn, không như tuyển tập ấy có đến gần năm mươi nhà văn, mỗi nhà văn chỉ một truyện.

- Xin anh/chị kể tên những truyện ngắn nào từng đọc và thích nhất của các nhà văn miền Nam trước năm 1975? 

Câu hỏi tôi nhận được qua email, gửi chung cho một nhóm bạn hữu nhằm tham khảo ý kiến cho một dự án văn học nào đó. 

- Con Suối Mùa Xuân của Võ Hồng.

Trong đầu tôi bật ra câu trả lời ấy. Những tên truyện khác của các tác giả khác, tôi phải ngẫm nghĩ ít phút mới nhớ ra được. Vì sao lại Võ Hồng, vì sao lại tên truyện ấy? Có thể do tôi vừa đọc được trên trang báo nào ít dòng về ngày giỗ thứ 10 của nhà văn này. 

Nhiều nguồn tin tình báo Mỹ trong thời kỳ chiến tranh đã biết không lực Bắc Hàn có thể đã tham chiến tại Bắc Việt. Nhưng mãi cho tới năm 1996, những tin đồn này mới được xác nhận qua sự kiện đại úy phi công Yi Chol-su thuộc không lực Bắc Hàn lái chiếc Mig-19 đào thoát sang Nam Hàn. Trong thời gian ở Nam Hàn, phi công Yi tiết lộ ít nhất 70 phi công Bắc Hàn đã tham chiến tại Việt Nam.

Năm 2000 những tin đồn cũng được Cộng sản Việt Nam xác nhận. Đầu tháng 4, 2000, trong dịp viếng thăm Cộng sản Việt Nam, Bộ trưởng Quốc Phòng Bắc Hàn Paek Nam-sun cũng đã đến thăm một nghĩa trang nhỏ ở Bắc Giang, nơi an táng 14 phi công Bắc Hàn chết trong chiến tranh Việt Nam.

Báo Tuổi Trẻ trong bài “14 chiến binh Triều Tiên trên bầu trời Việt Nam” phát hành ngày 18 tháng 8, 2008 nhắc lại “Những trận không chiến oanh liệt để bảo vệ bình yên bầu trời miền Bắc Việt Nam trong kháng chiến chống Mỹ lùi vào quá khứ gần nửa thế kỷ. Nhưng 14 tấm bia mộ liệt sĩ Triều Tiên ở khu đồi rừng Hoàng (xã Tân Dĩnh, Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang) ngày ngày vẫn nhắc nhớ về những người bạn nước ngoài đã đổ máu cho độc lập của Việt Nam.”

Vùng sâu vùng xa là danh từ của cộng sản dùng để chỉ vùng đất mà trước đây người Việt gọi là miền Thượng Du Bắc Việt và miền Cao nguyên Trung Việt, nơi cư trú của các sắc dân bản địa/dân tộc thiểu số nghèo đói và bị tụt hậu so với những khu vực khác.

Sau khi chiếm Miền Nam và sau nhiều lần đổi tên các vùng miền địa lý, chánh quyền cộng sản đã chia Việt Nam thành 6 vùng kinh tế xã hội gồm 63 tỉnh/thành phố (58 tỉnh+5 thành phố là Hà Nội, Hải Phòng, Đà Nẵng, Hồ Chí Minh và Cần Thơ. 

Các vùng như sau: 

Vùng 1- Đồng Bằng Sông Hồng- ĐBSH (trọng điểm: Hà Nội, Hải Phòng)

Vùng 2- Trung Du và Miền núi phía Bắc

Vùng 3- Bắc Trung Bộ và Duyên hải Miền Trung (trọng điểm: Đà Nẳng

Vùng 4- Tây Nguyên

Vùng 5- Đông Nam Bộ (trọng điểm: TP Hồ Chí Minh)

Vùng 6- Đồng Bằng Sông Cửu Long - ĐBSCL (trọng điểm: TP Cần Thơ). 

Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là vựa lúa lớn nhứt, thủy hải sản nhiều nhứt, cây trái phong phú nhứt, nhưng đồng thời cũng là vùng nghèo nhứt, nhà ở tồi tệ nhứt, giáo dục thấp nhứt, đó là những nghịch lý bi đát của vùng ĐBSCL. So sánh một số thống kê về mức sống của 6 vùng, người viết muốn chứng minh là vùng ĐBSCL hôm nay tụt hậu nhứt, nghèo nhứt của Việt Nam, nếu không kể vùng Tây Nguyên vốn là vùng đất luôn bị tụt hậu của các dân tộc thiểu số.

Samarkand, một kiệt tác tiểu thuyết lịch sử của Amin Maalouf. Qua cuộc truy tìm số phận của bản thảo tập thơ Rubaiyat, một kiệt tác thơ ca Ba Tư của Omar Khayyam (một học giả, nhà khoa học và triết gia người Ba Tư thời trung cổ), cuộc đời của ông được khắc hoạ lại hết sức sống động. Đồng thời, Khayyam gặp lại hai người bạn tâm giao nổi tiếng: một “Machiavelli” của đế quốc Ba Tư là Tể tướng Nizam ul-Mulk và Hasan Ben Sabbah, người sáng lập tổ chức Sát thủ (Assassin) bí mật; và cuộc đời của cả ba ba nhân vật vĩ đại này đã đánh dấu lịch sử của đế quốc Ba Tư. Qua ngòi bút tuyệt vời của Maloof, sự trỗi dậy và sụp đổ của Đế chế Seljuk, thế giới Hồi giáo huyên náo thời Trung cổ và tình trạng hỗn loạn ở Iran hiện đại đều được tái hiện sinh động. 

Cuốn tiểu thuyết lấy bối cảnh ở thành phố Samarkand (nay thuộc Uzebekistan), một đô thị đa văn hoá và từng là thành phố vĩ đại nhất thế giới vào thời điểm Khayyam sống ở đó. Samarkand được chia thành bốn phần, nửa đầu dành tái hiện phần nào chính xác về mặt lịch sử cuộc đời của Khayyam và mối tình của ông với nữ thi sĩ cung đình tên Jahan. Nửa sau, do những bài thơ của Khayyam khơi dậy trí tưởng tượng về phương Tây trong bản dịch tuyệt tác của Edward Fitzgerald, từ đó một học giả người Mĩ bị “phương Đông ám ảnh” biết được sự tồn tại của bản thảo Rubaiyat (từng bị thất lạc vào thế kỉ 11 trong các cuộc xâm lăng của người Mông Cổ), đã nỗ lực tìm ra nó với sự giúp đỡ của một công chúa Iran, và rồi họ cùng mang nó theo trong chuyến đi định mệnh trên con tàu Titanic…

Hình chụp vua Hàm Nghi tại Algiers năm 1900. Nguồn: Wikipedia

I) NHỮNG NĂM THÁNG LƯU ĐÀY CỦA VUA HÀM NGHI
         

Lúc rời kinh thành Huế sau khi quân triều đình thất bại trong cuộc tấn công bất thần vào tòa Trú sứ Pháp, vua Hàm Nghi mới 14 tuổi (1871-1885). Từ đó, ông dấn thân vào một cuộc sống lang bạt, ẩn lánh hết chỗ này đến nơi khác. Theo một bài viết dài gần 100 trang của cây bút A. Delvaux nhan đề Quelques précisions sur une période troublée de l’histoire d’Annam (Mấy điểm minh xác về một thời kỳ biến động trong lịch sử Việt Nam) in trong Tập san Đô thành Hiếu cổ (Bulletin des Amis du Vieux Hue: BAVH) số 3 năm 1941, sau một trận đánh lớn diễn ra tại Trai-Na (tiếng Pháp không bỏ dấu) gây cho quân triều đình những thiệt hại nặng nề, Tôn Thất Thuyết cùng một số người tìm đường sang Trung Quốc vào tháng 2.1886, giao việc hộ vệ nhà vua cho hai con trai là Tôn Thất Đạm và Tôn Thất Thiệp. Lúc ấy, Tôn Thất Đạm độ 22 tuổi, được vua Hàm Nghi cử làm Khâm sai, giữ nhiệm vụ liên lạc với các lực lượng nghĩa quân và đến vùng biên giới Quảng Bình để huy động lương thực. Tôn Thất Thiệp cùng tuổi với vua Hàm Nghi, ở sát cạnh nhà vua, ngày cũng như đêm.